Zincirleme Suçun Đşlendiği Yer ve Zaman 1 Zincirleme suçun işlendiği yer

Suçun işlendiği yerin belirlenmesinin ceza hukuku anlamında kendi ülke kanunumuzun uygulanıp uygulanmayacağı, zaman aşımı, yetkili mahkeme suçluların iadesi gibi bir çok önemli sonucu bulunmaktadır. Bu yerin tespiti hareket ile neticenin aynı yargısal sınırlar içerisinde gerçekleşmesi halinde problem oluşturmamakta, buna karşılık, hareket ve neticenin ayrı yargısal sınırlar içinde gerçekleşmesi veya zincirleme suç gibi suçun özel görünüş şekilleri açısından değişik problemler söz konusu olabilmektedir496.

Zincirleme suçta, kanunda belirtilen özel sonuçlarının dışında her bir suç bağımsız olarak değerlendirildiğinden her bir fiil için suç yerinin de ayrı ayrı tespit edilmesi gerekir. CMK 12/2 maddesindeki ‘son suçun işlendiği yer mahkemesi yetkilidir’ ifadesi usul hukukuyla ilgili olup, sadece yetkili mahkemeyi belirlemeye yönelik olmanın ötesinde zincirleme suçun işlendiği yere ilişkin bir anlam ifade etmemektedir. Zincirleme suçta suçun işlendiği yere ilişkin olarak bize fikir verebilecek bir düzenleme 5237 sayılı yeni Ceza

494

Đçel/Evik, s. 315; Đçel, s. 158; Hakeri, Genel Hükümler, s. 420. 495 _{Hakeri, ‘Müteselsil Suç’, s. 15.}

Kanunumuzun 8. maddesinde yer almıştır. Kanunların yer bakımından uygulanmasının düzenlendiği bu hükme göre; ‘ fiilin kısmen veya tamamen Türkiye’de işlenmesi veya neticenin Türkiye’de gerçekleşmesi halinde suç Türkiye’de işlenmiş sayılır’. Kanunun bu düzenlemesiyle ülkesellik açısından hem fiilin işlendiği hem de neticenin gerçekleştiği yer suçun işlendiği yer olarak kabul edilmiştir497. Ancak kanunun egemenlik yetkisini geniş tutmak için koymuş olduğu bu kural ülke içinde gerçekleştirilen suçlar açısından aynı netlikte uygulanmamaktadır. Çünkü, ülke içinde işlenen suçlarda hem fiilin işlendiği yerin, hem de neticenin gerçekleştirildiği yerin suç yeri olarak kabul edilmesi halinde birden fazla suç yerinin varlığı kabul edilmiş olunacağı, bunun da bir çok karışıklıklara yol açacağı muhakkaktır498. Bu sebeple ülke içinde işlenen suçlar açısından uygulanacak kriterin netleştirilmesi gerekmektedir. Görüşümüze göre; her bir fiil açısından failin kamu düzenine karşı koyma iradesini ortaya koyduğu hareketin gerçekleştirildiği yerin suç yeri olarak kabul edilmesi gerekir499.

Zincirleme suçta suç yerinin tayini milletlerarası hukuk açısından da büyük önem göstermektedir. Çünkü; zincirleme suç ülke içinde gerçekleşebileceği gibi, milletlerarası alanda da gerçekleşebilir. Zincirleme suçta fail birden çok suçun varlığına rağmen tek cezaya çarptırıldığından -mutlak surette failin lehine bir düzenleme olduğundan- zincirleme suç ilişkisi milletlerarası alanda da gerçekleşse, failin lehine olan ‘zincirleme suç’ hükümleri uygulanmalıdır500. Suçun işlendiği yer, bu anlamda hangi suçlar için zincirleme suç hükümlerinin uygulanacağı, suçluların geri verilip verilemeyeceği meselelerinin çözümü açısından önemlidir. Her şeyden önce, Türkiye’de suç işleyen fail Türk kanunlarına göre cezalandırılacaktır (TCK m. 8). Örneğin hava alanında karşılaştığı güçlükler sebebiyle hava alanındaki devlet mallarına zarar veren failin, ulaştığı ülkesinde aynı olayın etkisiyle elçilik binasına da zarar vermesi halinde teselsülün reddedilmesi adalete uygun düşmemektedir.

497 _{Akbulut, ‘Suçun Đşlendiği Yer’, s. 133.} 498

Bununla beraber, suçun işlendiği yeri, hem hareketin gerçekleştiği hem de neticenin gerçekleştiği yer şeklinde iki ayrı yerin olabileceği şeklinde kabul edenler de vardır. Bkz; Öztürk Bahri/Erdem Mustafa Ruhan/Özbek Veli Özer, Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, Gözden Geçirilmiş 8. Bası, Ankara 2004, s. 245.

499

Đçel Kayıhan/Donay Süheyl, Karşılaştırmalı ve Uygulamalı Ceza Hukuku Genel Kısım, 1. Kitap, 3. Bası, Đstanbul 1999, s. 165. Sonucun esas alınmasına dair aksi görüş; Yurtcan Erdener, CMK Şerhi, 4. Bası, Đstanbul 2005, s. 76.

500

Hakeri, ‘Müteselsil Suç’, s. 5 ve Genel Hükümler, s. 423. Doktrinde Đçel ve Sancar bu durumda müteselsil suç hükümlerinin uygulanmaması gerektiğini, böyle durumlarda müteselsil suç ilişkisinin uygulanabilmesi için Türkiye’de işlenen suçların teselsül için yeterli olup olmadığına bakılması gerektiğini ileri sürmektedirler. Bkz; Đçel, s. 160; Sancar, s. 155. Ancak, ceza hukuku kurallarının uluslararası alanda aynileşmeye başlaması ve zincirleme suç hükümlerin sanık lehine öngörülmüş hükümler olması ve bu hükümlerin ülke dışında işlenen suçlar için uygulanmasına engel açık bir kanun hükmü bulunmaması sebebiyle ülke dışında gerçekleşen fiiller de, -Türkiye’de yargılanabilmeleri şartıyla- suçun bütün unsurlarını taşımaları şartıyla zincirleme suç ilişkisine dahil edilmeleri gerektiği kanaatindeyiz.

Keza aynı şekilde ülke içinde zimmetine para geçiren memurun geçici görevle gönderildiği yurt dışı hizmetinde de zimmete para geçirmeye devam etmesi halinde sair şartların bulunması halinde teselsülün reddi adil olmayacaktır. Bunun gibi teselsüle dahil suçlardan biri Türkiye’de işlendiği takdirde Avrupa Konseyi Suçluların Geri Verilmesi Sözleşmesinin 7. maddesi ve Türk Ceza Kanununun 8/1 maddesi gereğince; suç kısmen veya tamamen ülkemizde gerçekleştiğinden talep edilen kişiyi geri vermeden çekinilebilecektir.

Yurt dışında işlenen bazı suçlar açısından Türk Ceza Kanununun 66/7 maddesi gereğince zamanaşımı süresi uygulanmayacaktır. Buna göre teselsülü oluşturan suçlardan biri ülke dışında işlenmişse ve bu suç TCK 66/7 maddesinde sayılan suçlardan ise; bu suçlar açısından kural olarak zamanaşımı süresi söz konusu olmayacaktır501.

Bütün bu belirlemelerden sonra şu söylenebilir: zincirleme suçta teselsüle dahil suçlardan her birinin hareketinin kısmen veya tamamen veya neticesinin gerçekleştiği ülke suçun işlendiği yer olacaktır. Hareket (kısmen veya tamamen) veya neticeden birinin Türkiye’de gerçekleşmiş olması halinde o suç Türkiye’de işlenmiş sayılacaktır502. Teselsüle dahil suçlardan biri dahi Türkiye’de gerçekleşmiş olması halinde, Türkiye dışında işlenen suçlarda mağduru aynı olmak ve Türkiye’nin yargılama yetkisi bulunmak şartıyla zincirleme suç ilişkisi içerisinde değerlendirilebilecektir503. Đç hukuk açısından zincirleme suçu oluşturan her bir suç hareketin yapıldığı yerde -teselsüle dahil suçlar mütemadi suç niteliğindeyse, temadinin sonlandığı yerde, teşebbüs aşamasında kalmış suçlardan ise son icra hareketinin yapıldığı yerde- işlenmiş sayılacaktır. Yani, teselsülü oluşturan her bir suç için basit suçlar için ortaya konulan kriterler uygulanarak suçun işlendiği yer belirlenecektir.

2- Zincirleme suçun işlendiği zaman

Teselsülü oluşturan suçlar arasındaki zaman aralığı faildeki ‘aynı suç işleme kararının’ varlığının-yokluğunun ortaya konulabilmesi için en önemli kriterlerden biridir. Bu husus hem Yargıtay kararlarında, hem de doktrinde açıkça belirtilmiş ve fiiller arasındaki zaman aralığı suç tekliği - suç çokluğu ayrımının yanı sıra,504 zincirleme suçun sübjektif unsuru olan ‘aynı

501

Đstisnai örnek için Bkz; Üçüncü Bölüm- II-B. 502

Akbulut, ‘Suçun Đşlendiği Yer’, s. 147.

503 _{Koca/Üzülmez, s. 66; Akbulut, ‘Suçun Đşlendiği Yer’, s. 147. Ancak ülke dışında işlenen fiillerle ilgili} olarak o ülkede yargılama yapılarak ceza verilmesi halinde o fiillerin zincirleme suç ilişkisinde dikkate alınması mümkün değildir. Bkz; Đçel/Donay, s. 169; Akbulut, ‘Suçun Đşlendiği Yer’, s. 147.

504

4.CD. 11.10.1949 T, 11369/12891 EK: ‘Hakaretin teselsül ettiği hakkında bilgiler gösterilmeksizin zaman ve mekan ayrılmadıkça devamlı olan sövmelerin tek suç teşkil edeceği gözetilmeden, cezanın 80. madde ile artırılması yolsuzdur’. (Gözübüyük, s.312.)

suç işleme kararının’ tespitinde bir kriter olarak vurgulanmıştır505. Suç tarihi bunun yanında; ceza hukuku açısından tekerrür hükümlerinin uygulanıp uygulanamayacağı, infaz hukukunda da; şartla tahliyenin geri alınıp alınmayacağı, alınacaksa hangi tarihten itibaren alınacağı, hususunun tespiti açısından da son derece önemlidir. Bu sebeple, teselsüle dahil her bir suçun işlenme zamanlarının tespiti büyük önem göstermektedir. Bunlarında ötesinde; 765 sayılı Kanunumuz açısından önemli olmamakla beraber, 5237 sayılı Ceza Kanunumuz açısından zincirleme suç hükümlerinin uygulanabilmesi için kural olarak suçların farklı zamanlarda gerçekleştirilmesi gerekir. Yani; aynı anda gerçekleşen suçlar açısından zincirleme suç hükümleri uygulanamayacak, şartları varsa; fikri içtima veya gerçek içtima kuralları uygulanacaktır.

Suçun işlendiği yer bakımından olduğu gibi, suçun işlendiği zamanın tespiti açısından teselsüle dahil suçların bağımsızlıklarını nazara almak gerekir506. Bu belirlemeden sonra şu sonuca ulaşmak mümkündür: Maddi hukuk açısından zincirleme suçu oluşturan her bir suç tamamlandığı anda -teselsüle dahil suçlar mütemadi suç niteliğindeyse, temadinin sonlandığı anda, teşebbüs aşamasında kalmış suçlardan ise son icra hareketinin yapıldığı anda- işlenmiş sayılacaktır. Yani, teselsülü oluşturan her bir suç için basit suçlar için ortaya konulan kriterler uygulanarak suçun işlendiği zaman belirlenecektir. Kanunumuz zamanaşımı süresinin başlangıcı açısından ise; son suçun işlendiği anı zamanaşımının başlangıcı olarak kabul etmiştir.

Peki, suçun işlendiği anın tespiti neye göre yapılacaktır? Sırf hareket veya neticesi harekete bitişik suçlarda netice harekete bitişik olduğundan icrai veya ihmali hareketin yapıldığı anda suç da işlenmiştir507. Buna karşılık netice ve hareketin farklı zamanlarda gerçekleştiği durumlarda hangi unsura dayanarak suçun işlenme zamanı tespit edilecektir? Doktrinde bazı yazarlar neticeyi, bazı yazarlar hareketi, bazı yazarlar da failin lehine olmasına göre hareketi ve neticeyi dikkate almaktadırlar508. Bu gün Türk hukukunda hakim olan ve bizimde katıldığımız görüşe göre, hareketin yapıldığı andır. Çünkü, fail hareketi yaptığı anda hukuk düzenine karşı gelmekte ve bu yöndeki iradesini hareketiyle ortaya koymaktadır. Bu sebeple kusurluluk, hukuka aykırılık bu ana göre değerlendirilecektir509.

505

CGK. 2.12.1968 T., 304/392 EK: ‘Okul mutemedi olan sanığın öğretmenlerin ek ders ücretlerine ait sahte bordroları 2-5 ay gibi uzunca aralıklarla ve fırsat ve olanaklardan yararlanarak düzenlemesi, yeni karar ve kastın uygulamaya konması niteliğinde ayrı birer suçtur. TCK. 80 inci maddesi uygulanmaz’.

506 _{Đçel, s. 160; Sancar, s. 155.} 507 _{Koca/Üzülmez, s. 61.} 508

Bkz; Koca/Üzülmez, s. 61.

509 _{Centel/Zafer/Çakmut, Ceza Hukukuna Giriş, s. 115; Soyaslan, Genel Hükümler, s. 123-124;} Koca/Üzülmez, s. 61; Toroslu, s. 68-69.

Tek fiille farklı zamanlarda birden fazla sonuç meydana getirilebilmesi fiilen mümkün olmadığından tek fiille işlenen zincirleme suçta, ihlallerin aynı anda gerçekleşmesi zorunlu bir sonuçtur. Dolayısıyla zincirleme suçun bu çeşidinde ihlaller aynı anda gerçekleşmekte, ve tüm suçlar için tek bir işlenme zamanı söz konusu olmaktadır.

Zincirleme suç ilişkisinde suçun işlendiği zamanın tespiti hususu ‘teselsülün devamı sırasında kanun değişirse bu kanun teselsüle uygulanacak mıdır? sorusunun yanıtı açısından da oldukça önemlidir. Cezanın belirlenmesi bahsinde değinildiği üzere; teselsül devam ederken çıkan yeni kanun, failin lehine ise Türk Ceza Kanununun 7/2 amir hükmü gereğince lehe olan yeni yasa uygulanacaktır. Yeni kanun failin aleyhine olması halinde ise; kanımızca en ağır müeyyideyi gerektiren fiilin tespitine ilişkin kurallara göre hareket edilmelidir. Yani, her iki fiile işlendikleri tarihteki kanunlar uygulanarak en ağır müeyyideyi gerektiren fiil bulunmalı ve bu fiil ve bu fiilin işlendiği tarihteki kanun dikkate alınmalıdır510. Bu durumda teselsüldeki suçlardan bazıları yeni kanun yürürlüğe girdikten sonra işlendikleri için, ‘aleyhe kanunun geçmişe yürürlü olamayacağı’ kuralına aykırılık da söz konusu olmayacaktır511. Çünkü; fail aleyhine olan yasanın yürürlüğe girdiğini bildiği halde, -TCK m. 4’te dikkate alınarak- teselsülü oluşturan fiillerine son vermeyerek suçu işlemeye devam etmiştir. Yargıtay’ın uygulaması farklı gerekçeyle de olsa bu yöndedir: ‘Çözümlenecek sorun, fiilin işlenmeye başladığı tarihte yürürlükte olan yasanın mı, yoksa; sonradan yürürlüğe giren ve teselsülün sona erdiği tarihte yürürlükte bulunan yasanın mı uygulanacağına ilişkindir.... Sanık aynı suç işleme kararı altında muhtelif günlerde tahsil ettiği paraları zimmetine geçirmiştir. Sanığın eylemi müteselsil zimmet suçunu teşkil etmektedir. Yasa koyucu müteselsil suçu ... bir suç saymıştır. Bu nedenle müteselsil suçlarda suç tarihi teselsülün sona erdiği tarihtir. Diğer bir anlatımla müteselsil suçlarda suç, teselsülün sona erdiği tarihte tamamlanmakta olup, bu tarihte yürürlükte olan yasa hükümlerinin uygulanması gerekir’512.

510

Tosun, ‘Müselsel Suçlar’, s. 20. Erem, bu konuyu önceki yasa döneminde suç sayılmayan, ancak yeni yasa döneminde suç sayılan ve müteselsil şekilde işlenen suçlar açısından değerlendirerek; yeni yasa zamanında meydana gelen fiillerin teselsül için kafi gelip gelmemesine göre; tek veya zincirleme suç hükümlerinin uygulanması gerektiğini belirtmektedir. Bkz; Erem, Genel Hükümler, C. I, 11. Bası, 1976, s. 130.

511

Đçel, s. 160. Kaldı ki, aleyhe olan yeni kanunun uygulanması, suçun nitelikli şekliyle basit şeklinin veya tamamlanmış şekliyle teşebbüs aşamasında kalmış şekillerinin teselsül ilişkisi içerisinde işlenmeleri halinde, suçun tamamlanmış şeklinin/nitelikli şeklinin dikkate alınması şeklindeki uygulama ile aynı paraleldedir. Bkz; Đçel, s. 161.

512

CGK. 20.02.1995 T. 5-6/26 EK. (Yaşar, s. 1218). Aynı yönde; 5.CD. 2008/11068-7752 EK: ‘... Sanığın, kızı olan mağdure ile 1999 yılında ilk kez cinsel ilişkide bulunup kızlığını bozmasından sonra bir suç işleme kararının icrası kapsamında değişik zamanlarda eylemlerini zincirleme surette Aralık 2006 yılına kadar sürdürdüğü ve teselsülün son bulduğu suç tarihi itibariyle sanık hakkında 5237 Sayılı Kanun hükümlerine göre uygulama yapılması gerektiği halde yazılı şekilde hüküm kurulması...’. 4.CD. 20.11.2001 T, 2001/14047-14672 EK: ‘Müteselsil suçlarda suç tarihinin teselsülün sona erdiği tarih olduğu gözetilerek son eylem tarihinin esas alınması yerine ilk eylem tarihi suç tarihi olarak kabul edilmek suretiyle temel para cezasının eksik saptanması

Bu karara göre Yargıtay’ın zincirleme suç için tek bir işlenme zamanı öngördüğü söylenebilir. Bu durumda dahi, her bir fiilin işlenme zamanlarının ayrı ayrı tespiti gerekir.

C-Affın Etkisi