42
c)Ortamdan oluşan hata:Ölçü\m yerin sıcaklığı, ölçme ortamının ışıklandırılması, darbe,makine ve avadanlıklar bu hatalara neden olabilir. Ölçme sıcaklığı hem iş parçasında ve hem de ölçme cihazında genleşmelerden dolayı ölçme hatasına yol açar. 20°C sıcaklık değeri, geneJ ölçü aletinin kullanımı ve kalibre edilme sıcaklığıdır.
Ölçü aletlerine ölçme sırasında, normal baskı kuvvetleri uygulanmalıdır. Özellikle ölçme sırasında uygulanan kuvvetler, elâstik malzemelerde biçim değişikliklerine yol açar.
C-Ölçü Aletlerinin Bakımı:
Yalnız iyi bakımlı ölçü aletleriyle kusursuz bir ölçme yapılabilir.
1. Ölçü aletlerini kesici aletlerden uzağa, örneğin tahta üzerine koyunuz.
2. Hassas ölçü aletlerini yumuşak bir altlık (örneğin kumaş veya sünger) üstüne koyunuz ve pislik ile küçük talaşlardan koruyunuz.
3. İnce (hassas) ölçü aletlerini soğuk ve sıcak tesirlerden koruyunuz.
4. Ölçü aletlerini düşürmeyiniz, çarpma ve diğer zararlardan koruyunuz.
5. Ölçü aletlerini kullandıktan sonra veya çalışma sona erince, itinayla kaldırınız ve gerektiği durumlarda temizleyiniz.Paslanma tehlikesine karşı olan ölçü aletlerini asitsiz yağ ile veya gresle ovunuz !
Hatalı ölçü aletlerini kendiniz onarmaya veya üzerinde herhangi bir değişiklik yapmaya kalkmayınız.
D– Ölçme Ve Kontrol
1 - Ölçme ve Kontrolün Tanımı
Bilinmeyen bir değerin içinde, aynı cinsten bilinen bir birimin ne kadar olduğunun belirlenmesine ölçme, bir işin doğru ve istenilen özelliklere uygun olup olmadığının araştırılmasına kontrol denir.
Metre: 23 Haziran 1899'da yapılan ve Ulusal Arşivler'de saklanan platin çubuk standard metre olarak belirlenmiştir.
21 Ekim 1983 - Onyedinci Ağırlıklar ve Ölçüler Genel Konferansı, metrenin tanımını ışığın boşlukta 1/299.792.458 saniyede aldığı mesafe olarak yapmıştır.
Şekil-1.Ölçme hataları
43 2 – Kumpas Çeşitleri ve okuma şekilleri
Şekil-2.Kumpas çeşitleri ve okuma şekilleri
44
Şekil-3.Kumpas çeşitleri
Şekil-4.Paralel yüzlü cam ve Johnson mastarları
45 3- Sürmeli Kumpaslar.
4 - 1/10 Verniyerli Kumpaslar
Cetvel üzerinde 9 m'lik kısım, verniyer üzerinde 10 eşit parçaya bölnerek, verniyer iki çizgi arası 9/10 = 0,9 mm bulunur. Cetvelin iki cizgi arası ile verniyer iki çizgi arası farkı, 1-0,9 = 0,1 mm hassasiyett elde edilir. Buna göre verniyerin birinci
cetveldeki birinci çizgi ile çakışırsa kumpas 0,1 mm, ikinci çizgisi çakışırsa 0,2 mm vs.
açılmış olur.
Şekil - 5. Sürmeli kumpas
Şekil - 6. 1/10 verniyerli kumpas
46 5 - 1/20 Verniyerli Kumpaslar
Örnek : 5,6 mm ölçüsünü 1/10 verniyerli kumpasta gösteriniz.
Cetvel üzerindeki 19 mm'lik kısım, verniyer üzerinde 20 eşit parçaya bölünerek.
verniyer üzerinde 19/20 = 0.95 mm'lik aralıklar elde edilmiştir. Cetvelin iki çizgisi ile verniyer iki çizgisi arasındaki fark 1-0,95 = 0,05 mm hassasiyet elde edilir. Böylece, verniyerin birinci çizgisi cetvelin birinci çizgisi ile çakışırsa, kumpas 0,05 mm, ikinci çizgisi çakışırsa 0,10mm vs. açılmış olur.
Şekil - 7.
Şekil - 8. 1/20 verniyerli kumpas
Örnek : 8,65 mm ölçüsünü 1/20 verniyerli kumpasta gösteriniz.
Şekil - 9.
47
Kumpas üreten firmalar son yıllarda,.verniyer üzerindeki bölüntülerin daha kolay okunabilmesi için, cetvel üzerindeki 39mm'lik aralığı verniyer üzerinde 20 eşit parçaya bölerek 1/20 verniyer oluşturmuşlardır.
Cetvel üzerindeki 39 mm'lik kısım, verniyer üzerinde 20eşit parçaya bölünerek verniyer üzerinde 39/20= 1,95 mm'lik aralıklar elde edilmiştir. Bu şekilde, verniyerin birinci çizgisi cetvelin çizgisi ile çakışırsa kumpas 0,05 mm, verniyerin ikinci çizgisi çakışırsa 0,1 mm vs. açılmış olur.
Örnek : 8,65 mm ölçüsünü 1/20 verniyerli kumpasta gösteriniz.
Örnek : 12,25 mm ölçüsünü 1/20 verniyerli kumpasta gösteriniz.
Şekil - 10. 1/20 verniyerli kumpas
Şekil - 11.
48 6 - 1/128" Verniyerli Kumpaslar
Cetvel üzerinde 1" lık kısım 16 eşit aralığa bölünerek 1/16" bölüntüler elde edilmiştir Cetvel üzerindeki 7/16" lık kısım, verniyer üzerinde 8 eşit aralığa bölünerek 7/1678=7/128" aralıklar bulunmuştur. Böylece cetvel ile verniyer üzerindeki iki çizgi arası farkı, 1/16"-7/128"=1/128" hassasiyet elde edilir. Verniyerin birinci çizgisi ile cetvelin birinci çizgisi çakışırsa. kumpas 1/128" ikinci çizgiler çakışırsa 2/128" vs. açılmış olur
Örnek : 1" + 3/128" ölçüsünü 1/128" verniyerli kumpasta gösteriniz.
Örnek: 1/4" + 1/32" ölçüsünü 1/128 verniyerli kumpasta gösteriniz.
Şekil - 12. 1/128" verniyerli kumpas
Şekil - 13.
Şekil -14.
49 E-Açı ölçerler
İş parçalarının açılı yüzeyleri sabit ve ayarlanabilir açı ölçme aletleri ile ölçülebiliı Sabit açı ölçme aletleri, yalnız belli bir açının ölçülmesi için yapılmışlardır.
Ayarlı açı ölçmı aletleri derece bölüntülü olarak yapılmışlardır ve herhangi bir açıya göre ayarlanabilir.
Şekil-15. Matkap uç açısının kontrolü Şekil-16. Kenarların dik olarak kontrolü
Şekil-17. Vida kaleminin uç açısının kontrolü
1-Üniversal Açı Gönyesi
Üniversal açı gönyesi, çeşitli açılı yüzeylerinin açı değerlerini yüksek ölçü tamlığında ölçmek için kullanılır. Üniversal açı gönyesinin montajı ve bölüntüleri öyle yapılmıştır ki,he türlü açının 5' tamlıkla okunması mümkündür. Açı verniye bölüntüleri
Şekil-18. Üniversal açı gönyesi
Şekil-19.Üniversal açı gönyesi ile açıların ölçülmesi ve kontrolü
50 '
12 115 ' 1380 12
60 .
23
2-Üniversal Açı Ölçerdeki Verniyer, açıların 5’ (dakika) tamlıkla ölçülerek okunmasını mümkün kılar.
a-Yapılışı:
23 lik bir açının yayı ( = Esas bölüntünün 23 bölüntünün) verniyer üzerinde 12eşit bölüntülü skala haline getirilir. Böylece:
1 verniyer bölüntüsü eşittir:
Bu duruma göre 0, esas bölüntünün iki bölüntüsünden 5’ daha küçük olur.
( 2=120’)
Böylece esas bölüntüdeki bir çizgi ile karşılaşan verniyer çizgisi, sıfır çizgisinde okunan derece sayısına kaç tane 5’ nın ilave edilmesi gerektiğini verir. Şekil-20.
b-Okunması:
Kaide: Açı ölçerin okunmasında önce , esas bölüntü üstünde sıfırdan sonraki tam derece miktar verniyerin sıfır çizgisi yardımıyla okunur. Bundan sonra aynı yönde harekete devam edilerek, esas bölüntünün bir çizgisi ile çakışan verniyer bölüntü çizgisi ile dakika miktarı okunur.
A kısmının görünüşü
Okuma yönü
Okuma değeri 54 25’
B kısmının görünüşü Okuma yönü
Okuma değeri 50 55’
Şekil-21
