1. Tanımı ve Hukuki Niteliği
AB Direktifi’nin beşinci maddesinde düzenlenen zorunlu çağrı kurumu hukukumuzda SerPK’nın 26. Maddesi ile düzenleme altına alınmıştır. SerPK’daki düzenleme uyarınca halka açık şirketlerde yönetim kontrolü sağlayan payların veya oy haklarının iktisap edilmesi halinde diğer ortakların paylarını satın almak üzere teklif yapılması zorunludur.115 Halka açık şirketin yönetim kontrolünün sağlanması ise SerPK m.26/2’de şirketin oy haklarının yüzde ellisinden fazlasına tek başına veya birlikte hareket ettikleri kişilerle beraber, doğrudan veya dolaylı olarak sahip olunması, yönetim kurulu üye
Raporu (1/683), https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss337.pdf (Erişim Tarihi: 16.10.2018), s.27. Anılan yaklaşıma katılmakla birlikte satma hakkının temelde azınlıkta kalan pay sahipleri ile hakim pay sahibi veya sahipleri arasındaki menfaat çatışmalarının giderilmesi temeline kurulduğunu ve
maddenin bu yönde uygulandığına dair bkz. Karababa, s.148, dn.427; Sönmez, s.50-51. Kanaatimizce bu yaklaşım doğrudur, satma hakkının azınlıkta kalan pay sahiplerini koruma amacının yanı sıra şirket yönetiminde herhangi bir etkisi kalmayan pay sahipleri ile hakim pay sahipleri arasındaki menfaat çatışmalarını giderme işlevi de yadsınamayacaktır.
112 Winter, J./Christensen Schans J./ Garcia Garrido, J. M./Hopt, K. J./Rickford, J./Rossi,
G./Simon, J., s.62 vd.; Karababa, s.148-149, s.148, dn.428.
113 SerPK Madde 27 Gerekçesi, s.27.
114 Karababa, s.149; Paslı, s.334 vd.; Sönmez, s.49, dn.178. Satma hakkının azınlıkta kalan pay
sahiplerinin daha sonra paylarını düşük bedelden satmak zorunda kalmalarının önüne geçerek pay sahiplerinin iradelerini koruduğuna yönelik görüşler için bkz. Winter, J./Christensen Schans J./ Garcia Garrido, J. M./Hopt, K. J./Rickford, J./Rossi, G./Simon, J., s.62; Karababa, s.149; Paslı, s.336, dn.138.
115 Doktrindeki tanımlar için bkz. Sönmez, s.41; Paslı, s.426 vd. Karababa ise ayrıca bir tanım
yapmayarak zorunlu çağrının Seri II, No: 26.1 sayılı Tebliğ’in 11/1 maddesinde tanımlandığını ifade etmiştir, bkz. Karababa, s.150.
sayısının salt çoğunluğunu seçme veya genel kurulda söz konusu sayıdaki üyelikler için aday gösterme hakkını veren imtiyazlı paylara sahip olunması olarak düzenlenmiştir. Pay sahipleri arasındaki özel yazılı anlaşmalarla yönetim kontrolünün sağlanması halinde de zorunlu çağrı uygulama alanı bulacaktır, buna karşın imtiyazlı payların mevcudiyeti nedeniyle yönetim kontrolünün elde edilemediği hallerde ise zorunlu çağrı uygulama alanı bulmayacaktır.
Zorunlu çağrı, Pay Alım Teklifi Tebliği’nde (II-26.1)116 detaylı olarak düzenlenmiştir.
Tebliğ’in 11/1 maddesinde yönetim kontrolünün sağlanmasının blok veya münferit pay alımları ya da diğer herhangi bir yöntemle sağlanabileceği ve birlikte hareket etmek şekliyle gerçekleştirilebileceği düzenlenerek yönetim kontrolünün sağlanmasına ilişkin imkânlar genişletilmiştir. Yönetim kontrolünün sağlanması hakkın kullanılması için yeterli olup diğer pay sahiplerinin haklı sebebe yol açan davranışlarda bulunması aranmamaktadır.
Satın alma hakkının şartlarının meydana gelmesi ile birlikte hâkim şirket satın alma hakkını kullanma yükümlülüğü altında değildir. Buna karşın, satın alma hakkının kullanılması ile birlikte mahkemenin kabul kararının kesinleşmesi üzerine payların mülkiyeti azınlık pay sahiplerinin iradesine bakılmaksızın hâkim şirkete geçmektedir. Buna karşın zorunlu çağrının şartlarının oluşması ile birlikte yönetim kontrolünü sağlayan pay sahibi veya sahipleri diğer pay sahiplerinin paylarını satın almak için teklifte bulunmak zorunda olmakla birlikte diğer pay sahiplerinin bu teklifi kabul etme yükümlülüğü bulunmamaktadır.
Yönetim kontrolünü sağlayan payların veya oy haklarının iktisap edilmesi üzerine iktisap edilme tarihini takip eden altı iş günü içerisinde Kurula başvurularak kullanılması gerekmektedir. Pay alım teklifi yükümlülüğünün doğduğu tarihten itibaren iki ay içerisinde ise fiili pay alım teklifi sürecine başlanması zorunludur, gerekirse Kurul tarafından ek süre verilmesi mümkündür.
Tebliğ’de belirlenen süreler içerisinde ve gerekirse verilen ek süre içerisinde pay alım teklifi zorunluluğunun yerine getirilmemesi halinde; SerPK m. 103/3 uyarınca,
zorunluluğu yerine getirmeyen gerçek ve tüzel kişiler hakkında, Kurul tarafından pay alım teklifine konu payların toplam bedeline kadar idari para cezası verilecektir. Ayrıca, SERPK m.26/6 ve Seri II, No: 26.1 sayılı Tebliğ m.13/4 uyarınca, Seri II, No: 26.1 sayılı Tebliğ’de belirtilen süreler içerisinde zorunluluğun yerine getirilmemesi halinde yönetim kontrolünü sağlayan pay sahibi veya sahiplerinin oy hakları kendiliğinden donacak olup117 söz konusu paylar genel kurul toplantı nisabında dikkate alınmayacaktır.
Zorunlu pay alım teklifinde fiyatın nasıl hesaplanacağı Seri II, No: 26.1 sayılı Tebliğ’in 15. maddesinde detaylı bir şekilde düzenlenmiştir. Buna göre, zorunlu pay alım teklifi fiyatı, hedef ortaklık paylarının borsada işlem görmesi durumunda, payların satışına ilişkin anlaşmanın yapıldığının kamuya duyurulduğu tarihten önceki altı aylık dönem içinde oluşan günlük düzeltilmiş ağırlıklı ortalama borsa fiyatlarının aritmetik ortalaması ile teklifte bulunan veya birlikte hareket ettiği kişilerce pay alım teklifini doğuran pay alımları da dâhil olmak üzere tekliften önceki altı ay içinde hedef ortaklığın aynı grup paylarına ödediği en yüksek fiyattan düşük olamayacaktır. Zorunlu pay alım teklifi yükümlülüğünün doğumuna yol açan pay iktisaplarında ödenen bedelin doğrudan içinde değerlendirilebilecek olan yan edimler veya pay devir tarihinden sonra bazı şartların tahakkuku halinde ödenecek prim ve benzeri hususlar pay alım teklifi fiyatının hesaplanmasında da dikkate alınacaktır. Görüldüğü üzere, satın alma hakkının kullanılması ile birlikte pay bedelinin hesaplanması için kullanılacak olan yöntem oldukça soyut bir şekilde düzenlenmekte iken zorunlu çağrının kullanımı ile birlikte pay bedellerinin hesaplanması detaylı bir şekilde düzenleme altına alınmıştır.
Eşit işlem ilkesi gereği zorunlu çağrı ile birlikte zorunlu pay alım teklifinin diğer tüm pay sahiplerine sunulması gerekmekte, böylelikle diğer pay sahipleri arasında fırsat eşitliği
117 Kural olarak TTK m.434 uyarınca her pay sahibi sadece bir paya sahip olsa dahi en az bir oy
hakkına haizdir. B hüküm emredici olup Oy hakkı, payın, kanunen veya esas sözleşmeyle belirlenmiş bulunan en az miktarının ödenmesiyle doğar. Donma halinde ise donma konusu oylar oydan yoksunluğun aksine gündemdeki maddelerin tamamı için genel kurulda temsil edilemeyecek olup oy hakları ne pay sahibi ne de temsilcisi tarafından kullanılamayacaktır. Oy hakkından yoksun payların toplantı nisabında dikkate alınıp alınmaması konusunda doktrinde tartışma olmakla birlikte ağırlıklı görüş oy hakkından yoksun payların toplantı nisabında da dikkate alınmaması gerektiği yönündedir. Oy hakkının donmasına ilişkin detaylı bilgi için bkz. Cantimur, Zeynep: “Anonim Ortaklık Genel Kurulunda Oy Hakkının Donmasına İlişkin Uygulamaların Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Sermaye Piyasası Mevzuatı Çerçevesinde Değerlendirilmesi Yeterlik Etüdü”, Ankara 2010.
yaratılmaktadır.118 Pay sahiplerinin paylarının bedelleri de Seri II, No: 26.1 sayılı Tebliğ
kapsamında Kurul tarafından hesaplanacaktır. Böylelikle farklı pay sahipleri için farklı bir hesaplama yöntemi ile pay bedelinin belirlenmesinin önüne geçilmiştir.119
2. Amacı ve İşlevleri
Zorunlu çağrı kurumunun amacı satın alma hakkında olduğu gibi azınlığın korunmasıdır. Halka açık şirkette yönetim kontrolünün sağlanması üzerine diğer pay sahiplerinin şirkete yabancılaşması ve şirket yönetiminde etkisinin kalmaması nedeniyle şirketin alacağı kararlara etki edememesi söz konusu olacaktır.120 Böyle bir durumda kanun koyucu
dilerse azınlıkta kalan pay sahiplerine şirketten çıkma imkânı sağlayarak azınlıkta kalan pay sahiplerini korumaktadır.121
Yönetim kontrolünün bir pay sahibi veya birlikte hareket eden pay sahiplerinin eline geçmesi, halka açık şirketin borsa işlem gören paylarının değerinin düşmesi ve azınlıkta kalan pay sahiplerinin zarar görmesine de yol açabilecektir. Zorunlu çağrı ile birlikte azınlıkta kalan pay sahipleri dilerse paylarını satarak ekonomik zararlarını da engelleyebilecektir.122 Yönetim kontrolünü ele geçiren pay sahibi veya pay sahipleri ile azınlıkta kalan pay sahipleri arasında yaşanabilecek menfaat çatışmaları da söz konusu olabilecek ve zorunlu çağrı ile birlikte bu menfaat çatışmaları da giderilebilecektir. SerPK’da düzenlenen çıkarma hakkının, zorunlu çağrının devamı şeklinde olduğu söylenebilecektir. Zorunlu çağrı sonucunda paylarını satmak istemeyen pay sahiplerinin varlığı halinde veya maddi olarak hâkim pay sahibinin tüm payları satın almasının mümkün olmaması halinde, oy haklarının %98’e ulaşması halinde hâkim pay sahibi veya pay sahipleri çıkarma hakkını kullanarak zorunlu çağrı sonucunda paylarını satmak
118 Paslı, s.336; Sönmez, s.42, dn.156; Karababa, s.151-152.
119 Seri II, No: 26.1 sayılı Tebliğ’in 16. Maddesinde hedef şirket paylarının satışına ilişkin
anlaşmanın yapıldığının kamuya duyurulduğu tarih ile fiili pay alım teklifi süresi sona erme tarihi arasındaki dönemde, pay alım teklifinde bulunan veya birlikte hareket ettiği kişiler tarafından pay alım teklifi fiyatından daha yüksek bir fiyattan hedef şirket paylarının satın alınması halinde; pay alım teklifi fiyatı, satın alınan paylar için ödenen en yüksek fiyattan aşağı olmayacak şekilde yeniden belirleneceği hüküm altına alınarak fiyat eşitliğinin sağlanması amaçlanmıştır. Zorunlu çağrı işleminde fiyat
hesaplaması için detaylı açıklamalar ve AB Direktifi ile karşılaştırma için bkz. Karababa, s.152-154.
120 Manavgat, Alım Teklifi, s.224 vd.; Karababa, s.151-152; Paslı, s.409-410; Sönmez, s.41 vd. 121 Manavgat, Alım Teklifi, s.224 vd.; Karababa, s.151-152; Paslı, s.409-410; Sönmez, s.41 vd. 122 Karababa, s.151, dn.440.
istemeyen pay sahiplerininki ile satın alınmsı mümkün olmayan payları satın alabilecektir.123
Zorunlu çağrı, SerPK’da düzenlenmesi nedeniyle halka açık anonim şirketlerde uygulama alanı bulacak, ancak TTK’da atıf olmaması nedeniyle halka kapalı anonim şirketler bakımından uygulama alanı bulamayacaktır. Satın alma hakkı ise halka kapalı anonim şirketlere uygulanacak, ancak SerPK m.27/3 uyarınca halka açık anonim şirketler bakımından uygulama alanı bulamayacaktır.