Çıkarma Hakkı

1. Tanımı ve Hukuki Niteliği

SerPK m.27/1’de düzenlenen çıkarma hakkı uyarınca pay alım teklifi sonucunda veya birlikte hareket etmek de dâhil olmak üzere başka bir şekilde sahip olunan payların halka açık ortaklığın oy haklarının Kurulca belirlenen orana veya daha fazlasına ulaşması

187 _{Erdem, s.16-18.} 188 _{Erdem, s.18-19.}

durumunda, paya sahip olan bu kişiler açısından azınlıkta kalan pay sahiplerini ortaklıktan çıkarma hakkı doğacaktır. Çıkarma hakkına haiz olan pay sahipleri Kurulca belirlenen süre içinde, azınlıkta kalan ortakların paylarının iptalini ve bunlar karşılığı çıkarılacak yeni payların kendilerine satılmasını ortaklıktan talep edebilecektir.

Çıkarma hakkının kullanılması için gerekli oran, pay bedelinin hesaplanması, hakkın kullanım süresi ve hakkın kullanımına ilişkin diğer usul ve esaslar Kurul tarafından çıkartılan Ortaklıktan Çıkarma ve Satma Hakları Tebliğ (II-27.2) ile düzenleme altına alınmıştır.

Satın alma hakkında pay ve oy haklarının en az %90’ına sahip olunması aranmakta iken çıkarma hakkının kullanılabilmesi için ise pay alım teklifi sonucunda veya birlikte hareket etmek de dâhil olmak üzere herhangi bir şekilde sahip olunan paylara ilişkin oy haklarının, ortaklığın oy haklarının %98’ine ulaşması veya bu konumda iken ek pay alınması durumunda diğer pay sahiplerinin tamamını şirketten çıkarma hakkı doğacaktır189 _{(Çıkarma Tebliği m.4), çıkarma hakkı için satın alma hakkına kıyasen daha}

yüksek bir eşik öngörülmüştür. Oy haklarına ilişkin oranın tespitinde hâkim pay sahibinin sahip olduğu doğrudan ve dolaylı paylar dikkate alınacak olmasına rağmen oy hakkında imtiyazlar ve paylar üzerinde intifa veya alım hakkı olan kişilerin sahip olduğu oy hakları dikkate alınmayacaktır190_{, bir pay bir oy kuralı esas alınmıştır.}191 _{Satın alma hakkının}

kullanımı için gerekli olan eşiğin hesaplanmasında ise imtiyazlı payların dikkate alınması gerektiğini kabul etmekteyiz.192

Satın alma hakkının kullanımı için kanun koyucu hak düşürücü bir süre düzenlememiş olup doktrinde hakkın makul bir süre içerisinde kullanılması gerektiği ifade edilmektedir.193 Çıkarma Tebliği m. 5/6’da ise çıkarma hakkının kullanımı için hak düşürücü süre açık bir şekilde düzenlenmiştir. Buna göre, hâkim pay sahibi tarafından hâkim pay sahibi konumunun kazanıldığı veya bu konumda iken ek pay alındığına dair kamuya yapılan açıklamayı takip eden üç aylık hak düşürücü süre içerisinde satma

189 _{Yeşiltepe, s.60 vd.; Karababa, s.203 vd.}

190 _{Oy hakkında imtiyazlı paylar ve hesaplama usulü hakkında detaylı bilgi için bkz. Yeşiltepe,}

s.75 vd.; Karababa, s.221 vd.

191 _{Yeşiltepe, s.61.}

192 _{Bkz. aşa. Üçüncü Bölüm, I, C.}

hakkını kullanmak isteyen diğer pay sahipleri şirkete bu taleplerini yazılı olarak iletecektir. Satma hakkının kullanımına ilişkin üç aylık hak düşürücü sürenin sona ermesini takiben en geç üç işgünü içinde şirketten çıkarma hakkını kullanmak isteyen hâkim pay sahibi şirkete başvuracaktır.194 _{Dolayısıyla, kanun koyucu satma ve çıkarma}

haklarını bir arada düzenleyerek eşiğin aşıldığının kamuya bildirilmesi üzerine öncelikle diğer pay sahiplerine paylarını satma, bu süre içerisinde paylarını satmak istemeyen pay sahipleri olması halinde de hâkim pay sahibine çıkarma hakkı tanımıştır. Ayrıca, çıkarma hakkı şirket paylarının borsada işlem görmeye başlamasından itibaren iki yıl süreyle kullanılamayacaktır (Çıkarma Tebliği m.9).

Satın alma hakkının kullanım alanı hâkimiyet ilişkisinin olduğu iki şirket arasında, bağlı şirket sermaye şirketi olmak şartıyla, sınır olmaksızın uygulama alanı bulmakta iken Kamu kurum veya kuruluşlarının pay sahibi olduğu ortaklıklarda, ilgili kamu kurum veya kuruluşlarının aksi yönde talepleri olmadığı sürece kamunun sahip olduğu paylar için çıkarma hakları uygulama alanı bulmayacaktır (Çıkarma Tebliği m.8).

Satın alma hakkının kullanılması sonucunda satın alınacak payların bedelleri, varsa en az borsa değeriyle, böyle bir değer bulunmuyorsa veya borsa değeri hakkaniyete uygun düşmüyorsa, gerçek değerle veya genel kabul gören bir yönteme göre belirlenecek bir değer üzerinden satın alınacaktır. Çıkarma hakkı ise Çıkarma Tebliği’nin 6/2 maddesinde öngörülen hesaplama yöntemi uyarınca hesaplanacak bedel üzerinden kullanılacaktır. Bun göre; payları borsada işlem gören şirketler için borsada işlem gören pay gruplarının her biri için, hâkim ortak konumunun kazanıldığının veya hâkim ortak konumunda bulunup ek pay alındığının kamuya açıklandığı tarihten önceki otuz gün içinde borsada oluşan ağırlıklı ortalama fiyatların aritmetik ortalaması, borsada işlem görmeyen pay gruplarının her biri için; işlem gören sadece bir pay grubu bulunması durumunda bu gruba ilişkin olarak yukarıda anılan hesaplama yöntemi çerçevesinde tespit edilen fiyat, işlem gören birden fazla pay grubu bulunması durumunda ise bu gruplara ilişkin olarak yukarıda anılan hesaplama yöntemi çerçevesinde tespit edilen fiyatların aritmetik ortalaması dikkate alınacaktır. Payları borsada işlem görmeyen şirketler için, her bir pay

grubuna ilişkin fiyatın tespiti amacıyla hazırlanan değerleme raporunda belirlenen bedel dikkate alınacaktır.195

Satın alma hakkı çerçevesinde satın alınan payların bedellerinin nasıl ödeneceğine veya pay bedellerine ilişkin teminat yatırılmasına ilişkin kanunda bir düzenleme bulunmamaktadır. Buna karşın doktrinde pay bedelinin güvence altına alınması için mahkeme tarafından pay bedeli tutarında teminatın yatırılması gerektiği ifade edilmektedir.196 _{Buna karşın çıkarma hakkında pay bedellerinin Türk Lirası olarak tam}

ve nakden ödeneceği hüküm altına alınmıştır (Çıkarma Tebliği m.6/1)197_{, söz konusu}

bedel ise şirketin banka hesabına yatırılacaktır. Ayrıca, çıkarma hakkını kullanmak isteyen hâkim pay sahibi yapacağı başvuruda banka teminat mektubuna yer verecek veya kullanılacak fonun özel bir hesapta bloke edilmesini sağlayacaktır.

Satma hakkının kullanımı ile birlikte şirket nezdinde var olan payların maliki değişmekte olup paylarda herhangi bir yapısal değişiklik meydana gelmemektedir. Çıkarma hakkının kullanımı ile birlikte ise diğer pay sahiplerinin payları iptal edilerek karşılığında yeni paylar ihraç edilerek hâkim pay sahiplerinin ortak hesabına aktarılacaktır.198

Satın alma hakkı çerçevesinde verilen mahkeme kararının kesinleşmesi ile birlikte hakka konu olan payların mülkiyeti hâkim pay sahibine geçecektir. Çıkarma hakkında ise Kurulca onaylı ihraç belgesi, şirketler tarafından Kurul onayını takip eden üç iş günü içerisinde ticaret siciline tescil edilir ve TTSG’de yayımlanır. Şirketten çıkarma hakkının kullanımına konu olan önceki paylar ise tescil tarihi itibarıyla iptal edilmiş kabul edilecektir.199 Hâkim pay sahibi tarafından şirketten çıkarma hakkının kullanıldığı şirketler, Kurul tarafından resen SERPK kapsamından çıkarılır, böylelikle çıkarma hakkının kullanıldığı şirket halka kapalı bir şirket haline gelecektir.

195 _{Çıkarma hakkının kullanım bedeline ilişkin detaylı bilgi için bkz. Yeşiltepe, s.117-125;}

Karababa, s.246-256.

196 _{Bkz. yuk. Üçüncü Bölüm, II, A, 4.}

197 _{Karababa, s.255-256; Satma hakkı ile çıkarma hakkının yapısal olarak farklı olması nedeniyle}

farklı ödeme yöntemlerinin belirlenmesine ilişkin görüş için bkz. Yeşiltepe, s.123.

198 _{Karababa, s.258 vd., 269 vd.; Yeşiltepe, s.102 vd.} 199 _{Karababa, s.264; Yeşiltepe, s.111.}

Satın alma hakkında olduğu üzere, çıkarma hakkında da hakkın diğer pay sahipleri üzerinde etki doğurabilmesi için diğer pay sahiplerinin iradesine ihtiyaç olmayıp hâkim pay sahibinin iradesi yeterli olacaktır. Çıkarma hakkı da satın alma hakkı gibi bozucu yenilik doğuran bir haktır.200

Çıkarma hakkı da satma hakkı gibi hâkim pay sahibine tanınan bir hak olmakla birlikte hakkın Kurul aracılığıyla kullanılması, çıkarmaya konu pay bedellerinin iptal edilerek yeni payların ihraç edilmesi, pay bedelinin belirlenmesi ve ödenmesi ve halka açık şirketler bakımından uygulama alanı bulması nedeniyle farklılık göstermektedir.

2. Amacı ve İşlevleri

Çıkarma hakkı ile birlikte %98 oy oranı eşiğine ulaşan kişi ya da grubun şirketin yapısını değiştirme, halka açıklık statüsünden çıkma gibi niyetlerinin diğer pay sahiplerinin haklarını da koruyacak şekilde hayata geçirilmesi amaçlanmıştır.201

Çıkarma hakkının gerekçesinde de açıkça ifade edildiği üzere; çıkarma hakkı sermaye piyasalarının niteliği, sermaye hareketliliğinin sağlanması gayesi, yatırımcı ortağın gelir elde etme ve bunu azamileştirme şeklindeki bakış açısı ve şirket yönetimine hâkim olan kişilerin anlık değişimlerinin yaşandığı bir piyasada rekabet şartlarına ayak uydurabilen güçlü bir şirket yapısı oluşturmayı hedeflemektedir.202

Çıkarma hakkı halka kapanma amacını sağlamayı da hedeflemektedir. Çıkarma hakkının kullanılmasıyla birlikte hakkın kullanıldığı şirketler Kurul tarafından resen SerPK kapsamından çıkarılacaktır, böylelikle şirket halka açık olma niteliğini kaybedecektir. Yukarıda sayılan bu amaçların gerçekleşmesi hâkim pay sahibi veya grup için önemli olsa da menfaatler dengesinin korunması da önem arz etmekte şirket yoğunlaşması ve hâkim pay sahibi veya grubun karını azamileştirmesi diğer pay sahiplerinin (küçük yatırımcıların) menfaatlerinin ihlal etmemelidir. Çıkarma hakkı ile birlikte diğer pay

200 _{Karababa, s.195; Yeşiltepe, s. 53; Çelik, s.188.} 201 _{SerPK Madde 27 Gerekçesi, s.27.}

sahiplerine bir imkân tanınarak paylarını Kurul tarafından belirlenecek adil bir değer üzerinden satarak şirketten çıkma ve menfaatlerini koruma imkânı tanımaktadır.203

Satın alma hakkında, çıkarma hakkının aksine, şirket yoğunlaşması ve hâkim pay sahibinin karını azamileştirmesi ise ikinci planda kalmakta olup pay sahipleri arasındaki menfaat çatışmalarının giderilmesi ve şirket içi barışın sağlanması amacı ön plana çıkmaktadır.

İKİNCİ BÖLÜM

KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA SATIN ALMA HAKKI

I. İNGİLİZ HUKUKU