GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
EL SANATLARI EĞİTİMİ
DOKUMA-
ÖRGÜ BİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
KUVVETLENDİRİLMİŞ VE KATLI DOKUMALARDA ÖRGÜ
ANALİZİ
Hazırlayan Neslihan TOKAT
ANKARA Temmuz, 2010
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
EL SANATLARI EĞİTİMİ
DOKUMA-
ÖRGÜ BİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
KUVVETLENDİRİLMİŞ VE KATLI KUMAŞLARDA ÖRGÜ
ANALİZİ
Hazırlayan Neslihan TOKAT
Tez Danışmanı
Prof. Dr. Halide SARIOĞLU
ANKARA Temmuz, 2010
JÜRİ VE ENSTİTÜ ONAY SAYFASI
Neslihan TOKAT’ın “Kuvvetlendirilmiş Ve Çok Katlı Kumaşlarda Örgü Analizi” baslıklı tezi ... /…. /2010 tarihinde jürimiz tarafından El Sanatları Eğitimi Dokuma-Örgü Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.
Adı Soyadı İmza
Üye (Tez Danışmanı):Prof.Dr. Halide SARIOĞLU ………. Üye: …………... ……….
Üye...…………..………… ……….
Üye:……… …..……….
ÖNSÖZ
Bir kumaşın eksiksiz, hatasız olarak yeniden dokunabilmesi için yapılan analiz işlemlerinde, örgü analizi önemli bir yere sahiptir. Özellikle kuvvetlendirilmiş ve çok katlı dokuma kumaş örgüleri, basit yapılı kumaşlara oranla daha karmaşık olması, örgü analizi işlemini çok daha önemli kılmaktadır.
Bu araştırmada, Ankara ve Bursa illerinde kuvvetlendirilmiş ve çok katlı dokuma üretimi yapan bazı firmalarda çalışmış yada çalışmakta olan tasarımcıların uyguladıkları örgü analizi yöntemleri konu alınmıştır.
Araştırmanın her aşamasında görüş, öneri ve yardımlarıyla araştırmaya önemli katkılarda bulunan değerli tez danışmanım Prof.Dr. Halide SARIOĞLU ’na, incelemelerime ve gözlemlerime yardımcı olan firma yetkilileri ve tasarımcılara,çalışmayı bitirebileceğime inanıp bana destek veren ailem, Tuğba Pamukoğlu, Olgu Ozan ve diğer arkadaşlarıma en içten teşekkürlerimi sunarım.
ÖZET
KUVVETLENDİRİLMİŞ VE ÇOK KATLI DOKUMA KUMAŞLARDA ÖRGÜ ANALİZİ
TOKAT, Neslihan
Yüksek Lisans, Dokuma-Örgü Bilim Dalı Tez Danışmanı: Prof.Dr. Halide SARIOĞLU
Temmuz-2010,128 sayfa
Bu araştırmada; kuvvetlendirilmiş ve çok katlı kumaş yapılarının analizinde önemli yeri olan örgü analizi yöntemleri incelenerek, konu hakkında işlevsel bilgi içeren kaynak oluşturmaya çalışılmıştır.
Çalışma üretici firmalara kuvvetlendirilmiş kumaşların örgü analizi konusundaki çalışmalarına katkı sağlamak, ilgili eğitim kurumlarına konuya ilişkin yeterli bilgi içeren kaynak sunmak açısından önemlidir.
Araştırma kuvvetlendirilmiş dokuma kumaş üretimi yapılan firmaların tasarım dairesinde uygulanan örgü analiz yöntemlerini betimlemeye yönelik tarama modelinde bir araştırmadır.
Araştırmada evreni temsil eder nitelikte, kuvvetlendirilmiş dokuma kumaş üretiminin yoğunlukta bulunduğu Bursa ve Ankara illerinde çalışmış ya da halen çalışmakta olan 14 tasarımcı ile kuvvetlendirilmiş ve çok katlı örgülerden oluşan 3 numune kumaş örnekleme alınmıştır.
Örnekleme alınan tasarımcıların mesleki bilgilerinin belirlenmesi için bilgi formu, tasarımcıların uyguladıkları örgü analizi yöntemlerini 3 numune kumaş üzerinden incelemek için gözlem formları düzenlenmiştir. Gözlem formu araştırmada verilerin karşılaştırılmasında etkin olarak kullanılan araç olmuştur.
Gözlem formundaki bilgiler ışığında örgü analizine başlamadan önce ön hazırlık işlemlerinin uygulandığı ve örgü analizinde 3 farklı yöntem tercih edildiği belirlenmiştir.
Kumaşın örgü analizlerine hazırlanması aşamasında; kumaşın genel bilgilerini ve uygulanacak işlem sırasını, ön ve arka yüzünü, atkı ve çözgü yönünü, atkı (atım
sırasını)ve çözgü iplik kursu ve sıklığını, analiz edilecek farklı örgülerini belirledikleri ve desen çizimi işlemlerini uyguladıkları belirlenmiştir.
Tasarımcıların örgü analizinde uyguladığı Yöntem 1’in;örgünün bütün halinde incelendiği ve bilgisayara tek rapor halinde aktarılması gereken durumlarda tercih edildiği, literatürde belirtilen tek katlı kumaşların örgü analizi ile paralel bir uygulama olduğu belirlenmiştir.
Yöntem 2’nin;çözgü bağlantılarının atkı gruplarına göre incelenip, belirlenen bağlantıların desen kâğıdına her atkı grubu için ayrı hazırlanan bölüme işaretlendiği, örgünün bilgisayar ortamında birleştirildiği, torba örgülerde ve ilave atkıyla kuvvetlendirilmiş kumaşlarda sıklıkla tercih edilen pratik bir yöntem olduğu belirlenmiştir.
Yöntem 3’ün; kumaşın lup ile incelenip örgünün genel görünümünden yola çıkarak örgü raporunun belirlendiği, incelemelerin örgü hakkında bilgi vermede yetersiz kaldığı durumlarda yöntem 2 ile birlikte uygulandığı belirlenmiştir. Tıpkı üretim istenmediğinde, zamanın kısıtlı olduğu durumlarda ve düşük sıklıklarda basit örgülerden oluşan kumaşların incelenmesinde bu yöntem tercih edilmiş ve örgü bilgisinin diğer yöntemlere oranla daha ön plana çıktığı belirlenmiştir.
Yöntemler işlem basamakları şeklinde raporlaştırılmış, her bir işlem basamağı şekillerle ve detay fotoğraflarla açıklanmıştır.
Bu bulgular ışığında kuvvetlendirilmiş ve çok katlı kumaşların örgü analizinde uygulanabilecek 2 yöntem önerisi sunulmuştur.
ABSTRACT
LATTİCE ANALYSİS OF REİNFORCED AND MULTİ-LAYER FABRİC TOKAT, Neslihan
Post Graduate, Textile- Knitting Science Thesis Advisor: prof. Dr. Halide SARIOĞLU
May-2010, 128 Pages
In this study a resource including functional information about the issue, has been tried to be created by examining the methods of lattice analysis which has an important place in the analysis of the structure of reinforced publics.
The study is important because of its contribution to the manufacturers about their studies on lattice analysis of reinforced publics and providing related educational institutions a resource that includes enough information about the issue.
It is a screening model research which describes the methods of lattice analysis applied in the design office of the companies that produces reinforced woven fabrics.
14 designers who worked or currently working in Bursa and Ankara, cities where commonly reinforced woven fabrics are produced, and also 3 reinforced fabric samples composed of multi-layer lattice, have been sampled to represent the universe in this study.
An information form is prepared to determine these designers’ knowledge and also an observation form to examine the methods of lattice analysis applied by the designers by 3 fabric samples. In this study observation form has been effectively used to compare the data.
With the help of the information in the observation form, it is determined that before starting lattice analysis preparatory process were applied and 3 different methods on lattice analysis were preferred.
At the stage of preparing weave for lattice analysis, it’s determined that they first identified the fabric’s overall knowledge and sequence of processes will be applied to, the front and back of it, weft and warp direction, weft (pulse sequence) and warp yarn course and frequency, different weaves that will be analyzed and they applied pattern drawing processes.
It has been indicated that the method 1, applied by designers, is preferred in the situations that weave was examined totally and only one report should be transferred to the computer and this application is parallel to the lattice analysis of single layer fabrics as it’s defined in literature.
Besides it has been established that at method 2 warp connections were examined according to weft group, specified connections were marked on the sections prepared separately for each weft group on pattern paper, the weave was incorporated on computer and this method is a practical method which is often preferred at bag mesh and fabrics reinforced with extra weft.
It has been identified that method 3 was used with method 2 if the fabric had been examined by loop, the weave report had been prepared based on general appearance of the weave and the studies had been inadequate to give information about it. This method has been preferred when just produce wasn’t required; the time is limited and the fabrics consisting of simple lattice in low frequency were examined; and it’s defined that lattice information was more emphasized than it was in the other methods.
The methods have been reported in the form of process steps and each step of process has been described with figures and detailed photos.
Based on the findings, a suggestion that two methods can be used in the lattice analysis of multi-layer and reinforced mesh fabric is presented.
İÇİNDEKİLER Sayfa
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI I
ÖNSÖZ II ÖZET III ABSTRACT V TABLOLAR LİSTESİ IX ŞEKİLLER LİSTESİ X 1. GİRİŞ 1 1.1. Problem 1 1.2. Amaç 4 1.3. Araştırmanın Önemi 5 1.4. Varsayımlar 5 1.5. Sınırlılıklar 6 1.6. Terim Ve Kısaltmalar 7 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 8 2.1.Dokuma Kumaşlar 8
2.1.1 Dokuma Kumaşların Genel Özellikleri 8
2.1.2 Dokuma Kumaşların Sınıflandırılması 9
2.1.2.1 Düz Dokuma Kumaşlar 9
2.1.3. Kuvvetlendirilmiş Ve Katlı Dokumalar 11
2.1.3.1 Kuvvetlendirilmiş Dokumalar 12
2.1.3.2 Katlı Dokumalar 16
2.2. Kumaş Analizi 18
2.2.1 Kumaş Analizinde Kullanılan Araç Ve Gereçler 18 2.2.2 Kumaş Analizinde Elde Edilen Bilgiler 19
2.2.3 Kumaş Analizinde İşlem Sırası 20
2.2.3.1 Kumaş Cinsinin Belirlenmesi 21
2.2.3.2 Kumaş Yüzünün Ve Tersinin Bulunması 22
2.2.3.3 Kumaşın Atkı Ve Çözgü Yönünün Belirlenmesi 23 2.2.3.4 Kumaşın Eninin Ve Boyunun Belirlenmesi 24
2.2.3.5 Kumaşın Atkı Ve Çözgü Sıklığının Bulunması 24
2.2.3.6 Kumaş Gramajının Hesaplanması 25
2.2.3.7 İplik Analizleri 25
2.2.3.8 Çözgü Ve Atkı Renk Planlarının Bulunması 26
2.2.3.9.Örgünün Analiz Yoluyla Bulunması 27
2.2.4 Kuvvetlendirilmiş Kumaşlarda Örgü Analizi 28
3. YÖNTEM 33 3.1. Araştırma Modeli 33 3.2. Evren ve Örneklem 33 3.3. Verilerin Toplaması 37 3.4. Verilerin değerlendirilmesi 37 4. BULGULAR VE YORUM 40
4.1 Kumaş Analizi İşleminde, Kumaşın Analize Hazırlanması
Aşamaları 40
4.1.1 Kumaşın Genel Bilgilerini Ve Uygulanacak İşlem Sırasını
Belirleme 41
4.1.2 Kumaşın Ön Ve Arka Yüzeyini Belirleme 43
4.1.3 Kumaşın Atkı Ve Çözgü Yönünü Belirleme 45
4.1.4 Kumaşın Atkı Ve Çözgü Sıklığını Belirleme 48 4.1.5 Kumaşın Atkı Ve Çözgü İplik Kursunu Belirleme 52 4.1.6 Kumaştaki Analiz Edilecek Farklı Örgüleri Belirleme 56
4.1.7 Kumaşın Desen Çizimi 61
4.2 Örgü Raporunun Çıkarılması 63 4.2.1. Yöntem 1 63 4.2.1.1.Numune 1 63 4.2.1.2 Numune 2 73 4.2.1.3 Numune 3 95 4.2.2. Yöntem 2 101 4.2.2.1.Numune 1 101 4.2.2.2 Numune 2 110 4.2.2.3 Numune 3 132 4.2.3. Yöntem 3 135
4.2.3.1.Numune 1 135
4.2.3.2 Numune 2 137
4.2.3.3 Numune 3 147
4.2.4 Kumaşın Desen Raporunun Elde Edilmesi 149
4.3 Uygulanan Kumaş Analizi Yöntemlerinin 5 Farklı Örgü Yapısı
Açısından Farklılıkları 152
4.4. Yeni Başlayanlar İçin Geliştirilen Örgü Analizi Yöntemleri 156
4.4.1 Önerilen Yöntem 1 156 4.4.2 Önerilen Yöntem 2 158 5. SONUÇ VE ÖNERİLER 162 KAYNAKÇA 167 EKLER Ek 1. Gözlem Formu 169
TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo 1. Örneklemdeki Tasarımcıların Çalıştığı Pozisyonların Dağılımı 27 Tablo 2. Örneklemdeki Tasarımcıların Eğitim Durumları 27
ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa
Şekil 1.1.numune kumaş 29
Şekil 2. 2.numune kumaş 30
Şekil 3.3.numune kumaş 30
Şekil 4.1.numune kumaşın ön ve arka yüzü 36
Şekil 5.2.numune kumaşın ön(a) ve arka (b) yüzü 37 Şekil 6.3.numune kumaşın ön(a) ve arka (b) yüzü 37 Şekil 7.1.numune kumaşın atkı(a) ve çözgü (b) yönü 39 Şekil 8.2.numune kumaşın atkı (a) ve çözgü (b) yönü 40 Şekil 9.3.numune kumaşın atkı (a) ve çözgü (b) yönü 40 Şekil 10.1.numune kumaşın 1.(a) ve 2.(b) grup çözgü ipliği 44 Şekil 11.1.numune kumaşın 1.(a) ve 2.(b) grup atkı ipliği 44 Şekil 12.2.numune kumaşın 1.(a) , 2.(b), 3.(c) ,4.(d) grup atkı ipliği 45 Şekil 13.3.numune kumaşın 1.(a) , 2.(b), 3.(c) grup atkı ipliği 45
Şekil 14.Çözgülerin saçak şekline getirilmesi 46
Şekil 15.Atkı sırasının incelenmesi 46
Şekil 16.1.numune kumaş üzerinde örgüler 48
Şekil 17.1.numune kumaş üzerinde örgü 49
Şekil 18 .2.numune kumaş üzerinde örgüler 50
Şekil 19.2.numune kumaş üzerinde,6 numaralı (6) ve 7 numaralı (7)
numaralı örgü 50
Şekil 20.3.numune kumaş üzerinde 1numaralı (1) ,2 numaralı (2) ,
3 numaralı (3) örgüler 50
Şekil 21 Örgü analizine hazırlanan 1ve 4 numaralı örgü alanları 55 Şekil 22. İlk üst çözgü ipliğinin üst atkılarla bağlantısı ve desen
kâğıdı üzerinde gösterilmesi 56
Şekil 23 İlk üst çözgü ipliğinin üst ve alt atkılarla bağlantısının
desen kâğıdı üzerinde gösterimi 56
Şekil 24 2.üst çözgü ipliğinin desen kâğıdı üzerinde gösterimi 57 Şekil 25 Alt çözgü ipliğinin kumaş ve desen kâğıdı üzerinde gösterimi 58 Şekil 26 2.alt çözgü ipliğinin desen kâğıdı üzerinde gösterimi 59
Şekil 27 Çözgü ipliği bağlantılarının kumaş ve desen kâğıdında gösterimi 60 Şekil 28 Çözgü ipliğinin kumaş ve desen kâğıdı üzerinde gösterimi 61 Şekil 29 Üst kumaş katı örgüsünün rapor alanına yerleştirilmesi 62 Şekil 30 Üst kumaş katı örgüsünün örgü raporuna yerleştirilmesi 62 Şekil 31 Alt çözgünün üst atkı ile bağlantılarının yerleştirilmesi 63
Şekil 32 Birleştirilmiş örgü raporu 63
Şekil 33 1 ve 2 numaralı örgülerin sökme işlemine hazırlanışı 65 Şekil 34 3 numaralı alanın sökme işlemine hazırlanışı 65 Şekil 35 1. Çözgü ipliğinin kumaş üzerinde ve desen kâğıdında gösterimi 67
Şekil 36 Birleştirilmiş örgü raporu 68
Şekil 37 Bilgisayarda rapor alnının oluşturulması 68
Şekil 38 Üst örgünün örgü raporuna aktarılması 70
Şekil 39 Alt örgünün örgü raporuna aktarılması 70
Şekil 40 Kumaş katı bağlantı raporunun örgü raporuna aktarılması 71
Şekil 41 Birleştirilmiş örgü raporu 71
Şekil 42 4 numaralı örgünün analizi için hazırlanan desen kağıdı 72 Şekil 43 1.çözgü ipliğinin desem kâğıdında ve örgü raporunda bağlantısı 73
Şekil 44 Elde edilen örgü raporu 74
Şekil 46 Üst örgünün örgü raporuna aktarılması 75
Şekil 45 Bilgisayarda rapor alnının oluşturulması 75
Şekil 47 Birleştirilmiş örgü raporu 76
Şekil 48 5 numaralı örgünün analizi için hazırlanan kumaş ve desen kağıdı 77 Şekil 49 1.çözgü ipliğinin desem kâğıdında bağlantısı 77
Şekil 50 Elde edilen 5 numaralı örgü raporu 78
Şekil 52 4. grup atkıların üst çözgüyle bağlantılarının aktarılması 79 Şekil 51 1. grup atkıların üst çözgüyle bağlantı raporunun aktarılması 79 Şekil 53 2.ve 3.grup atkıların alt çözgülerle bağlantı raporunun aktarılması 80 Şekil 54 4. grup atkıların alt çözgüyle bağlantı raporunun aktarılması 80
Şekil 55 5 numaralı örgü raporu 81
Şekil 56 Üst atkıların bağlantısının örgü raporuna aktarılması 81 Şekil 57 Alt atkıların bağlantısının örgü raporuna aktarılması 82 Şekil 58 Alt atkıların üst çözgüyle bağlantısının örgü raporuna aktarılması 83
Şekil 59 Birleştirilmiş 6 numaralı örgü raporu 84
Şekil 61 1.çözgü ipliğinin bağlantıları 86 Şekil 61 Numune 3’ün örgü raporuna hazırlanması 86 Şekil 62 Desen kâğıdında kumaş katlarına göre hazırlanan rapor alanları 93 Şekil 63 İlk üst çözgü ipliği bağlantılarının desen kâğıdına işaretlenmesi 93 Şekil 64 2. üst çözgü ipliği bağlantılarının desen kâğıdına işaretlenmesi 94 Şekil 65 İlk alt çözgü ipliği bağlantılarının desen kâğıdına işaretlenmesi 94
Şekil 66 Üst örgünün rapor alanına aktarılması 95
Şekil 67 Alt örgünün rapor alanına aktarılması 95
Şekil 68 Numune 1’e ait 1 numaralı örgü raporu 95
Şekil 69 Üst örgünün rapor alanına aktarılması 96
Şekil 70 Alt örgünün rapor alanına aktarılması 96
Şekil 71 Numune 1’e ait 2 numaralı örgü raporu 97 Şekil 72 1numaralı kumaşın örgü analizine hazırlanmış şekli 97
Şekil 73 Bağlantıyı yapan 1.atkının tespiti 98
Şekil 74 Bağlantıyı yapan 2.atkının tespiti 98
Şekil 75 Bağlantının biz yardımı ile tespiti 99
Şekil 76 Kumaşın arka yüzeyinden belirlenmiş olan örgünün tespiti 99 Şekil 77 Desen kâğıdında atkı gruplarına göre hazırlanan rapor alanları 101 Şekil 78 İlk üst çözgü ipliği bağlantılarının desen kâğıdına işaretlenmesi 102 Şekil 79 2. üst çözgü ipliği bağlantılarının desen kâğıdına işaretlenmesi 102 Şekil 80 İlk alt çözgü ipliği bağlantılarının desen kâğıdına işaretlenmesi 103
Şekil 81 Desen kâğıdındaki üst örgü raporu 103
Şekil 82 Desen kâğıdındaki üst ve alt örgü raporu 104 Şekil 83 Desen kâğıdındaki tamamlanmış tüm örgü raporları 105 Şekil 84 Desen kâğıdında atkı gruplarına göre hazırlanan rapor alanları 106 Şekil 85 İlk çözgü ipliği bağlantılarının desen kâğıdına işaretlenmesi 107 Şekil 86 2.çözgü ipliğinin bağlantılarının desen kâğıdına işaretlenmesi 107 Şekil 87 3. çözgü ipliği bağlantılarının desen kâğıdına gösterilmesi 108
Şekil 88 Desen kâğıdındaki örgü raporları 109
Şekil 89 İşaretlenen örgülerin birim raporunun belirlenmesi 109 Şekil 901. çözgü ipliği bağlantılarının desen kâğıdına gösterilmesi 110 Şekil 91 2. çözgü ipliği bağlantılarının desen kâğıdına gösterilmesi 111 Şekil 92 8. çözgü ipliği bağlantılarının desen kâğıdına gösterilmesi 113 Şekil 93 4.grup atkıların bağlantı raporlarının tespiti 114
Şekil 94 1.grup atkıların bağlantı raporlarının tespiti 115 Şekil 95 Desen kâğıdında kumaş katlarına göre hazırlanan rapor alanları 116 Şekil 96 Desen kâğıdında kumaş katlarına göre hazırlanan rapor alanları 116
Şekil 97 Desen kâğıdında üst kumaş katı raporu 117
Şekil 98 Alt kumaş katına ait ilk çözgü ipliği bağlantılarının desen
kâğıdında aktarılması 118
Şekil 99 Alt kumaş katı örgüsünün desen kâğıdında tespiti 118 Şekil 100 Saçak şeklindeki örgülerin lup ile görünümü 127 Şekil 101 Atkı saçakları üzerinde bağlantısı incelenen çözgü ipliği 128 Şekil 102 Atkı saçakları üzerinden atlama sayısı belirlenen çözgüler 128 Şekil 104 Alt çözgü bağlantısının kumaşın tersindeki görüntüsü 129
1. GİRİŞ
1.1.PROBLEM
Bilindiği üzere bir dokuma kumaşın elde edilebilmesi için en az iki iplik sistemine ihtiyaç vardır. Atkı iplikleri ile çözgü iplikleri bağlantılarının oluşturduğu iki iplik sistemli kumaşlar, basit yapılı dokuma kumaşları oluştururken; bu yapıya ilave edilen iplik sistemleriyle elde edilen dokuma kumaşlar da yapı ve kullanım özelliğine göre kuvvetlendirilmiş ve çok katlı dokuma kumaşlar olarak tanımlanmaktadır.
Üreticiye basit yapılı dokumalara oranla bazı açılardan güçlükler getirmesine rağmen kuvvetlendirilmiş dokumalar farklı materyal kullanımında ve özel efektli yüzeyler elde etmede sunduğu farklı seçeneklerle dokuma kumaş üretiminde yoğun olarak tercih edilmektedir.(İmer,1989:3, Şeber 2003:2)
Kuvvetlendirilmiş dokumaların üretimi genel olarak iki aşamada zorluklar getirilebilir. Bunlardan biri üretime başlamadan önce kumaşın tasarlanması için yapılacak olan incelemelerdeki güçlükler, diğeri de tasarlanan kumaşın dokuma aşamasındaki güçlüklerdir.
Dokuma kumaşlarda yeni ürün tasarımı ya da sipariş alınan benzer ya da tıpkı üretimlerin yapılabilmesi için kumaşın belirli özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir.
Benzer ya da tıpkı üretimlerde üretime ilişkin bilgilerin, numune kumaş üzerinden çeşitli incelemeler ve hesaplamalarla elde edilmesine kumaş analizi denir. Kumaş analizi işlemi ile
- Kumaşın cinsinin kullanım alanlarının belirlenmesi - Kumaşın yüzünün ve tersinin bulunması
- Kumaş en ve boyunun belirlenmesi
Numune kumaşın metrekare ağırlığının belirlenmesi Numune kumaşın metre tül ağırlığının belirlenmesi - Kumaşın atkı ve çözgü sıklığının bulunması
- Kumaşın atkı ve çözgü ipliklerinin özelliklerinin belirlenmesi İpliklerin hammaddesinin belirlenmesi
İpliklerin bükümünün belirlenmesi İplik numaralarının belirlenmesi
- Dokumada enden ve boydan çekmelerin bulunması - Kumaşın çözgü ve atkı planının bulunması
- Kumaşın örgüsünün bulunması
Örgü raporunun bulunması Tahar planının bulunması Armür planını bulunması Sağlanmaktadır. (Başer, 2003: 186)
Elde edilen bu bilgiler kullanılarak aşağıda belirtilen kumaş üretimine ilişkin hesaplamalar yapılabilmektedir.
- Tarak eninin hesaplanması - Tarak numarasının hesaplanması - Toplam çözgü tel sayının bulunması - Çözgü ağırlığının bulunması
- Atkı ağırlığının bulunması
- Ham kumaş ağırlığının bulunması - Mamul kumaş ağırlığının bulunması
Kumaş analizinde birçok işlem için, belirli kalite standartlarına uygun olarak geliştirilen test cihazları ve standart formüller bulunmaktadır. Fakat örgü raporunun elde edilmesine bu durum söz konusu değildir. Bu nedenle de örgü raporunun analizinde analizcinin tecrübesine bağlı olarak geliştirdiği farklı yöntemler kullanıldığı bilinmektedir.
Örgü analizi verilen numune bir kumaşın, çözgü ve atkı bağlantılarının incelenerek örgü raporunun tespit edilmesi işlemidir. Basit yapılı kumaşlarda bu işlem
çoğu kez lup yardımıyla, kumaşta herhangi bir işleme gerek duyulmadan yapılabilmektedir. Ancak kuvvetlendirilmiş ve çok katlı kumaş yapılarında daha ayrıntılı incelemelere gerek duyulur. Ayrıca bu tür dokumalar örgü yapısı açısından oldukça çeşitlilik içerir ve analizi çoğu zaman farklı uygulamaları gerektirir.
Örneğin torba örgülü kumaşlarda kumaş katları arasında bağlantı kumaş kenarlarında yer alır. Kumaş kenarlarından kesildiğinde iki tek kat kumaş elde edilebilir. Kendinden bağlantılı çift kat kumaşlarda kumaş katları arasındaki bağlantı üst ya da alt kumaş katına ait bir ipliğin, ait olmadığı kumaş katındaki iplikle bağlantı kurması ile gerçekleşmektedir. Değişen yüzlü kumaşlarda kumaş katları arasında bağlantı, yüzey değişimi ile gerçekleşir. Özel bağlantı iplikli çift katlı kumaşlarda ise kumaş katlarını oluşturan ipliklerin dışında üçüncü iplik sistemi bulunur. Bu iplikler kumaş katları arasında bağlantıyı sağlamaktadır. Kuvvetlendirilmiş kumaşlarda ise ilave edilen iplik ayrı bir kat oluşturmadan bağlantı yapmaktadır. Kuvvetlendirilmiş ve çok katlı kumaşlarda bağlantı düzeni kumaşın kullanım amacına, desen özelliğine göre farklılık göstermektedir. Buna göre analizcinin farklı kumaş yapılarını bilmesi ve bunu dikkate alarak kumaşa en uygun analiz yöntemi seçmesi ve uygulaması önem taşır.
Örgü analizi genel olarak dört aşamada gerçekleşir;
- Kumaşın analiz edilecek rapor alanının belirlenmesi - Belirlenen alanın analize uygun hale getirilmesi - Çözgü bağlantılarının desen kâğıdına aktarılması,
- Bağlantıları belirlenen ipliklerin kumaştan uzaklaştırılmasıdır. (Başer,2000:188) Kuvvetlendirilmiş ve çok katlı kumaş analizine ilişkin ayrıntılı bilgi içeren kaynakların bulunmaması konunun anlaşılmasını güçleştirmektedir. İlgili eğitim programlarında kuvvetlendirilmiş ve çok katlı dokuma kumaşların analizine ilişkin uygulamalarda güçlükler yaşandığı, bilgi ve beceri düzeyinde dersin hedeflerine ulaşılamadığı gözlenmektedir.
Araştırma kapsamında yapılan literatür taramalarında da basit kumaş yapılarının analiz yöntemleri ile ilgili bilgilere ulaşılmış ancak özellikle kuvvetlendirilmiş ve katlı kumaşların örgü analizinde kullanılan yöntemlere ilişkin ayrıntılı bilgi içeren yazılı
kaynaklara ulaşılamamıştır.
Bu çalışmayla kuvvetlendirilmiş ve çok katlı dokuma kumaş üreten firmalarda, örgü analizinde uygulanan analiz yöntemlerini inceleyerek ortaya koyan elde edilen veriler ışığında alternatif yöntemler sunarak ayrıntılı ve toplu bilgi içeren bilimsel bir kaynak oluşturmak ve konuya katkı sağlamak amaçlanmıştır.
1.2. AMAÇ
Çalışmada amaç, kuvvetlendirilmiş kumaş yapılarının analizinde önemli yeri olan örgü analizi aşamalarını, uygulanan yöntemlerini inceleyerek, konu hakkında ayrıntılı işlevsel bilgi içeren kaynak oluşturmaktır.
Bu genel amaç doğrultusunda aşağıda belirtilen alt amaçlar belirlenmiştir • Kumaşın örgü analizine hazırlanmasında uygulanan yöntemler nelerdir? • Örgü raporunun analizinde uygulanan yöntemler nelerdir?
• Kumaş yapılarına örgü analizi yöntemleri farklılık göstermekte midir?
• Kumaş analizine yeni başlayanlar için anlaşılır ve uygulanabilir yöntemler geliştirilebilir mi?
1.2. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ
Çalışma; ilgili eğitim kurumlarına ve araştırmacılara, analizde uygulanan yöntemler konusunda bilgi ve beceri kazandırmaya yönelik, üretici firmaların bilgilenmesini ve kuvvetlendirilmiş kumaşların örgü analizi konusundaki çalışmalarına katkı sağlayacak kaynak oluşturması, örgü analizi konusunda yapılacak daha ileri ve detaylı çalışmalara yol göstermesi, ilgili literatüre katkı sağlaması açısından önemli görülmüştür.
1.3.VARSAYIMLAR
• Araştırmacı tarafından geliştirilen gözlem formu araştırmanın amaçlarına hizmet edecek niteliktedir.
• Araştırmada kullanılacak veri kaynakları, araştırmanın amaçlarına hizmet edecek nitelik ve niceliktedir.
• Araştırma kapsamına alınan tasarımcılardan sağlanan bilgiler gerçeği yansıtmaktadır.
1.5. SINIRLILIKLAR
Araştırma;
- Kuvvetlendirilmiş dokuma kumaşlarda örgü analizi yöntemlerinin tespiti ile - Ankara ve Bursa illerinde faaliyet gösteren ve ulaşılabilen döşemelik
dokuma kumaş üretiminde bulunan firmalar ve söz konusu firmalara hizmet veren tasarım ofisleri ile
- Haziran 2008- Temmuz 2010 tarihleri arasındaki süre ile - Araştırmacının olanakları, teknik bilgi ve becerileri ile sınırlandırılmıştır.
1.6 TERİM VE KISALTMALAR
Aks çizgisi: Desende birim raporun sınırlarını belirten köşe çizgileridir.
Atkı planı /Atkı atım sırası: Atkı ipliklerinin tüm kumaş yüzeyinde değişmeyen sırasıdır. Dokuma üretiminde de bu atkı sırası izlenir.
Atkı yüzmesi: Atkı ipliğin çözgü ipliği ile kurduğu bağlantılar arasındaki normal sınırlar dışında kabul edilen mesafedir.
Atlama sayısı: dokuma örgülerinde, birbirinin izleyen çözgülerde yer alan ilk bağlantıların bir önceki çözgünün bağlantısına göre atlama yaptığı atkı ipliği sayısıdır. Bu fark temel örgülerde örgü raporunca değişmez.
İz: birim rapordaki bir hatanın, rapor tekrarı ile daha belirgin hale gelmesi ya da desende yer alan motiflerin heterojen dağılımından dolayı, ortaya çıkan geniş boşluk veya öbekleşmiş motiflerin gözde bıraktığı etkidir.
Kumaş: kuvvetlendirilmiş ve katlı dokuma yapılarıdır.
Regülâtör sistemli kumaş: atkı lanse kumaşların üretiminde, ilave atkının yer aldığı bölümlerde makine atkı sıklık ayarının değişmemesi için iki atkı sırasının tek atkı gibi algılanmasını sağlamak üzere regülatör sisteminin devreye girerek kumaş sarımı ve çözgü salımını geçici olarak durdurması.
Rötuş: desenin istenmeyen çizim ya da renk hatalarının düzeltilmesi, temizlenmesi işlemidir.
Torba örgü: motif sınırları içerisinde kumaş katları arasında bağlantının bulunmadığı çift katlı örgü yapılarına denir.
Dubldra dokuma kumaş: Fransızca bir terimdir. Örgü yapısı olarak çift katlı değişen yüzlü ve kumaş katları bez ayağı örgüden oluşan, desen olarak çizgili, yünlü kumaşlardır.
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.1 DOKUMA KUMAŞLAR
2.1.1 Dokuma Kumaşların Genel Özellikleri
Bir kumaş belirlenen amaçlar için tüm özelliklere sahip olsa bile, eğer kullanımı sırasında maruz kalacağı kuvvetlere karsı bir direnç gösteremiyorsa, bir başka ifadeyle kopma, yırtılma, patlama, sürtünme, aşınma ve eğilme mukavemetleri düşükse, bu kumaşların faydalı olarak kullanılabilmeleri mümkün değildir. (Meriç ve Özkan, 2002:12)
Kumaşların genel özellikleri 2 ana grupta toplayabilir. Bunlar; 1. Kimyasal özellikler
- Kimyasal maddelere dayanım - Boyanma özelliği
- Geçirgenlik ve iletkenlik (nem ısı geçirgenliği) 2. Fiziksel özellikler
- Yapısal özellikler (kumaşın gramajı, doku türü, sıklık vb) - Duyusal özellikler (kumaşın tuşesi, tutumu, yumuşaklığı)
- Mekanik özellikler (kopma mukavemeti, aşınma mukavemeti vb) - Görünüm özellikleri (Renk, yüzey yapısı, desen özellikleri vb)
Kumaşların kimyasal özellikleri ham maddesi olan lifin kimyasal yapısına ve kumaşın gördüğü terbiye işlemlerine göre şekillenmektedir. Bir kumaşın kimyasal özelliklerinin tespiti genelde mamul sonunda mamule uygulanan çeşitli kimyasal test yöntemleri ile belirlenebilmektedir. (Meriç, ve Özkal, 2002:13)
Kumaşların fiziksel özelliklerini kumaşın yapısal özellikleri ve mekanik özellikleri oluşturmaktadır.
Kumaşın yapısal özelliklerini kumaşın örgüsü, iplik sıklığı, kumaş gramajı ve bu özelliklerine bağlı olarak kumaşın tuşesi ve yumuşaklığı oluşturmaktadır. Mamul sonunda objektif ölçüm yöntemleri ile kumaş analizi kapsamında kumaş yapısı tespit edilebilmektedir. (Meriç ve Özkal, 2002:13)
Kumaş yapısı kolay ölçülebilir olmasına rağmen mekanik özellikleri oldukça karmaşıktır. Bunun nedeni kumaşın mekanik özelliklerini oluşturan birden çok değişkenin bulunmasıdır.
Kumaşın mekanik özellikleri kumaşın tutum ve kalitesini de doğrudan etkileyen kopma aşınma yırtınma gibi mukavemet özellikleridir. İplik üretiminde kullanılan liflerin özellikleri, çözgü ve atkı ipliklerinin özellikleri, kumaş özellikleri ve kumaşa uygulanan terbiye işlemleri gibi pek çok faktör etki etmektedir. Dolayısıyla kumaşların mekanik özelliklerinin önceden hesaplanması veya tahmin edilebilmesi ve kontrol altında tutulabilmesi oldukça zordur. (Meriç ve Özkal, 2002:13)
2.1.2 Dokuma Kumaşların Sınıflandırılması
“Atkı iplikleri ile çözgü ipliklerinin belirli bir açısal düzen içerisinde kesişerek bağlantı kurması ile elde edilen tekstil yüzeyleri veya yüzey elde etme tekniği” (Akelma ve Sarıoğlu, 2008:142) olarak tanımlanan dokuma farklı açılardan sınıflandırılmaktadır.
Dokuma kumaşlar, çözgü ve atkı iplik bağlantıları açısından 3 ana baslık altında toplanabilir.
1. Düz dokuma kumaşlar 2. Havlı dokuma kumaşlar 3. Döner gücülü dokuma kumaşlar
2.1.2.1 Düz Dokuma Kumaşlar
Dokuma kumaşlar arasında en büyük grubu oluşturmaktadır. Temel dokuma örgüleri ve bunların türevlerinden oluşan tek ve çok katlı kumaşlar bu guruba girmektedir. Dolayısı ile battaniye, çadır, döşemelik ağır kumaşlardan çok hafif ince gömleklik, gazlı bez dar dokumalar ve ipekli eşarplar gibi geniş bir kullanım alanına sahiptir. (Akelma, 2007: 42)
Bir dokuma kumaşın oluşumu için atkı ve çözgü şeklinde en az 2 iplik istemi bulundurulmalıdır. Düz dokuma kumaşlar kullanılan iplik sistemlerinin oluşturduğu bağlantı sistemlerine göre de ayrıca kendi aralarında sınıflandırılmaktadırlar. Düz dokuma kumaşlar genel olarak 3 gruba ayrılırlar. Bunlar;
• Basit yapılı dokumalar • Kuvvetlendirilmiş dokumalar • Özel dokumalar
Yalnızca 2 iplik sisteminin ana örgüler veya bu ana örgülerden türetilen örgü teknikleri ile bir araya getirilen dokumalara düz dokuma kumaşlar (Akelma ve Sarıoğlu, 2008:142), atkı ve çözgü iplik sistemine en az bir çözgü ya da bir atkının ilavesi ile elde edilen dokumlara da kuvvetlendirilmiş dokumalar denilmektedir (İmer,1989:3). Bunların dışında yer alan kumaş yapısına farklı tekniklerle ilave edilen yeni iplik sistemleriyle oluşan dokuma kumaşlara da özel dokumalar denilmektedir.
2.1.3 Kuvvetlendirilmiş ve Katlı Dokumalar
Kuvvetlendirilmiş dokumalar; genel yapıyı oluşturan 2 iplik sistemine (atkı ve çözgü),ilave edilen yeni iplik sistemiyle elde edilen dokuma kumaşlardır. “Kuvvetlendirilmiş dokular teknik gelişimi ve dış yüzeyine yansıttığı görüntüleri ile karışık ve çok yönlü dokulardır.”(İmer,1989:3)
Fonksiyonlarına ve iplik sistemlerine göre kuvvetlendirilmiş ve katlı dokuların sınıflandırılması
I. Kuvvetlendirilmiş dokumalar Tek Yüzü Kullanışlı
1- Alt (astar) Çözgü İpliği İlavesiyle 2- Alt (astar) Atkı İlavesiyle
3- Orta ve Alt (astar) Çözgü İlavesiyle 4- Orta ve Alt (astar) Atkı İlavesiyle 5- Dolgu çözgüsü Alt (astar) atkı ilavesi ile 6- Dolgu atkısı Alt (astar) çözgü ilavesi ile II. Katlı dokumalar
1- Tek yüzü kullanışlı katlı dokumalar Kenar Bağlantılı Çift Katlı Dokumalar
- Çift Kenar Bağlantılı Hortum (Torba) Dokumalar - Tek Kenar Bağlantılı Katlı Dokumalar
2- Çift yüzü kullanışlı katlı dokumalar Kendinden Bağlantılı
- Çözgü Bağlantılı - Atkı Bağlantılı
- Çözgü ve Atkı Bağlantılı
Özel Bağlantı İplikli Çift Katlı Dokumalar Değişen Yüzlü Çift Katlı Dokular III. İlmeli dokuma kumaşlar
1- Havlu Dokumalar 2- Kadife Dokumalar
(Sarığolu, 2009)
2.1.3.1 Kuvvetlendirilmiş Dokumalar
Dokumanın oluşumunda kullanılan atkı ve çözgü iplik sistemine en az bir çözgü ya da bir atkının ilavesi ile elde edilen dokumlardır. İlave edilen iplik kumaşta yeni bir
kumaş katı oluşumunu sağlamaz. Bu teknikle elde edilen kumaşlarda ilave iplik, ilave edildiği iplik grubu ile (çözgüde ya da atkıda) yan yana değil üst üste bulunurlar.(İmer,1989:3)
Ekstra iplik iki değişik amaçla kumaş yapısına ilave edilmektedir. Bunlardan biri ilave edilen yeni iplik siteminin kumaş yüzeyine çıkarak desen oluşturmasıdır. İlave iplik sisteminde diğer amaç ise kumaşa daha dolgun, daha yumuşak ve sıcak tutma özelliği kazandırmaktır. Bu amaçla ilave edilen iplikler kumaşın ön yüzünde çok sık görülmemekte, ilave ipliklerin kumaşla olan bağlantılar bu duruma göre düzenlenmektedir. Yalnızca desen oluşturmak amaçlı ana yapıya iplik ilave edilmesi durumunda elde edilen kumaşlara lanse kumaşlar denmektedir.(Başer, 2003:104)
Alt (astar) atkı ilavesiyle kuvvetlendirilmiş dokumalar
Kumaş mukavemetini arttırmak ya da kumaşa farkı bir doku özelliği sağlamak için kumaş yüzeyine ilave edilen ikinci bir atkı sistemiyle elde edilen kuvvetlendirilmiş dokumalardır.
İlave atkı uygulamanın daha kolay olması ve jakar sistemine gerek duyulmadan geniş desenlerin elde edilebilmesinde kolaylık sağladığı için kuvvetlendirilmiş dokumalarda daha sık tercih edilirler. İlave atkılı kumaşlarda kumaşa farklı bir desen, ağırlık, yumuşaklık kazandırmanın yanında çift katlı kumaşlara oranla daha düzgün yüzeyler elde edilir. (Başer, 2003:104
İlave edilen atkı ipliği ile desen elde edilmek istendiğinde genellikle genel kumaş yapısındaki ipliklerden çok farklı özelliklerde, uygulama kolaylığı sağlaması açısından diğer iplere oranla daha kalın ve daha düzgün görünümlü ipler tercih edilir ve genellikle desenin belirginleşebilmesi için 1:1 atkı iplik kursu tercih edilmektedir. Döşemelik, gömleklik, kravat kumaşlarının yapısında sıkça rastlanmaktadır.
İlave edilen atkı ipliği ile kumaşa mukavemet kazandırmak istendiğinde genellikle genel kumaş yapısındaki atkılara oranla daha kaba, daha ucuz yün iplikler tercih edilmektedir.
Alt (astar) çözgü ilavesiyle kuvvetlendirilmiş dokumalar
Kumaş mukavemetini arttırmak ya da kumaşa farkı bir doku özelliği sağlamak için kumaş yüzeyine ilave edilen ikinci bir çözgü sistemiyle elde edilen kuvvetlendirilmiş dokumalardır.
İlave edilen çözgü ipliği ile desen elde edilmek istendiğinde genellikle genel kumaş yapısındaki ipliklerden çok farklı özelliklerde, uygulama kolaylığı sağlaması açısından diğer ipliklere oranla daha kalın ve daha düzgün görünümlü iplikler tercih edilirler.
Döşemelik, gömleklik, kravat kumaşlarının yapısında sıkça rastlanmaktadır. İlave çözgü iplikleri yalnızca desen efekti elde etmek amacıyla kullanılıyorsa bu kumaşlara çözgü lanse kumaşlar denilmektedir. (Başer, 2003:108)
Çözgüde kullanılan yün iplikler dokuma sırasında ağızlık açma işleminde sorun yaratabileceği için Bu sistemle yapılan dokumalar kalın yünlü kumaşlar için uygun değildir.
İlave çözgü ile geliştirilen dokumaların üretim aşamasında ve desen oluşumunda bazı zorlukları vardır.
Zemini oluşturan çözgüler ile ilave çözgülerin iplik özellikleri birbirinden çok farklı karakterde olduğunda dokuma esnasında gerginlik farkına neden olabilir. Bu gibi durumlar söz konusu olduğunda çözgüler için iki farklı levent kullanılmalıdır. (Başer, 2003:108)
Dolgu atkısı alt (astar) çözgü ilavesi ile kuvvetlendirilmiş dokumalar
Bazı durumlarda ilave çözgü ipliğinin yanında kumaşa dolgunluk ve ağırlık kazandırmak amacıyla dolgu atkısı ilave edilir. İlave edilen bu ipliklerin temel çözgü ile ilave çözgülerin arasında bir bağlantı yapmadan düzgün bir şekilde aralarında kalmaları sağlanır. (Başer, 2003:111)
Dolgu atkısı 2 çözgü grubu arasında kalarak kumaşa hacimli görünüm kazandırır. Maliyetin artmaması için dolgu atkısı için mukavemeti düşük, kalın ve ucuz iplikler tercih edilirler.
Dolgu ipliği; genelde katlı dokumalarda tercih edilen kumaşa hacim kazandırmak amaçlı kullanılan, kumaş katları arasında yüzmeler yapan, kumaşın ön yüzünden gözükmeyen iplikleridir.
Dolgu çözgüsü alt (astar) atkı ilavesi ile kuvvetlendirilmiş dokumalar
Kumaşa ilave edilen atkılar(astar) ile desen kazandırılırken dokumaya ayrıca dolgunlukta kazandırılmak istenen durumlarda tercih edilebilmektedirler. Çözgü ipliğinin bir kısmı dolgu ipliği olarak üst ve ilave (astar) atkı iplikleri arasında kalır.
2.1.3.2. Katlı dokumalar
“Bir dizi atkı ipliği ile bir dizi çözgü ipliğinden oluşan iki grup ipliğin birlikte dokunarak biri diğerinin üstünde yer alan iki kumaşın dokuma sırasında birbirine bağlanmalarıyla oluşan yapılara katlı kumaşlar denmektedir.” (Başer, 2003:113)
Bu yapıdaki kumaşlar basit yapılı kumaşlara oranla daha az geçirgen, daha kalın, daha ağır kumaşlardır. Mantoluk, paltoluk ve döşemelik kumaşlarda tercih edilirler. (Başer, 2003:113)
İki katlı kumaşların yüzünde ve tersinde kullanılan ipliklerin kalınlıklarının seçiminde izlenecek en uygun yol, iplik numaralarını kumaşın yüzünde ve tersinde uygulanan ve sıklıklarla orantılı kılmaktır. Ancak, bazı durumlarda kumaşın bir yüzünde özel bir yüzey efekti elde etmek ya da kumaşın arkasında yumuşak ve gevşek bir doku oluşturma gibi amaçlar bu kuralın istisnalarıdır. (Başer, 2003:114)
Kendinden bağlantılı çift katlı dokuma kumaşlar
Bu kumaşlarda, kumaş katlarını oluşturan çözgü, atkı ipliğinin ya da her ikisinin de, ait olmadığı kumaş katı ile bağlantı yapması sonucu elde edilen çift katlı kumaşlardır.
Bu tür kumaşlarda eğer dokumanın arka katında bulunan çözgü ipliği dokumanın ön yüzüne çıkarak üst katın bir atkı ipliğinin üstünden geçerek bağlantı yapıyorsa bu bağlantıya “çözgü bağlama”,dokumanın alt katına ait bir atkı ipliği üst katın çözgü ipliği üstüne çıkarak bir bağlantı yapıyorsa buna da “atkı bağlama “ denilmektedir. ( Uğur,2006:138)
Bu tür iki katlı kumaşlarda kumaşı fazla sertleştirmemek için, a) Yalnız atkı ya da yalnız çözgü bağlamaları yapılabilir, b) Atkı ve çözgü bağlamaları saten düzeninde kullanılabilir,
c) Yalnız atkı ya da yalnız çözgü bağlamaları saten düzeninde kullanılabilir. (Başer, 2003:119)
Özel bağlantı iplikli çift katlı dokuma kumaşlar
Kumaş katları arasında bağlantıyı sağlamak için kumaşa ilave edilen ekstra atkı ya da çözgü iplikleri ile oluşturulan dokuma kumaşlardır. İlave edilen iplik, diğer kumaş yüzeylerinde yer alan ipliklerden daha düşük sıklıkta yer alır ve kumaş yüzeyinden belli olmayacak şekilde tam bağlantı yaparak kumaş katları arasında bağlantıyı sağlar.
Değişen yüzlü dokumalar
Kumaşın her iki yüzünün de doku olarak aynı görünüme sahip olduğu, kumaşın iki yüzünün de ön yüz olarak kullanılabildiği dokumalardır.
Kumaş katları arasında bağlantı yalnızca yüzey değişimiyle sağlanmakta, yüzey değişim alanları dışında olan bölümler ise torba örgüyle elde edilmektedir. Desen özelliklerine göre kumaşın üst ve alt katı yer değişmektedir. Dubldra adı verilen iki katlı kumaşların yapımında kullanılır. Bu kumaşlara kendinden desenli çizgili kumaşlar da denilmektedir. (Başer, 2003:113)
İkiyüzlü iki katlı kumaşlarda, aynı desen içinde hem atkılara hem de çözgülere yer değiştirtme olanağı vardır. Bu tür düzenlemeler motif efektleri elde edilmek istendiği zaman yapılır.
Çok katlı dokuma kumaşlar
Çok kalın olarak dokunan bez kayışlar, taşıyıcı bantlar, süzme keçeleri gibi endüstriyel kumaşlarda ve bazı özel kumaşlarda çok katlı yapılar oluşturur. Çok katlı kumaşların yapımında uygulanan yöntem kendinden bağlamalı iki katlı kumaş yapımında uygulanan yönteme benzer. Örneğin, üç katlı bir kumaş yapısı elde edebilmek isteniyorsa, önce üç kumaş katı orta kata, orta kat da üst kata bağlanacaktır. (Başer, 2003:113)
2.2. KUMAŞ ANALİZİ
2.2.1 Kumaş Analizinin Tanımı, Kumaş Analizinde Kullanılan Araç Ve Gereçler
Var olan bir kumaşın yeniden dokunması için gereken bilgilerin, numune kumaş üzerinde çeşitli incelemeler ve hesaplamalar yapılarak elde edilmesine kumaş analizi denir. Kumaş analizi işlemlerinde belirli araç gerece ihtiyaç vardır. Bunlar;
Biz: Örgü analizi işleminde ipliklere zarar vermeden örgünün belirlenmesi için kullanılan ince uçlu iğnelerdir.
Büyüteç ve lup: Belirli bir alanın daha detaylı görüntülenmesini sağlayan, kumaş analizinde özellikle kumaşın sıklığı ve örgüsünü belirlemede kullanılan araçtır.
Cetvel: İplik uzunluğu ölçümünde ve kumaş ölçülerini belirlemede kullanılır.
Desen kâğıdı: Örgü raporunu oluşturan bağlantıların kâğıt üzerinde gösterilmesi için çeşitli ölçülerde hazırlanmış kareli kâğıtlardır. Desen kâğıdında boyuna giden sütunlar çözgü ipliğini enine giden sütunlarda atkı ipliğini ifade etmektedir.
Duyarlı terazi: Hassas ağırlık ölçümü yapmaya yarayan, kumaş analizinde kumaşın gramajı ve iplik hesapları için kullanılan araçtır.
Hesap makinesi: Kumaşın üretimine yönelik hesaplamalar için kullanılır.
Küçük makas: Kumaşın ağırlığını hesaplamakta ve numune kumaşı analize hazırlama aşamasında gerekli olan ince uçlu makastır.
Sivri uçlu cımbız: Örgü analizi sırasında ipliklerin özenli bir şekilde kumaş dokusundan çekilebilmesi için kullanılır.
2.2.2 Kumaş Analizinde Elde Edilen Bilgiler
Kumaşın yapısal özelliklerini etkileyen tüm faktörler kumaş analizi işleminde tespit edilmekte, kumaşın üretimine yönelik tüm hesaplamalar da buna bağlı olarak yapılabilmektedir.
- Kumaş analizinde gerek kimyasal ve fiziksel testler gerekse mikroskop yardımıyla kumaşta kullanılan hammadde test edilmektedir.
- Numune kumaştan alınan atkı ve çözgü iplikleri, kullanılan ipliklerin çeşitli işlemlerle tüm özellikleri tespit edilmektedir.
- Kumaşın hammaddesinin özellikleri ve kumaşın özellikleri çeşitli test cihazları ile ölçülüp uygulanan apre işlemleri tespit edilmektedir.
- İplik sıklığı, örgü yapısı, kumaşın gramajı yine analiz işlemlerinde tespit edilmektedir.
2.2.3 Kumaş Analizinde İşlem Sırası
Bir kumaşın dokunmasının hatasız bir şekilde yapılabilmesi için kumaşın tüm özelliklerinin bilinmesi uygulama sırasında işlemlerin kontrol altına alınması gerekmektedir. Başlangıçta yapılan bir hata elde edilmek istenen sonucu etkilemektedir (Can, 2004: 22). Bu nedenle kumaş analizi işlemleri belirli bir sırada ve her aşaması rapor edilerek uygulanmalıdır.
Kumaş analizinde izlenecek uygun işlem sırası aşağıda maddeler halinde belirtilmiştir.
- Kumaşın cinsinin kullanım alanlarının belirlenmesi - Kumaş en ve boyunun belirlenmesi
Numune kumaşın metrekare ağırlığının belirlenmesi Numune kumaşın metre tül ağırlığının belirlenmesi - Kumaşın atkı ve çözgü ipliklerinin özelliklerinin belirlenmesi
İpliklerin hammaddesinin belirlenmesi İpliklerin bükümünün belirlenmesi İplik numaralarının belirlenmesi
- Dokumada enden ve boydan çekmelerin bulunması - Kumaşın yüzünün ve tersinin bulunması
- Kumaşın çözgü ve atkı yönünün belirlenmesi - Kumaşın atkı ve çözgü sıklığının bulunması - Kumaşın çözgü ve atkı planının bulunması - Kumaşın örgüsünün bulunması
Örgü raporunun bulunması Tahar planının bulunması Armür planını bulunması
Elde edilen bu bilgilerden faydalanarak kumaş üretim aşamasındaki aşağıda belirtilen işlemler yapılmaktadır.
- Tarak eninin hesaplanması - Tarak numarasının hesaplanması - Toplam çözgü tel sayının bulunması
- Çözgü ağırlığının bulunması - Atkı ağırlığının bulunması
- Ham kumaş ağırlığının bulunması - Mamul kumaş ağarlığının bulunması
2.2.3.1 Kumaş Cinsinin Belirlenmesi
Kumaş cinsi kumaşta kullanılan iplerin hammaddesine göre belirlenir. Kumaşın hammaddesini belirleyebilmek için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. (Uzunöz, 2005: 54)
Mikroskop yardımı ile hammaddenin belirlenmesi: ipliklerin mikroskop yardımıyla içerisindeki lif çeşitlerine bakılır.
Yakma testi: Kumaştan alınan bir ip, bek alevi içerisine sokulur. İpliğin alev içerisinde yanış şekli, çıkan duman ve kokusu, yakma sonucunda oluşan kalıntı incelenerek hammaddenin cinsi belirlenir.
Kuru destinasyon yöntemi: Lifin ısıtılıp yakılması ile çıkan gazların ph değerleri tespit edilir. Reaksiyon tüpü içinde lif demeti ısıtılırken deney tüpünün ağzına ıslatılmış bir ph kâğıdı veya nemli turnusol kâğıdı konulur. Çıkan gazların lif cinsine göre ph değeri asidik veya bazik özellikler gösterecektir.
Boyama yöntemi: boyar maddeler farklı liflerle farklı tepkimeler gösterirler. Laboratuarlarda hazırlanan özel boyalar yardımı ile lif cinsi tespit edilir.
Kimyasal maddelerle muamele yöntemi: Her lif farklı kimyasallarla farklı reaksiyon özellikleri göstermektedir. Liflerin bu özelliğinden yaralanılarak kumaşta kullanılan ipliklerin lif cinsi tespit edilebilir.
2.2.3.2 Kumaş Yüzünün Ve Tersinin Bulunması
Kumaşın yüzünün ve tersinin belirlenebilmesi için aşağıda belirtilen kumaş özellikleri dikkate alınır.( Başer 2003,İmer 1989,Uzunöz 2005)
- Kumaş yüzeyinde genellikle daha iyi apreler kullanılır.
- Apreli kumaşların yüzleri daha tüysüzdür yüzündeki kısa elyaflar kesilmek veya yakılmak suretiyle yok edilmişlerdir.
- Ram makinesinde geçmiş olan bir kumaşın ön yüzünde palet iğnelerinin izleri bulunmaktadır.
- Baskının net olduğu bölüm kumaşın ön yüzüdür.
- Boyanan kumaşlarda yüz tarafları yeni iken daha parlak olup yıkandıktan sonra parkalığını kaybederler. Yine de tersine nazaran daha temiz ve tüysüz kalırlar. - Kumaş 2 farklı iplikle dokunmuşsa kaliteli ve daha parlak iplerin daha yoğun
göründüğü yüzey kumaşın ön yüzüdür.
- Pamuklu gömleklik gibi kumaşların gaze gördüğü yüzey ön yüzdür. Zımparalanmış yüzey ön yüzdür ve atkıları tüylendirir.
- Diyagonal ve dimi dokularda kumaşların yüz tarafındaki diagonalller veya yükselen meyilli çizgiler aşağıdan yukarıya, aynı zamanda soldan sağa yükselirler.
2.2.3.3 Kumaşın Atkı Ve Çözgü Yönünün Belirlenmesi
Kumaşın atkı ve çözgü yönlerinin belirlenebilmesi kumaşın görünüm özeliklerinden yaralanılarak elde edilen bilgiler ile gerçekleşmektedir. ( Başer ,2003; İmer ,1998; Uzunöz, 2005)
- Kumaşın kenar kısmına paralel olan iplikler çözgü ipleridir. - Çözgü ipliklerinin sıklığı atkı sıklığında farklıdır.
- Çözgü ipleri atkı iplerinden daha incedir.
- Çözgü ipleri 2 ya da daha fazla katlı iplerden oluşabilir.
- Kumaşta renkli iplikler bir tarafta fazla kullanılmışsa bunlar çözgü yönündedir. - Atkıda daha ucuz ve kalın iplikler kullanılır.
- Kumaş havlı tipte ya da şardonlanarak havlandırılmış ise havlar çözgü yönüne yatmıştır.
- Sıklığı az olan kumaşlarda tarak izine rastlanabilir. - Çözgü ipleri genellikler daha bükümlü iplerdir. - Arkı uzaması çözgü uzamasından daha fazladır.
- Kumaşın esneme yönü atkı yönüdür.
- Kumaştan sökülen ipler arasında kıvrımların az olduğu ipler çözgü ipleridir. - Jakarlı kumaşlarda rapor eni platin sayısıyla sınırlıdır. Bu nedenle raporlar
çözgü boyunda uzundur.
2.2.3.4 Kumaşın Eni Ve Boyunu Belirleme
Eldeki kumaş numunesi küçük ve belirli bir şekilde değilse kumaş boyutları çok küçülmeyecek şekilde kesilir. Kumaş kenarları cetvelle ölçülür ve numune kumaş tartılır. (Uzunöz, 2005: 35) kesilen numune kumaş üzerinde aşağıda yer alan formüller ile kumaşın metrekare ağırlığı ve metre tül ağırlığı hesaplanır.
Kumaş m2 ağarlığı = numune kumaşın alanı (m2
cinsinden) /numune kumaşın (g cinsinden )ağarlığı
Kumaş m/tül ağarlığı = kumaş metrekare ağırlığı x kumaş eni x kumaş boyu = g m/tül
2.2.3.5 Kumaşın Atkı Ve Çözgü Sıklığının Bulunması
Kumaşın çözgü sıklığı 1 cm deki çözgü ipliği sayısını, atkı sıklığı da 1cm deki atkı ipliği sayısının vermektedir. Atkı ve çözgü sıklığı, 1 cm2 alanı büyüten ve lup adı verilen araçla en doğru olarak bulunur. Bu yapılırken lupun dikdörtgen biçimindeki çerçevenin kenarları kumaşın çözgü ve atkı yönüne paralel duruma getirilir ve 1 cm. uzunluğuna giren iplikler sayılır. ( Bali, 2000; Uzunöz, 2005)
Eğer örgü ipliklerin sayılmasını güçleştirecek kadar karışıksa iplikler bir miktar saçak şekline getirilir, saçakların üzerinden lup yardımı ile 1cm içerisinde kalan iplik sayısı belirlenir.
2.2.3.6 Kumaş Gramajının Hesaplanması
Kumaşın Atkı ve çözgü ağırlıkları hesaplandıktan sonara, kumaşın gördüğü ard işlemler nedeniyle kaybettiği ağırlık hesaplanmalıdır. Apredeki ağırlık kayıpları dikkate alınarak atkı ve çözgünün kumaştaki ağırlıkları bulunur. Analiz yoluyla saptanan kumaşın m2 ağırlığı ve hesap yoluyla bulunan değer karşılaştırılabilir.
Hesaplanan gramaj değeri ölçümle bulunan değere yakınsa düzeltme yapmaya gerek yoktur. Ancak fark büyük ise ilk bakılacak yer iplik numaraları olacaktır. Bu nedenle hesaplamalar yeniden dikkatlice incelenmelidir. (Başer, 2003:186)
2.2.3.7 İplik Analizleri
İplikler üzerinde hammadde büküm yönü ve miktarı katsayı ve renk açılarından analizleri yapılır. (Başer, 2003:181)
Kumaş cinsinin belirlenmesinde uygulanan fiziksel ve kimyasal yöntemler ipliklerin hammaddesinin ve renginin belirlenmesi içinde uygulanmaktadır.
İplik bükümü, büküm elle açılırken araya bir toplu iğne ya da dikiş soktuktan sonra lifler paralel duruma gelinceye kadar ipliği döndürürken tur sayısını saymak, daha sonrada bulunan bu sayıyı ipliğin gerçek uzunluğuna bölmek biçiminde uygulanan pratik bir yöntemle saptanabilir. Bulunan değerlerde daha sonra, standart büküm tablolarına bakarak bir ipliğin atkı ya da çözgü oluşu da dikkate alınarak, uygun büküm değeriyle yapılan bir karşılaştırma yoluyla düzeltme yapılmalıdır. (Başer, 2003, 183) İpliklerin asıl uzunlukları ile bitmiş kumaşta görülen uzunlukları arasında fark vardır. Bu fark bilinirse, dokuma ve apre işlemleri sırasında ortaya çıkan toplam kısalma ya da kıvrımlar da belirlenebilir. İpliklerin kıvrımsız gerçek uzunluklarını kumaş analizi sırasında ölçme yoluyla doğrudan saptamak olasıdır. Bu yapıldığında hesaplamalar için dokuma apre çekmelerinin bilinmesine gerek kalmayacaktır. (Başer, 2003: 186)
Atkı ve çözgü ipliklerinin kıvrımsız uzunluklarını bulmak için kumasın kesilerek düzgünleştirilmiş olan kenarlarından birkaç çözgü ve birkaç atkı ipliği çekilir. Bu iplikler bir cetvel üzerinde gerdirilirler. İplik kopmadan hemen önceki gergin uzunluklar saptanarak ortalamalar bulunur. İpliklerin kumaştaki uzunlukları eşit olmalıdır. Her atkının kumaştaki uzunluğu a, çözgünün uzunluğu b, gergin durumda aynı uzunluklar a’ ve b’ ise, ipliklerin asıl uzunlukları ile mamul kumaştaki uzunlukları arasındaki oranlar a’/a ve b’/b değeriyle belirlenebilirler. (Başer, 2003, 186)
2.2.3.8 Çözgü ve Atkı Renk Planlarının Bulunması
Genellikle kumaşın iki kenarında saçak yapıldıktan sonra ipliklerin diziliş sırasını ve renk planlarını gözle belirlemek mümkündür. Takviyeli, ekstra iplik ya da iki katlı kumaşlarda bu çok zor olabilir. Zorluk çekildiği durumlarda bu işlem dikkatli bir şekilde iplik çekerek yapılır. (Başer, 2003, 178)
Renk ve örgü efekti uygulanmış kumaşların, özellikle ekoselerin analizinde, çözgü raporunun da ortaya çıkarılması gerekir. Çizgili kumaşlarda çözgü raporunun bulunması yeterli olmakla birlikte, ekose kumarlarda atkı raporunun da bulunması gerekir. Ancak, çok kez atkı ipliklerinin dizilişi çözgü ipliklerinin aynı ya da benzeridir. Diğer yandan kumaşların analizinde, çözgü raporunun bulunması yanında,
a) Çözgünün taraktan geçiş yönünün belirlenmesi,
b) Kumaştaki ekoselerin dengelenmesi de çözümlenmesi gereken önemli iki sorun olmaktadır. (Bali, 2000: 13)
Çözgüyü oluşturan teller her zaman tarak dişlerinin aynı düzende geçirilmezler. Bazen değişik numaralarda çözgü iplikleri sıkıştırılmış bölümlerde kullanılabilirler. Bu gibi durumlarda, tarak planında aynı tarak dişinden geçen iplikleri geçtiği kareler tek bir yatay çizgi ile taranacaktır. Tarak düzeni, örgünün altında sıkıştırılmış bölümleri parantez içine alarak ve altına eşdeğer iplik sayısını yazarak gösterilir. (Bali, 2000: 13)
Çözgü ipliklerinin dizilişi belirlendikten sonra, kumaş genişliğine yerleşecek desen raporu hesaplanır. Eğer artık teller varsa, çözgü renk raporunun simetri noktası bulunup, artık teller raporun iki ucuna ve deseni devam ettirecek biçimde kenar iplikleriyle birlikte yerleştirilirler. (Bali, 2000: 13)
2.2.3.9.Örgünün Analiz Yoluyla Bulunması
Örgünün analiz yoluyla bulunabilmesi için örgünün kumaş yüzeyinde oldukça belirgin olması gerekir. Kumaş şardonlanmış, dinklenmiş ya da başka bir nedenle yüzeyi havlı bir kumaşsa, gerek iplik sıklıklarının saptanabilmesi, gerekse örgü analizleri için, kumaş yüzeyinde havların iplikler görülünceye kadar yakılması gerekir. (Bali, 2000:12)
İncelenecek olan örgü için kumaş parçası hazırlanır. Hazırlık işleminde kumaştan bir miktar çözgü ve atkılar çekilerek ipliklerin saçak şekline getirilmesi sağlanır. Kumaş parçasını, örgü analizi için hazırladıktan sonra, sol tarafta bir yerden ve 0,5 – 1,0cm’ye yakın bir bölümünden iplik çekilir. Cımbız yardımıyla iplikler sıra ile sola çekilerek, bir kurşun kalemle kesişmeler üstten alta doğru izlenir ve kareli kâğıda geçirilirler. Çözgünün üstte olduğu kesişme noktalarına dolu kare işaretlenerek, ilk çözgü ipliğinin yaptığı bağlantılar atkı yönünde tekrar edinceye kadar bu işlem sürdürülür. Daha sonra desen kâğıdında örgünün çözgü yönünde tekrar eden bölümü de işaretlenerek örgü birimi saptanır. (Bali, 2000, 12)
Bir diğer yöntem, hiçbir araç kullanmadan kumaşım bir kenarında uzun bir saçak yaptıktan sonra, çözgü ipliklerini yana alarak yapılan analizdir. (Başer, 2003, 186)
2.2.4 Kuvvetlendirilmiş Kumaşların Örgü Analizi
Çok katlı kumaşların analizinde ve bu kumaşları yeniden üretmek için teknik özelliklerin saptanmasında tek katlı kumaşlarda uygulanan ilke ve yöntemler geçerlidir. Yalnız bu kumaşların analizine başlamadan önce, göz ve elle yapılan incelemelerle kumaş
yapıları hakkında bilgi edinilmelidir. Bu tür kumaşların örgü analizinde değişik yöntemler uygulanır. (Başer,2003:186)
2.2.4.1 Tek Yüzü Kullanışlı Kuvvetlendirilmiş Dokumaların Örgü Analizi
Tek yüzü kullanışlı kuvvetlendirilmiş dokumaları diğer kumaş yapılarından ayıran özellikler;
- Takviyeli kumaşlar tek kat kumaşlara oranla daha yumuşaktır.
- Tek kat kumaşlarda kumaşın yüzünde ve arkasında iplikler aynı sayıda kesişme yaptıklarında kumaş sertliği her iki yüzde de aynıdır. Takviyeli kumaşlarda ise, kumaş arkasında bulunan iplikler çok az kesişme yaptığından kumaş arka yüzünde daha yumuşaktır.
- Takviyeli kumaşlar tek kat kumaşlara oranla daha ağır gramajlıdırlar.
- Kumaş kesiti atkı ve çözgü yönünde farklıdır. Aynı yönde değişik numara iplikler kullanılmışsa kumaş takviyeli bir kumaş olabilir.
- Kumaş kenarlarında oluşturulan saçaklar incelenirken eğer atkı ve çözgü yönün iplik sıklıkları bir birlerine yakınsa kumaş tek katlıdır. Eğer dimi açısı gibi tasarım öğeleri değişmediği halde bir yönde diğer yöndekinden iki kat daha fazla sıklıkta iplik bulunuyorsa, kumaşın o yöne ters yönde takviye edildiği anlaşılır. - Takviyeli iplikleri daha az kıvrımlıdır. Aynı yönde çekilen iplikler arasında
kıvrım farkları varsa kumaş ekstra iplikli ya da takviyeli bir kumaştır. (Başer,2003:186)
-
Tek yüzü kullanışlı kuvvetlendirilmiş dokumaların örgü analizinde 2 farklı yöntem uygulanmaktadır.
Yöntem 1: Kumaş örgü analizinde tek kat kumaşlarda yapıldığı gibi hazırlanır. Takviye düzeni bulunduktan sonra iplikler, yüz ve arka ipliklerin diziliş sırasına göre önce yüz ipliğinden başlayarak sırayla alınır. Daha sonra ipliğin kesişmeleri desen kâğıdı üzerine farklı renkte kalemle işaretlenir. (Başer,2003:186)
Yöntem 2: Analiz tek kat kumaş gibi yapıldıktan sonra örgü, örgüye takviyeli bir kumaş olarak bakılıp yeniden yazılır.
2.2.4.2. Kendinden Bağlantılı çift Katlı Kumaşların örgü Analizi
Kendinden bağlantılı çift katlı dokumaları diğer kumaş yapılarından ayıran özellikler;
- Yüzde ve arkada değişik yapı ve örgü kullanılmıştır.
- Daha ince ve kaliteli iplerin kumaş yüzünde yerleştirilmiştir.
- Örgü faktörünün izin vereceğinden daha yüksek sıklıkların kullanılmıştır.
- Kumaş kenarında hazırlanan saçaklardan ipliklerin görünüşlerinin farklı olması ve iplikler çekilirken kumaş yüzünden ve arkasında bağlantılar nedeniyle boşlukların ortaya çıkar.
- Kumaştan sökülen ipliklerin kıvrımlarının düzensizdir. (Başer,2003:186) -
Yöntem 1: Kumaş katlarından birine ait tüm iplikleri çekerek biri yüz örgüsüne diğeri arka örgüye ait 2 tek kat kumaş örneği hazırlandıktan sonra örgü analizi yapılır. Bu kumaşın iki katını ayırma yöntemi denir.
Yöntem 2:
- Öncelikle kumaşın rapor büyüklüğüne uygun olarak kumaş enlemesine bir şerit görünümünde kesilir.
- Kesilen yeni kumaşın atkı ve çözgü yönünden 2 kenarında saçaklar bırakılır. - Şerit halinde kesilen kumaşın iki noktasından başlayarak bir bölüm çözgü
iplikleri 1,0- 1,5 cm. bir boşluktan oluşturacak biçimde çekilir.
- Çözgülerin çekildiği alanın birinde alt kumaşa ait atkı ipleri, diğerinde de üst kumaşa ait atkı iplikleri kesilir.
- Çözgü iplikleri boşlukların sağından soluna doğru çekilerek yüz ve arka örüler için iki ayrı şekilde hazırlanan alanda üst ve alt örgü için analizi yapılır.(Başer,2003:186)
Bu işlemde bağlantı yapan çözgülere dikkat edilmelidir. Bunun nedeni bu çözgülerin atkılarla az bağlantı yapmalarından çözgüler yan yana çekilirken tam olarak boşlukta kalmazlar. Analiz sırasında bunlar farklı bir şekilde işaretlenmeli, iki örgü çakıştırılırken bağlantılar da ifade edilmelidir. Çift katlı dolgu atkılı kumaşların örgü analizi de aynı yöntemlerle yapılmaktadır.
2.2.4.3 Özel Bağlantı İplikli Çift Katlı Kumaşların Örgü Analizi Bu kumaşların incelenmesinde dikkat edilecek noktalar
- Ortadan bağlamalı iki katlı kumaşlar genellikle çok ağır gramajlı kumaşlardır. Kumaşın yüzü ve arkası, çok kez, görünüm ve yapı olarak çok faklıdır. Paltoluklarda ve arkası görünecek olan kumaşlarda bu yapı kullanılır.
- Bağlama için ekstra iplik kullanıldığından kumaş kenarlarından saçak bırakıldığında netçe görülür.
- Genelde örgü birimi küçük, renk raporu büyüktür.
- Yüz ve arka iplik sıklıkları arasındaki oran çok kez düzensizdir. -
Bu grup kumaşların örgü analizi iki kat kumaşların yapıldığı gibi yapılır. Bağlama iplikleri her iki katın atkılarıyla da bağlantı yaptığından her iki bölümde de görünmektedir.(Başer,2003:191)
2.2.4.4. Değişen Yüzlü Çift Katlı Kumaşların Örgü Analizi
Kumaşlar iki grupta incelenirler. Bunlardan biri dubldra adı verilen ikiyüzlü bezayağı elbiselik kumaşlar, diğeri ikiyüzlü desenli ya da jakarlı kumaşlardır.
Dubldra kumaşlar tek renkli, kendinden desenli ve çok kez çizgili oluşlarıyla kolayca belirlenebilirler. Bunların örgü analizi tek katlı bir kumaşlar gibi yapılmaktadır. Ancak, örgü analizi sırasında ipliklerin sırasına çok dikkat etmek gerekir. Özellikle örgünün değiştiği yerlerde ve sıkıştırılmış çözgülerin bulunduğu bölümlerde bu oldukça
önemlidir. Bu kumaşlarda tarak planının çıkarılması ve çözgünün dengelenmesi gibi işlemler de yapılamaktadır. (Başer,2003:191)
İki yüzü desenli olanlarda ise örgü analizine başlamadan önce kumaş katlarının yer değiştirmesiyle oluşan farklı örgü alanları belirlenmelidir. Bu bölümler büyük boyutlu ise kumaştan keserek her kat tek katlı kumaş mantığında analiz edilmelidir. Eğer desenler küçük ise örgü analizi iplik sırasına dikkat ederek tek katlı bir kumaşta yapıldığı gibi yapılmaktadır.
3. YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın modeli, evren ve örneklem, verilerin toplanması ve verilerin çözümlenmesine ilişkin bilgilere yer verilmiştir.
3.1.ARAŞTIRMA MODELİ
Bu araştırma kuvvetlendirilmiş dokuma kumaş üretimi yapılan firmaların tasarım dairesinde uygulanan örgü analiz yöntemlerini, betimlemeye yönelik tarama modelinde bir araştırmadır.
3.2.EVREN – ÖRNEKLEM
Araştırmanın evrenini; kuvvetlendirilmiş ve katlı dokuma kumaş üretimi yapan firmaların tasarım dairesi yöneticileri ve çalışanları firmalara hizmet veren tasarım ofisleri ile kuvvetlendirilmiş ve katlı dokuma kumaşlar teşkil etmektedir.
Kuvvetlendirilmiş ve katlı dokuma kumaş üretiminin yoğunlukta bulunduğu Bursa ve Ankara illerinde, çalışmış ya da halen çalışmakta olan araştırmaya katılmaya istekli 14 tasarımcı ile evreni temsil eder nitelikte kuvvetlendirilmiş ve 5 farklı yapısal özellik içeren katlı örgülerden oluşan 3 numune kumaş örnekleme alınmıştır.
Tasarımcıların mesleki deneyimlerinin belirlenmesi için bilgi formu düzenlenmiş ve örnekleme alınan tasarımcılara uygulanmıştır. Tasarımcıların mesleki deneyimlerine ilişkin bilgiler Tablo 1’de sunulmuştur.
Tablo 1. Örnekleme Alınan Tasarımcıların Çalışmış olduğu Pozisyonların Dağılımı N
Tasarım ofisi sahibi 1
İşletme müdürü 2
Tekstil mühendisi 1
Tasarımcı 8
Örgü sorumlusu( çalışmıyor) 2
Toplam 14
Tablo incelendiğinde işletmelerde örgü analizinden sorumlu kişilerin çoğunlukta tasarımcı olarak çalıştıkları görülmektedir.
İncelemeye alınan tasarımcıların eğitim durumlarına ilişkin bilgiler tablo 2 de sunulmuştur.
Tablo 2. Örneklemdeki Tasarımcıların Eğitim Durumları
N
Orta öğretim tekstil 2
Orta öğretim diğer 1
Ön lisans tekstil 5
Lisans tekstil mühendisi 1
Lisans tekstil öğretmenliği 2
Lisans güzel sanatlar 2
Toplam 14
Tablo 2 incelendiğinde tasarımcıların çoğunluğunun ön lisan mezunu olduğu görülmektedir. Tasarımcıların eğitim durumlarının, uyguladıkları analiz yöntemlerini hangi kaynaklardan öğrendikleri hakkında bilgi verebileceği düşünülmüştür.
Araştırmanın amacına hizmet edebilecek nitelikteki 6 kumaş numunesi üzerinde yapılan ön analizler sonucunda araştırmada kullanılmak üzere 3 numune kumaş
