ZĐNCĐRLEME SUÇUN ŞARTLARI A Genel Olarak

Zincirleme suç bir suçların içtimaı şekli olup, bir takım şartların vücuda gelmesiyle oluşmaktadır. Ancak bu şartlar nelerdir? Zincirleme suçta aranması gereken şartlar yönünden doktrinde bir görüş birliği bulunmamaktadır. Bu konuda doktrinde egemen iki görüş savunulmaktadır. Birinci görüşe göre; zincirleme suç objektif bir birliktir ve sübjektif şartın aranmasına gerek yoktur. Bu görüş daha çok zincirleme suç hakkında kanunlarında bir düzenleme bulunmayan ülke hukukçuları tarafından savunulmaktadır165. Bu görüşe taraftar yazarlar objektif şartlar olarak; ‘benzer fırsatlardan yararlanma’, ‘benzer hukuki değerlerin ihlali’, ‘suçların kısa zaman aralıklarıyla işlenmesi’, ‘suçların işleniş şekillerindeki benzerlik’ bulunması şartlarını aramaktadırlar166. Bu görüş taraftarlarına göre; kast ve karardaki birliğin zincirleme suçun gerçekleşmesinde herhangi bir değeri yoktur. Her suçta esasen bir sübjektif 162 _{Alacakaptan, s. 54.} 163 _{Bkz; Đçel, s. 88.} 164 Bkz; Akgüç, s. 199. 165 _{Sancar, s. 61.} 166 _{Sancar, s. 61.}

unsur bulunduğuna göre, teselsüle dahil tüm suçların tek kasıtla -kararla- işlendiği söylenemez. Zincirleme suç ilişkisinde sübjektif birlik şart olmadığı için, taksirli suçlar dahi zincirleme suç ilişkisi içerisinde işlenebilir, gerçekleşebilir. Zincirleme suçta sübjektiflik yönünden aranan tek şart; teselsül ilişkisine giren suçların hepsinin ya kasten, yada taksirle, yani; aynı haksızlık şekli içerisinde işlenmesidir167.

Bu görüş taraftarları, ‘benzer fırsatlardan yararlanma’ şartını zincirleme suç için en önemli objektif şart olarak görmektedirler. Buna göre; zincirleme suç ya; önceden kurulan bir plana dayalı olarak işlenebilir, yada; böyle bir plan veya tüm neticeye yönelmiş bir kast olmasa dahi benzer fırsatlardan yararlanılması suretiyle işlenebilir168. Zincirleme suç ilişkisi için aranan ikinci objektif şart ise; ‘benzer hukuki değerlerin ihlali’ şartıdır. Buradaki benzer hukuki değerler genelde; sağlık, özgürlük, şeref, ekonomik gibi geniş kavramlarla ifade edilmiştir169. Zincirleme suç ilişkisi için aranan diğer bir şart; ‘suçların işleniş şekillerindeki benzerliktir’. Buna göre, zincirleme suçtan bahsedebilmek için, ilk fiil ne şekilde işlenmişse, teselsülün diğer halkalarının da benzer şekilde işlenmesi gerekir. Zincirleme suç ilişkisi için aranan son objektif şart ise; ‘teselsüle dahil suçların kısa zaman aralıklarıyla işlenmiş olmasıdır’. Bu zaman aralığının uzunluğu-kısalığı işlenen suç türüne göre değişebilmektedir170.

Đkinci görüşe göre ise; zincirleme suçun oluşabilmesi için objektif şartların varlığı yeterli değildir. Objektif şartların yanı sıra, sübjektif şartların da bulunması lazımdır. Bu görüşü savunan yazarlar zincirleme suç ilişkisi için objektif şartları yeterli bulmayarak, bu şartların yanı sıra; sübjektif şartın da gerçekleşmesini aramışlardır. Ancak, bu görüşteki yazarlar arasında sübjektif şartın anlamı konusunda tam bir birlik yoktur. Sübjektif birliği; kararda birlik, kusurda birlik, kasta birlik, niyette birlik ve saikte birlik şeklinde değişik şekillerde anlayanlar vardır171.

Görüşümüze göre; zincirleme suçun en önemli özelliği ve belki de bu suça özelliğini veren en önemli şart; ‘suç işleme kararındaki birlik’ olduğuna göre, sadece objektif şartlarla yetinen objektif birlik görüşüyle zincirleme suçun yapısının ve cezaların içtimaı kurallarından farklı kurallara tabi tutulmasının nedenini açıklayabilmek mümkün değildir172. Zincirleme suçun hukuki niteliğine ve ortaya çıkış nedenlerine bakıldığında da; sadece objektif şartla 167 _{Bkz; Đçel, s. 105.} 168 _{Bkz; Đçel, s. 106.} 169 _{Bkz; Đçel, s. 107.} 170 Bkz; Đçel, s. 108. 171 _{Bkz; Đçel, s. 109.} 172 _{Đçel, s. 110.}

yetinmenin mümkün olmadığı açıkça görülmektedir. Çünkü; zincirleme suçta ‘suç işleme kararındaki birliğe’ verilen önem, bu müessesenin ortaya çıkması ve halen varlığını devam ettirmesini sağlamıştır173. Hatta ‘suç işleme kararındaki birlik’ zincirleme suça özelliğini veren en önemli şart olduğuna göre, sübjektif şartın objektif şartlara göre bir derece önceliğe sahip olduğu bile söylenebilir. Öyle ki; objektif şartlar olarak aranan; ‘benzer fırsatlardan yararlanma’, ‘benzer hukuki değerlerin ihlali’, ‘zaman birliğinin bulunması, ‘suçların benzer şekilde işlenmesi’ şartları hep birlikte gerçekleşse dahi; sübjektif şart bulunmadan zincirleme suçtan bahsedilemeyecektir.

Türk Ceza Kanunumuz 43/1 maddesinde; ‘bir suç işleme kararının icrası kapsamında…’ demek suretiyle; ‘birden fazla suç’, ‘aynı suç’, ‘değişik zaman’ ve ‘aynı mağdur’ gibi objektif şartların varlığının yanı sıra, sübjektif şartın da varlığını aramıştır. Madde metninden de anlaşılacağı üzere; sübjektif şart zincirleme suçun esaslı unsuru haline getirilmiştir. Hemen belirtmek gerekir ki, yeni Ceza Kanunumuz 765 sayılı önceki Ceza yasamızdan farklı olarak; teselsüle dahil suçların tümünün ‘aynı mağdura’ karşı gerçekleştirilmesi, suçların ‘değişik zamanlarda’ işlenmesi ve ‘kapsam dışı bazı suç’ şartlarını kabul ederek yeni bazı objektif şartların varlığını aramıştır.

Aşağıda ayrıntılı olarak da inceleneceği üzere; Kanunun 43/2 maddesinde düzenlenen doktrinde genel olarak ‘aynı nevi fikri içtima’ olarak adlandırılan zincirleme suçun ikinci şeklinde; fiilin mağdurları farklı olabileceği gibi, fiiller aynı anda da gerçekleştirilebilir ve gerçekleşmesi zorunludur ve zincirleme suçun bu çeşidinde ‘karar birliği’ şartı aranmadığı için objektif şartların varlığı yeterlidir. Yani, Kanunumuz zincirleme suçun her iki şekli için farklı şartların varlığını aramıştır.

Netice olarak kanunumuzun zincirleme suçun klasik şekli için objektif şartların yanı sıra sübjektif şartın varlığını ararken174, zincirleme suçun ikinci şekli için objektif şartların varlığını yeterli görmüştür. Bizde, bundan sonraki incelemelerimizi kanunumuzun öngördüğü bu şartlar çerçevesinde yapacağız. Buna göre kanunumuzun klasik zincirleme suçta aradığı şartlar; 1- Birden çok suçun bulunması, 2- Bu suçların değişik zamanlarda işlenmesi, 3- Đşlenen birden çok suçun aynı suç olması, (Bu suçların üçüncü fıkradaki suçlardan olmaması) 4- Mağdurun aynı olması, şeklindeki dört objektif şartın yanı sıra 5- Bir (aynı) suç işleme kararı, şeklindeki sübjektif şartla beraber toplam beş tanedir. Bu şartların hep birlikte

173 _{Sancar, s. 62.}

mevcudiyeti halinde zincirleme suçun varlığından söz edilebilecektir. Zincirleme suçun ikinci şeklinde ise, 1- aynı suç, 2- fiil tekliği ve 3- birden fazla mağdur olmak üzere üç tanedir.

Kanunda özellikle ‘aynı mağdur’ şartının aranması ve belirli suçların kapsam dışında tutulması sübjektif şartın varlığı veya yokluğunu belirleme hususunda kesin bir takım ölçütlerin konulmak istenmesinin sonucudur. Yani, doktrin ve uygulama tarafından ‘aynı suç işleme kararının’ değiştiğine dair birer karine olarak görülen hususlar kanunlaştırılarak kesin karineler haline dönüştürülmüştür. Ancak, doktrinde haklı sayılabilecek bir takım gerekçelerle, zincirleme suçun asıl ve en önemli özelliğinin; ‘aynı suçun’, ‘bir suç işleme kararının’ icrası kapsamında işlenmesi olduğu, bundan başka; aynı mağdur, aynı zaman gibi ek bir takım şartların yanı sıra, bir takım suçlar açısından da sınırlama öngörülmesinin doğru olmadığı belirtilmektedir175.