ZEYNEDDÎN BEġARE (ö.620/1223)

Türkiye Selçuklu Devleti‟ne büyük hizmeti dokunan atabeylerin baĢında gelen ġemseddin Altunaba, II. Gıyâseddin Keyhüsrev zamanında Sadeddin Köpek tarafından öldürülmüĢtür.¹¹³⁹ Vakfiyesinde evkafı için mütevelli ve nazır olarak azadlı kölelerinden Necibeddin Ayaz ve Ruzbe‟yi tayin etmesi, Celâleddîn Karatay ve Mübârizeddin ErtokuĢ gibi bunun da, evlatsız olduğunu gösterir.¹¹⁴⁰

25. ZEYNEDDÎN BEġARE (ö.620/1223)

Türkiye Selçuklu devletinde; cami, medrese, imâret ve ribât (kervansaray ve zâviye) inĢâsında, yaptığı hayrat ve vakıflarla hayır iĢlemekte himmeti büyük olan devlet adamlarından biridir.¹¹⁴¹ I.Ġzzeddin Keykavus (1211-1220) döneminde Niğde valiliğine tayin edildi.¹¹⁴² Bu döneme ait kitabelerde ismi Ġzzeddin Keykavus‟a mensup

1135 R.Turan, Türkiye Selçuklularında Hükümet Mekanizması, s.59-60; F.ġamil Arık “Selçuklu Devletinde Siyaseten Katl”, s.67.

1136 Daha fazla bilgi için bkz. Turan, “Selçuklu Devri Vakfiyeleri I., ġemseddin Altun-Aba,Vakfiyesi ve Hayatı”, s.197-235.

1137 Ġbn Bibi, El-Evâmirü’l-Alâ’iyye, II, s.134.

1138 Turan, “Selçuklu Devri Vakfiyeleri I., ġemseddin Altun-Aba,Vakfiyesi ve Hayatı”, s.197; Ġbn Bibi, El-Evâmirü’l-Alâ’iyye, I, s.310.

1139 R.Turan, Türkiye Selçuklularında Hükümet Mekanizması, (Vezîr ve Divân) , MEB Basımevi, Ġstanbul 1995, s.64; Turan, “Selçuklu Devri Vakfiyeleri I., ġemseddin Altun-Aba,Vakfiyesi ve Hayatı”, s.199.

1140 Turan, “Selçuklu Devri Vakfiyeleri I., ġemseddin Altun-Aba,Vakfiyesi ve Hayatı”, s.200.

1141 Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, NakıĢlar Yayınevi, Ġstanbul 1984, s.341.

1142 Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, s.297.

166

büyük emir ve kumandanlar arasında geçmektedir.¹¹⁴³ I.Ġzzeddin Keykavus‟un ölümü sonrasında tahta kimin geçeceğine karar veren ekibin içerisinde olup, Emir-i Ahur görevinde bulunuyordu.¹¹⁴⁴ I.Alâeddîn Keykubâd‟ın ilk yıllarında da nüfuz ve kudreti artmıĢ, devletin idaresinde söz sahibi beyler arasında idi. ¹¹⁴⁵ I.Alâeddîn Keykubâd ile büyük emirler arasında cereyan eden nüfuz çatıĢması sırasında Zeyneddîn BeĢare da bertaraf edilmiĢtir(1223). Nitekim Zeyneddîn BeĢare‟nın Niğde‟de inĢâ ettiği camiin kitabesinde mevcut 620 yılı da (1223) bunu teyid eder ve eserin yapımından sonra sahibinin aynı yıl içinde idam olunduğunu gösterir.¹¹⁴⁶ Türkiye Selçuklu saray teĢkilatının en büyük görevlilerinden biri olan Emîr-i Âhûr Zeyneddîn BeĢare değiĢik bir ölüm cezasına çarptırılmıĢ, bir evin içindeki bir odaya konarak burasının kapısı örülmüĢ ve burada açlık, susuzluk ve havasızlıktan ölmüĢtü.¹¹⁴⁷

1143 Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, s.306.

1144 Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, s.326; Koca, “ Selçuklu Ġktidarının Belirlenmesinde Rol Oynayan Güçler ve Alâeddîn Keykubâd‟ın Türkiye Selçuklu Tahtına ÇıkıĢı”, s.302.

1145 Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, s.339.

1146 Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, s.342.

1147 F.ġamil Arık “Selçuklu Devletinde Siyaseten Katl”, Belleten, LXIII, S.236, s.68-69; Koca, “ Selçuklu Ġktidarının Belirlenmesinde Rol Oynayan Güçler ve Alâeddîn Keykubâd‟ın Türkiye Selçuklu Tahtına ÇıkıĢı”, s.313.

167

SONUÇ

Her kültür ve uygarlıkta tanımı yapılmıĢ bir müessese olan köleliliğin tarihi, insanlık tarihi kadar eskidir. Ġlk ve ortaçağlar boyunca tabii karĢılanan bir sosyal müessese olarak varlığını yakın çağlara kadar devam ettirmiĢ, uygarlığın geliĢimine paralel olarak etkinliğini kaybetmiĢtir. IX. yüzyılın baĢlarından XIX. yüzyılın baĢlarına kadar doğudan batıya, güneyden kuzeye (Asya-Afrika-Avrupa) büyük bir coğrafyada varlığını devam ettirmiĢ olan “Gulâm (Kul) Sistemi”nin de en önemli insan kaynaklarından biri bu “Kölelik Müessesesi” olmuĢtur.

Esir veya köle olarak hizmete alınan kimselerin, kabiliyetleri ve aldıkları eğitim neticesinde kazandıkları becerileri doğrultusunda baĢta ordu olmak üzere çeĢitli devlet hizmetlerinde istihdam edilmesi suretiyle iĢleyen bir mekanizma olan “Gulâm (Kul) Sistemi” askeri bir kurum olarak üzerinde durulması gereken en önemli uygulamalardan biridir. Ġslâm dünyasında IX. yüzyılın ilk yarısından XIX. yüzyılın baĢlangıcına kadar yaklaĢık bin yıl süren “Gulâm (Kul) Sistemi”, Ġslâm‟ın savunmasında ve yayılmasında temel bir rol oynamıĢtır.

“Kul” statüsünden “Bey” statüsüne geçiĢi sağlayan “Gulâm (Kul) Sistemi”, Ġslâm dünyasında Abbasi Devleti ile uygulanmaya baĢlanmıĢ olan bir sistemdir. Bu sistemde çocuk denecek yaĢta toplanan namzetler, “Gulâmhâne” adı verilen merkezlerde silah kullanmayı ve saray hizmetlerini öğrenirler; dini, askeri ve idari alanlarda eğitim görürler, yetenekli oldukları alanlarda uzmanlaĢırlardı. Hükümdarın yakın çevresindeki devlet adamları ve kumandanlari, gulâm sistemi ile yetiĢen kullar arasından seçilirlerdi. Gulâm sisteminde eğitim süresi, namzedin yeteneklerine göre değiĢir, yaklaĢık 15-20 yılı bulurdu. Her an savaĢa hazır olan merkez kuvvetleri (hassa ordusu) de bunlardan teĢkil edilirdi.

Gulâm birliklerini ücretli veya aĢiret kuvvetlerinden ayıran en önemli nitelikleri;

küçük yaĢta alınıp istenilen Ģekilde yetiĢtirilmesi (Ağaç yaĢ iken eğilir), kökenlerinin bilinmemesi, her an sefere hazırlıklı olmaları, mahalli bağlılıklarının olmaması, efendilerine olan sadakât ve içten bağlılıklarıdır. Gulâm sisteminde yer alan kiĢiler;

168

savaĢta ele geçirilmiĢ, satın alınmıĢ, devĢirilmiĢ, hediye edilmiĢ olsalar dahi köle muamelesi görmezler, tamamen özel muamele görürler ve yetiĢtirilmelerine ihtimâm gösterilirdi. Devlet adamı, yönetici, asker, kumandan, vali, saray görevlisi vb. birçok alanda istihdam edilirlerdi. Ġstihdam edildikleri görev ve makamlara göre de (merkez, taĢra, kumandan, vali) nitelikleri farklılaĢırdı.

Gulâmların orduda ve saray hizmetlerinde ücretli köle-asker olarak istihdam edilmesine daha çok Abbasiler zamanında baĢlanmıĢ; Büveyhoğulları, Samanoğulları devletleri ile devam etmiĢ, Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklular ile bu askeri teĢkilat Türk devletlerinde de görülmüĢ; Büyük Selçukluları takip eden Türkiye Selçukluları, Eyyubîleri ve Memlûkler ile de yaygınlık kazanmıĢtır. Yukarıda adı geçen Türk devletlerinden ayrı olarak kölelerden oluĢan bir devlet kurmuĢ olan Memlûkler ile bu askeri teĢkilat en mükemmel Ģekle kavuĢmuĢtur.

Ortaçağ Türk devletlerinde mevcut “Gulâmhâne” adı verilen ve bugünkü askeri liselere benzeyen bu köle okulları, hükümdar sarayı ve ordusu için olduğu kadar ileri gelen devlet büyükleri ve zenginlerin konakları için de tahsil ve terbiye görmüĢ seçkin köle ve cariyeler yetiĢtirmiĢtir. Seçkin köleler yalnız orduyu teĢkil etmemiĢ; askeri ve idari makamları ellerinde bulundurmuĢ; pek çok ilmi, edebi, dini Ģahsiyetler ve tarihçiler de bunlar arasından çıkmıĢtır. Küçük yaĢta eğitime alınan gulâmlara, daha fazla güvenilmiĢ, liyakat, hüner ve kahramanlıkları nispetinde yüksek makamlara daha kolay çıkmıĢlardır.

“Gulâm (Kul) Sistemi”, Osmanlılara Yeniçeri ocaklarının kurulması ve saray kölelerinin temini konusunda örneklik teĢkil etmiĢ, “DevĢirme Sistemi” ve “Enderûn Saray Okulu” ile de Osmanlılar ihtiyaç duydukları nitelikli kadroları yetiĢtirme imkânına kavuĢmuĢlardır.

“DevĢirme Sistemi”; Osmanlı Devleti‟ne ihtiyaç duyduğu nitelikli kadroları kendi kaynaklarından temin etme ve kendi dünya görüĢlerine uygun kadrolar yetiĢtirme imkânı vermiĢtir. Bu sistem Osmanlıların “Gulâm Sistemi”ne getirdikleri önemli bir yeniliktir. Hem ĠslamlaĢmaya hizmet etmekte, hem de istenilen niteliklere sahip devlet kadrolarını yetiĢtirmek için en önemli kaynak vazifesi görmektedir.

169

“Enderûn Saray Okulu” da Ġslâm dünyasının en üst dereceli eğitim kurumu olarak, saray için seçilen üstün zekâlı ve yetenekli gulâmların eğitimi için uzun yıllar üzerine düĢen görevi lâyıkıyla yerine getirmiĢtir. En kabiliyetlisini seçme, yeteneğine en uygun bir alanda herkesi görevlendirme; güvenilir, disiplinli, itaatkâr niteliklere sahip askeri ve idari kadrolar sayesinde Osmanlı Devleti‟nin merkezi gücü artmıĢ, rakip hanedanların ortaya çıkması engellemiĢ ve Osmanlı en uzun ömürlü hanedanlardan biri olmuĢtur.

Sonuç olarak; Türk devletlerinde herkes kabiliyet ve çalıĢkanlığına göre her makama yükselebilirdi. Örneğin Balasagunlu Yusuf Has Hâcib, bunun tek Ģartının Bey‟e (devlete, millete) hizmet etmek olduğunu söyler. Ülkemizdeki üstün zekâlı ve yetenekli çocukların, yeteneklerinin farkında olmaları ve bu yeteneklerini en üst düzeyde kullanabilmeleri için açılmıĢ olan “Bilim ve Sanat Merkezleri” ile devletimizin “nitelikli insan gücü” ihtiyacı karĢılanacaktır. Üstün zekâlı ve yetenekli çocuklar için oluĢturulan ve uzun yıllar uygulanan bu sistemin, günümüzde “Bilim ve Sanat Merkezleri” ile devam edeceğine inanıyorum.

170

BĠBLĠYOGRAFYA

Abdülaziz ed-Dûri, “Emîr”, DĠA, XI, Ġstanbul 1995, 121-123.

AFYONCU, Erhan, “Sokullu Mehmed PaĢa”, DĠA, XXXVII, Ġstanbul 2009, 354-357.

AGOSTON, Gabor, “SavaĢ-Osmanlı Dönemi”, DĠA, XXXVI, Ġstanbul 2009, 196-200.

AĞIRAKÇA, Ahmet, “ĠhĢîdîler”, DĠA, XXI, Ġstanbul 2000, 551-553.

AĞIRAKÇA, Ahmet, “Büveyhîler Devrinde Türk Komutanları I”, Belleten, LIII /207-208, Ankara 1989, 607-635.

Ahmet Cevdet PaĢa, Kısas-ı Enbiya, VI, Haz. Mahir Ġz, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1985.

AKARSU, Füsun, “Enderûn: Üstün Yetenekliler Ġçin Saray Okulu” Üstün Yetenekli Çocuklar (Seçilmiş Makaleler Kitabı), Haz. Mustafa Ruhi ġirin, Adnan Kulaksızoğlu, Ahmet Emre Bilgili, Çocuk Vakfı Yay., Ġstanbul 2004, s.97-101.

AKDAĞ, Mustafa, “Osmanlı Müesseseleri Hakkında Notlar”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, XIII, S.1-2, Ankara 1955, s.27-51.

AKGÜNDÜZ, Ahmet-Said ÖZTÜRK, Bilinmeyen Osmanlı, Osmanlı AraĢtırmaları Vakfı Yay., Ġstanbul 1999.

AKKUġ, Suzan, Eski Ön Asya Toplumlarında Kölelik Müessesesi, Pamukkale Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Y. Yüksek Lisans Tezi, Denizli 2007.

AKKUTAY, Ülker, Enderûn Mektebi, Gazi Üniversitesi Yay., Ankara 1984.

AKKUTAY, Ülker, “Osmanlı Eğitim Sisteminde Enderûn Mektebi”, Osmanlı, V, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999, 187-193.

171

AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (BaĢlangıçtan 1985‟e), Ankara Üniv. Eğitim Bilimleri Fak. Yay., GeniĢletilmiĢ 2.Baskı, Ankara 1985.

ALĠKILIÇ, Dündar, XVII. Yüzyıl Osmanlı Saray Teşrifatı ve Törenleri, Y. Doktora Tezi, Atatürk Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2002.

ALĠ SEYDĠ BEY, Teşrifat ve Teşkilatımız, Tercüman 1001 Temel Eser, Haz. Niyazi Ahmet Banoğlu, Baskı Tarihi Yok.

ALPTEKĠN, CoĢkun, “Selçuklu Devletinin Askerî TeĢkilâtının Eyyûbi Askerî TeĢkilâtına Tesiri” , Belleten, LIV/209, (1990), 117-120.

ALPTEKĠN, CoĢkun, “Aksungur”, DĠA, II, Ġstanbul 1989, 296.

ALPTEKĠN, CoĢkun, “Atabeg”, DĠA, IV, Ġstanbul 1991, 38-40.

ANSARI, A.S. Bazmee,”ĠltutmıĢ”, DĠA, XXII, Ġstanbul 2000, 158-159.

ARIK, F.ġamil, “Selçuklu Devletinde Siyaseten Katl”, Belleten, LXIII, S.236, 43-93.

ARSAL, S. Maksudi, Türk Tarihi ve Hukuk, Ötüken Yay., Ġstanbul 1947.

ASADOV, Farda, “8-10.Yüzyıllarda Abbasi Ordusundaki Türk Muhafızlarının Sayısı ve Onlar Ġçin Yapılan Harcamalar”, Çev. Mahmut YavaĢi, Türkler, IV, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002.

AĢıkpaĢaoğlu Tarihi, Haz. A.Nihal Atsız, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1985.

AVCI, Casim, “Mu‟tasım-Billâh”, DĠA, XXXI, Ġstanbul 2006, 380-382.

AYALON, David, “Memlûk Devletinde Kölelik Sistemi”, Çev. Samira Kortantamer, Tarih Ġncelemeleri Dergisi, IV, Ege Üniv. Edebiyat Fak.Yay., (1988), 211-248.

AYDIN, M. Akif-Muhammed Hamidullah, “Köle”, DĠA, XXVI, Ankara 2002, 237-246.

172

AYHÜN, E. Ahmet, Kırım Hanlığı ve Çöküş Sebepleri, Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Y. Doktora Tezi, Ġstanbul 2008.

AZĠMLĠ, Mehmet, “Abbasiler Döneminde Türklerden OluĢturulan Ordu: Hassa Ordusu”, Türkler, IV, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, 364-374.

BAKIREZER,Güven, “Antik Yunan DüĢüncesinde Kölelik”, Ankara Üniv. Siyasal Bilgiler Fak. Dergisi, LXIII, S.1, (2008), 18-54.

BARTHOLD, W, “Alp Tegin”, ĠA, I, Ġstanbul 1940, 386.

BAYKAL, Ġsmail H., Enderûn Mektebi Tarihi, Ġstanbul Fethi Derneği Yay., Ġstanbul 1953.

BAYKARA,Tuncer, I.Gıyâseddin Keyhüsrev (1164-1211), TTK Yay., Ankara 1997.

Baypars Tarihi (Al-Melik-Al-Zahir (Baypars) Hakkındaki Tarihin Ġkinci Cildi), Çev.M.ġerefüddin Yaltkaya, TTK Yay., Ankara, 2000.

BĠLHAN, Saffet, Orta Asya Bilgin Türk Hükümdarlar Devletinde Eğitim-Bilim-Sanat, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1988.

BOZKURT, Gülnihal, “Eski Hukuk Sistemlerinde Kölelik”, Ankara Üniv. Hukuk Fak.

Dergisi, XXXVIII/1-4, Ankara 1981, 65-103.

BOZKURT, Nahide, “HârûnürreĢîd”, DĠA, XVI, Ġstanbul 1997, 258-261.

BUSSE, Heri-Bert, “Büveyhîler” DoğuĢtan Günümüze Büyük Ġslam Tarihi, V, Red. Hakkı Dursun Yıldız, Çağ Yay., Ġstanbul 1989, 509-561.

CARRETTO, Gıacomo E., Akdeniz’de Türkler, Çev.Durdu Kundakçı-Gülbende Kuray, Türk Tarih Kurumu Yay.,Ankara 2000.

ÇAKIR, AyĢe, Bozkır Kültür Çevresinde Sosyal Yapı ve Teşkilatlanma, Gazi Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Y.Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007.

173

ÇAY, Abdulhalûk , “Eyyûbîler Hanedanı”, Türk Dünyası El Kitabı (Coğrafya Tarih), I, Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yay., Ankara 1992, 328-330.

ÇELEBĠCAN,Özcan, “Roma Egemenliği: YurttaĢlık ve Kölelik”, Ankara Üniv. Hukuk Fak. Dergisi, XXXXIII/1, (1993), 299-311.

ÇELĠK, Aydın, “Fatımîler Devleti‟nde Türkler”, Türkler, IV, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, 381-387.

ÇETĠN, Altan, Memlûk Devleti’nde Askeri Teşkilat, Eren Yay., Ġstanbul 2007.

ÇETĠN, Altan, “Selçuklu TeĢkilatının Memluklara Tesiri”, Belleten, LXVIII/251, (2004), 105-130.

ÇETĠN, Birol, “Osmanlı Devlet Yönetiminde TeĢvik ve Ödüllendirme”, Osmanlı, VI, (Ankara 1999), 271-278.

ÇUBUKÇU, Asri, “Devâtdâr”, DĠA, IX, Ġstanbul 1994, 221-222 ÇUBUKÇU, Asri, “Emir-i Meclis”, DĠA, XI, Ġstanbul 1995, 141-142.

ÇUBUKÇU, Asri, “Muhammed b. Tuğç”, DĠA, XXX, Ġstanbul 2005, s.584-585 De BUSBECG, Ogier Ghiselin, Türkiye’yi Böyle Gördüm, Tercüman 1001 Temel Eser,

Haz. Aysel Kurutluoğlu, Ġstanbul, Baskı Tarihi yok,

Defterdar Sarı Mehmet PaĢa, Devlet Adamlarına Öğütler, SadeleĢtiren: Hüseyin Ragıp Uğural, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1992.

DEMĠRKENT, IĢın, “Bizans”, DĠA, VI, Ġstanbul 1992, 230-244.

DERNSCHWAM, Hans, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat günlüğü, Çev. YaĢar Önen, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1998.

DEVELĠOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara 1999.

174

DOĞAN, Recai, “Osmanlı Eğitim Kurumları ve Eğitimde Ġlk YenileĢme

Hareketlerinin BatılılaĢma Açısından Tahlili”, Ankara Üniv.

Ġlahiyat Fak. Dergisi, XXXVII, (1998), 407-442.

EBERHARD, W., “Eski Türk Devletlerinin Ekonomisi Hakkında Ġncelemeler:3, Tobalar‟da Köle Usulü”, Belleten, X/38, (Ankara 1946),

255-270.

Ebu Ca‟fer Muhammed bin Cerir Taberi, Tarih el-Ümemi ve el-Müluk, VI, TTK Kütüphanesi BasılmamıĢ Çeviriler, Çev. Zakir Kadir Ugan.

Edib Ahmet b. Mahmud Yükneki, Atabetü’l-Hakayık, Haz.ReĢid Rahmeti Arat, TDK Yay., Ankara 2006.

el-Bundarî, Zubdatü’n-Nusra ve Nuhbatü’l-Usra, (NĢr. M. Th. Houtsma Leiden,1889) Türkçe Terc. Kıvameddin Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, TTK Yay., Ankara 1999.

el-Câhiz (Ebu Osman Amr b. Bahr el-Câhiz), Hilafet Ordusunun Menkıbeleri ve Türklerin Faziletleri, Çev. Ramazan ġeĢen, Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yay., Ankara 1988.

ENÇ, Mitat, Üstün Beyin Gücü, Gündüz Eğitim ve Yay., Ankara 2005.

ENÇ, Mitat, “Eğitimde Önder YetiĢtirme Sorunu”, Ankara Üniv. Eğitim Bilimleri Fak. Dergisi, IV, S.1, (1971), 75-83.

ENGĠN, Nihat, Osmanlı Devletinde Kölelik, Marmara Üniv. Ġlahiyat Fak. Yay., Ġstanbul 1998.

ENGĠN, Nihat, “Köle-Osmanlılar‟da Kölelik”, DĠA, XXVI, Ankara 2002, 246-248.

175

ERDEM, Ali Rıza, “Türkiye‟nin Önemli Sorunlarından Biri: YetiĢtirdiği Ġnsan Tipi”, Üniversite ve Toplum, VI, S.4, Aralık 2006, http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=292, 04.02.2011.

ERDEM, Y.Hakan, Osmanlıda Köleliğin Sonu 1800-1909, Kitap Yayınevi, Ġstanbul 2004.

EROL, AyĢe F., “Arkaik Dönem Atina‟sında Kölelik Sistemi”, Gazi Üniv. Gazi Eğitim Fak. Dergisi, XXVII/1, (2007), s.249-260.

ERTUĞ, Z. Tarım, “Saray”, DĠA, XXXVI, Ġstanbul 2009, 117-121.

es-SEYYĠD, Seyyid Muhammed, “Hasekiyye”, DĠA, XVI, Ġstanbul 1997, 373-374.

FAROOQI, N.R., “Delhi Sultanlığı”, DĠA, IX, Ġstanbul 1994, 130-132.

FÂRÂBĠ, El Medinetü’l Fâzıla, Çev. Nafiz DanıĢman, MEB Yay., Ankara 1989.

FAYDA, Mustafa (Ed.), İlk Dönem İslam Tarihi, Açıköğretim Fak. Yay., EskiĢehir 2005.

FRYE, R. N.-Adnan Sayılı, “Selçuklulardan Evvel Orta ġark‟ta Türkler”, Belleten, X/37 (Ocak 1946), 97-131.

Gazalî, Yöneticilere Altın Öğütler, Semerkand Yay., Terc. Hüseyin Okur, Ġstanbul 2008.

GENÇ, ReĢat, Karahanlı Devlet Teşkilatı, TTK Yay., Ankara 2002.

GENÇ, ReĢat , “Karahanlılar”, DoğuĢtan Günümüze Büyük Ġslam Tarihi, VI, Red. Hakkı Dursun Yıldız, Çağ Yay., Ġstanbul 1990, 137-179.

GEREK, Nüvit (Ed.), Siyaset Bilimi, Açıköğretim Fak. Yay., EskiĢehir 2004.

GĠBB, Hamilton A.R., İslâm Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, Endülüs Yay., Ġstanbul 1991

176

GÖK, Halil Ġbrahim, Musul Atabeyliği; Zengiler (Musul Kolu: 1146-1233), Ankara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Y.Doktora Tezi, Ankara 2001.

GÖKSU, Erkan, Türkiye Selçuklularında Ordu, Gazi Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Y. Doktora Tezi, Ankara 2008, 26-77.

GÖKSU, Erkan, “Türkiye Selçuklu Devletinde Gulâm Eğitimi ve Gulâmhâneler”, Nüsha, VII/ 24, (Güz 2007), 65-84.

GÖYÜNÇ, Nejat, “KuruluĢ Devrinde Askeri TeĢkilat ve DevĢirme Düzeni”, Osmanlı, VI, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999, 558-560.

GURBANOV,Abbas, Abbasiler Döneminin İlk Asrında Azerbaycan, Selçuk Üniv.

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Y.Doktora Tezi, Konya 2007.

GÜRBÜZ, Osman, “Boğa el-Kebîr‟in Ermeniye Seferi”, Atatürk Üniv. Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü Dergisi, S.22, Erzurum 2003, s.233-250.

GÜL, Muammer, “Önasya‟da Bir Türk Devleti: Eyyubiler (1175-1250)”, Türkler, V, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, 77-85.

GÜNALTAY, M. ġemseddin, “Selçukluların Horasan‟a Ġndikleri Zaman Ġslâm

Dünyasının Siyasal, Sosyal, Ekonomik ve Dini Durumu”, Belleten, VII/25, (1943), 59-99.

GÜNALTAY, M. ġemseddin, “Abbas Oğulları Ġmparatorluğu‟nun KuruluĢu ve YükseliĢinde Türklerin Rolü”, Belleten, VI/23-24, (1942), 177- 205.

GÜNER, Ahmet, “Muizzüddevle”, DĠA, XXXI, Ġstanbul 2006, 99-100.

GÜNGÖR, Erol, Tarihte Türkler, Ötüken Yay., Ġstanbul 1988.

177

HACIGÖKMEN, M. Ali, “Alâeddin Keykubat Dönemi Devlet Adamlarından

Esededdin Ayaz”, I.Alâeddin Keykubat ve Dönemi Sempozyumu Bildirileri, (Ed. Yusuf Küçükdağ, Mustafa Çıpan), Konya Valiliği Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yay, Konya 2010, 309-316.

Hafız Hızır Ġlyas Ağa, Tarih-i Enderûn (Letaif-i Enderûn) 1812-1830, Çev. Cahit Kayra, GüneĢ Yay., Ġstanbul 1987.

HALAÇOĞLU, Yusuf, “Osmanlı Devlet TeĢkilatı”, DoğuĢtan Günümüze Büyük Ġslam Tarihi, Red. Hakkı Dursun Yıldız, XII, Çağ Yay., Ġstanbul 1989, 293-453.

HAMĠDULLAH, M., “Abd” , DĠA, I, Ġstanbul 1988, 57.

HAS HACĠB, Yusuf, Kutadgu Bilig, Çev. ReĢid Rahmeti Arat, TTK Basımevi, Ankara 1988.

HAS HACĠB, Yusuf, Kutadgu Bilig, I, Metin, Çev. ReĢit Rahmeti Arat, TDK Yay., Ankara 2007.

HEY‟ET, Cevat, Türklerin Tarih ve Kültürüne Bir Bakış, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1996.

HĠTTĠ , Philip K., Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, Çev. Salih Tuğ, II, Boğaziçi Yay., Ġstanbul 1980.

HĠTTĠ , Philip K., Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, Çev. Salih Tuğ, IV, Boğaziçi Yay., Ġstanbul 1981.

HOLT, P. M., “Memluk Sultanlığı‟nda Devlet Yapısı”, Çev. Samira Kortantamer, Belleten, LII/202, (1988), 227-246.

ITZKOWITZ, Norman, Osmanlı İmparatorluğu ve İslâmi Gelenek, Terc.Ġsmet Özel, Çıdam Yay., Ġstanbul 1989.

178

Ġbn Bibi ( El-Hüseyin B.Muhammed B. Ali El-Ca‟feri Er-Rugadi), El-Evamirü’l

Ala’iyye fi’l-umuri’l-Ala’iyye (Selçukname), Haz.Mürsel Öztürk, 2 Cilt, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1996.

ĠLGÜREL, Mücteba, “Acemi Oğlanı”, DĠA, I, Ġstanbul 1988, 324-325.

ĠNALCIK, Halil, “Mehmed II”, DĠA, XXVIII, Ankara 2003, 395-407.

ĠNALCIK, Halil, Doğu Batı, Makaleler I, Doğu Batı Yay., Ankara 2006, 133-137.

ĠNALCIK, Halil, Devlet-i’Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, Klasik Dönem (1302–1606) Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim, Türkiye ĠĢ Bankası Kültür Yay., Ġstanbul 2009.

ĠNALCIK, Halil, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren Yay., Ġstanbul 2005.

ĠPġĠRLĠ, Mehmet, “Beylerbeyi”, DĠA, VI, Ġstanbul 1992, 69-74.

ĠPġĠRLĠ, Mehmet, “Enderûn”, DĠA, XI, Ġstanbul 1995, 185-187.

ĠPġĠRLĠ, Mehmet, “Osmanlılar-Siyasi ve Ġdari TeĢkilat”, DĠA, XXXIII, Ġstanbul 2007, 502-505.

ĠPġĠRLĠ, Mehmet, “Galata Sarayı”, DĠA, XIII, Ġstanbul 1996, 322-323.

ĠPġĠRLĠ, Mehmet, “Kapı Halkı”, DĠA, XXIV, Ġstanbul 2001, 343-344.

ĠZGĠ, Özkan, Kutluk Bilge Kül Kağan-Böğü Kağan ve Uygurlar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1986.

ĠZGĠ, Özkan , Uygurların Siyasi ve Kültürel Tarihi (Hukuk Vesikalarına Göre), Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yay., Ankara 1987.

JORGA, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, I, Yeditepe Yay., Çev. Nilüfer Epçeli, Ġstanbul 2009.

JUYNBOLL, Th. W., “Abid (Abd)”, ĠA, I, MEB Yay., Ġstanbul 1942, 110-114.

179

KARAMANLIOĞLU, Ali F., “Kutadgu Bilig ve Kumandan”, Türk Kültürü, Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yay., S.58, (Ankara 1967), 45-48 KARAPINAR, Mahmut, “Abbasiler Dönemi Türklerin Siyasi Faaliyetleri”, Türkler,

IV, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, 352-363.

KAFESOĞLU, Ġbrahim, “Selçuklular”, ĠA, X, MEB Yay., Ġstanbul 1967, s.399.

KAFESOĞLU, Ġbrahim, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yay., Ġstanbul 1984.

KAFESOĞLU, Ġbrahim, Türk Bozkır Kültürü, Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yay., Ankara 1987.

KAFESOĞLU, Ġbrahim, Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri, Kültür Bakanlığı Yay.,Ġstanbul 1980.

KAFESOĞLU, Ġbrahim, “Abbasiler Zamanında Türkler (Etrâk)”, Türk Dünyası El Kitabı, (Coğrafya-Tarih), I, Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yay., Ankara 1992, 238-240.

KAFESOĞLU, Ġbrahim, “Ġslami Türk Devletleri‟nde Kültür ve TeĢkilat”, Türk Dünyası El Kitabı, (Coğrafya-Tarih), I, Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yay.,Ankara 1992, 351-382.

KÂLDY NAGY, Gy, “XVI. Yüzyılda Osmanlı Ġmparatorluğunda Merkezi Yönetimin BaĢlıca Sorunları” Ankara Üniv. DTCF Tarih AraĢtırmaları Dergisi, VII/12-13, (1969), 49-56.

KAYA, Selim, “Büyük Selçuklular Döneminde Bağdat”, Akademik BakıĢ, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, S.15, (Ekim 2008), 1-2.

KAYA, Mahmut, “Fârâbî”, DĠA, XII, Ġstanbul 1995, s.145-162.

180

KAYALI, Ġsmail, C. Arslanoğlu, “Selçuklularda Ordu, KuruluĢu, Silahları ve

GeliĢmeler”, Türk Kültürü, Türk Kara Kuvvetleri Özel Sayısı, Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yay., S.131, Yıl XI, (Eylül 1973), 161-178.

KELEġ, Bahattin, “Memlûkler Döneminde Sosyal Yapı”, Türkler, V, Yeni Türkiye Yay, 394-398.

Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, Çev.Mürsel Öztürk, TTK Yay., Ankara 2000.

KIZILTOPRAK, Süleyman, “Memlûk”, DĠA, XXIX, Ankara 2004, 87–90.

KIZILTOPRAK, Süleyman, “Memluk Sistemi”, Türkler, V, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, 320-336.

KOCA, Salim, I. İzzeddin Keykâvus (1211-1220), TTK Yay., Ankara 1997.

KOCA, Salim, “Türkiye Selçuklularında Ordu ve Askeri Kültür”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, I, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ed. Ahmet YaĢar Ocak, (Ankara 2006), 215-227.

KOCA, Salim, “Selçuklu Ġktidarının Belirlenmesinde Rol Oynayan Güçler ve Alâeddîn Keykubâd‟ın Türkiye Selçuklu Tahtına ÇıkıĢı”, Gazi Üniv. Gazi Eğitim Fak. Dergisi, IV, (2009), 282-323.

KOÇER, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, MEB Yay., Ġstanbul 1991.

KOÇER, Hasan Ali, Eğitim Tarihi, Ankara Üniv. Eğitim Fak. Yay., Ankara 1980.

KODAMAN, Bayram, “Osmanlı Devleti‟nin YükseliĢ ve ÇöküĢ Sebeplerine Genel BakıĢ”, Süleyman Demirel Üniv. Fen Edebiyat Fak. Sosyal Bilimler Dergisi, (Aralık 2007), S.16, 1-24.

Belgede Gulâmhâne'den Enderûn'a-Türk kültüründe nitelikli insan yetiştirme prensipleri (sayfa 185-200)