Yumurta verimi (%)

Yumurta tavuğu rasyonlarına farklı seviyelerde B, Cu ve bunların kombinasyonlarının ilavesinin YV‟ye etkisi Çizelge 4.2.‟de ve muamelelerin etkisinin tespit edildiği variyans analiz sonuçları EK-2‟de verilmiştir.

Yumurta tavuk rasyonlarına B ilavesinin YV‟ye asıl etkisi denemenin 3., 4., dönemlerinde ve deneme süresince (0-4. dönemler arası) önemli olurken (sırasıyla P<0.01, P<0.05 ve P<0.01), 1. ve 2. dönemlerde YV‟ye asıl etki önemsiz bulunmuştur.

Çizelge 4. 2. Rasyon bor (B) ve bakır (Cu) seviyesinin yumurtlayan tavuklarda yumurta verimine (%) etkisi Muameleler DÖNEMLER* 1 2 3 4 0-4 B seviyesi, mg/kg 0 95.47±1.21 94.95±1.32 86.87±1.78B 94.79±1.09ab 93.02±0.97AB 60 94.82±1.16 96.21±0.99 92.71±1.33A 97.41±0.41a 95.29±0.73A 120 94.89±1.24 94.89±1.11 92.64±1.05A 95.06±1.06ab 94.37±0.87A 240 92.11±0.96 92.06±1.12 86.04±1.41B 92.95±0.95b 90.79±0.89B Cu seviyesi, mg/kg 0 92.18±1.11b 93.43±1.32 85.55±1.53B 93.82±1.12 91.24±0.89B 75 93.77±1.20ab 93.57±1.44 88.74±1.49AB 95.89±0.89 92.99±1.04AB 150 96.56±0.91a 96.34±0.80 92.60±1.08A 94.78±1.06 95.07±0.64A 300 94.78±1.26ab 94.78±0.98 91.38±1.68A 95.72±0.77 94.16±0.95AB B x Cu mg/kg interaksiyonları 0 x 0 95.89±1.46 95.35±2.86abc 79.38±2.35 95.00±1.97 91.38±1.41 0 x 75 92.41±3.67 92.68±4.18abcd 88.39±2.72 95.09±2.27 92.14±2.55 0 x 150 97.86±1.28 97.32±0.94ab 89.82±2.57 93.75±3.17 94.69±1.28 0 x 300 95.71±2.64 94.46±1.98abcd 90.00±4.62 95.31±1.73 93.87±2.42 60 x 0 92.68±1.98 98.22±0.94a 93.04±1.03 96.43±0.75 95.06±0.83 60 x 75 96.07±1.61 96.25±0.77abc 89.06±3.66 98.39±0.66 94.94±0.87 60 x 150 95.89±2.22 95.36±2.45abc 93.04±3.25 97.32±1.16 95.40±2.09 60 x 300 94.64±3.53 95.00±3.09abc 95.72±1.73 97.50±0.66 95.71±2.08 120 x 0 88.84±2.83 89.73±2.79cd 87.50±2.80 93.23±2.12 89.82±2.02 120 x 75 97.14±1.24 97.68±0.72a 94.46±1.45 98.57±0.67 96.96±0.69 120 x 150 96.07±2.39 95.18±2.01abc 93.60±0.87 93.69±2.60 94.64±1.05 120 x 300 97.50±1.24 96.96±1.22ab 95.00±1.08 94.76±2.31 96.06±1.11 240 x 0 91.30±1.68 90.40±1.92bcd 82.36±1.63 90.63±3.23 88.68±1.59 240 x 75 89.47±0.77 87.68±2.48d 83.04±1.72 91.52±0.92 87.92±1.20 240 x 150 96.43±1.74 97.50±0.18ab 93.93±1.34 94.35±0.88 95.55±0.77 240 x 300 91.25±2.06 92.68±0.95abcd 84.82±3.00 95.31±1.14 91.02±1.33

* 1, 2, 3 ve 4. dönemler tavukların sırasıyla, 26-29, 30-33, 34-37 ve 38-41 haftalık yaşları arasındaki dönemlerdir. A, B: Aynı sütunda farklı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki fark önemlidir (P<0.01).

a, b, c, d: Aynı sütunda farklı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki fark önemlidir (P<0.05).

Çizelge 4.2.‟den de görüldüğü gibi 3. dönem sonunda en düşük yumurta verimi % 86.04 ile 240 mg/kg B ilave edilen grupta, en yüksek yumurta verimi ise % 92.71 ile 60 mg/kg B ilave edilen yemle yemlenen grupta olmuştur, bu dönemde rasyonlarına 60 ve 120 mg/kg B ilave edilen grupların ortalama yumurta verimleri, yemlerine 0 ve 240 mg/kg B ilave edilen grupların ortalama yumurta verimlerinden istatistiki olarak önemli seviyede daha yüksek olmuştur (P<0.01). Ayrıca kümesteki su kesintisi sebebiyle 3. dönem sonu B ilaveli grupların ortalama YV‟leri diğer bütün dönemlerin ve deneme sonu ortalama YV‟lerinden rakamsal olarak daha düşük olmuştur. Dördüncü dönem sonunda ilave B‟nin YV‟ye etkisi % 5 ihtimal seviyesinde önemli olmuş, en düşük YV % 92.95 ile 240 mg/kg B ilaveli yemle yemlenen grupta, en yüksek YV ise % 97.41 ile 60 mg/kg B ilave edilmiş yemle yemlenen grupta olmuştur. Gruplar arasındaki farkın belirlenmesi amacıyla yapılan Duncan testi sonuçları 60 mg/kg B ilaveli grubun YV‟si

240 mg/kg B ilaveli grubun YV‟sinden istatistikî olarak önemli ölçüde yüksek olduğunu, diğer mukayeseler arası farklılığın önemli olmadığını göstermiştir. Deneme sonunda (0-4. dönemler arası) YV‟ye ilave B‟nin asıl etkisi önemli olmuş (P<0.01), deneme sonunda en düşük ortalama YV % 90.79 ile 240 mg/kg B ilaveli grupta olurken, en yüksek ortalama YV % 95.29 ile 60 mg/kg B ilave edilmiş yemle yemlenen grupta olmuştur. Duncan testi sonuçları, 240 mg/kg B ilaveli grupta YV‟nin, 60 ve 120 mg/kg B ilaveli grupların ortalama YV‟lerinden önemli ölçüde düşük olduğunu (P>0.01), diğer ortalamalar arası farklılıkların önemli olmadığını göstermiştir. Konu ile ile ilgili çalışma sonuçları yumurta tavuk rasyonlarına B ilavesinin YV‟ye etkisinin değişik olduğunu göstermiştir. Rossi ve ark. (1993b) damızlık broyler rasyonlarına, Kurtoğlu ve ark. (2002) yumurta tavuk rasyonlarına, Yeşilbağ ve Eren (2008) yaşlı yumurta tavuk rasyonlarına, Mızrak ve Ceylan (2009) damızlık yumurta tavuklarına, Olgun ve ark. (2009a) tüy döktürülmüş yumurta tavuklarına, Olgun ve ark. (2010), Mızrak ve ark. (2010) yumurta tavuklarına farklı form ve seviyede ilave edilen B‟nin YV‟ye etkisinin önemli olmadığını bildirmişlerdir. Bununla beraber Wilson ve Ruszler (1996; 1998) yumurta tavuk rasyonlarına normal ve uzun süreli, Eren ve ark. (2004) yumurta tavuk rasyonuna normal süreli 400 mg/kg ve daha fazla B ilavesinin YV‟ye etkisinin olumsuz olduğunu, daha düşük seviyede ilave edilen B‟nin ise YV‟yi etkilemediğini bildirmişlerdir. İlave B‟nin YV‟ye etkisiyle ilgili mevcut çalışma sonuçları arasında tam bir uyumdan bahsedebilmek mümkün değildir. Kimi çalışma sonuçları yumurta tavuk rasyonlarına ilave edilen B‟nin YV‟ye asıl etkisinin önemli olmadığı bildirilmişse de mevcut çalışma sonuçları çalışmanın ilerleyen safhalarında ve deneme süresince 240 mg/kg B ilaveli grupta YV‟nin istatistikî olarak diğer grupların YV‟lerinden daha düşük olmuştur. Bazı çalışmalarda yumurta tavuk rasyonlarına ilave edilen B‟nin YV‟ye olumsuz etkisi 400 mg/kg B ilavesi ve üzerindeki değerlerde olmasına karşılık mevcut çalışmada ilave B‟nin YV‟ye olumsuz etkisi 240 mg/kg seviyesinde başlamıştır. Mevcut çalışmada rasyona 60 mg/kg B ilavesinin YV‟ye etkisi kimi dönemlerde istatistikî olarak, kimi dönemlerde ise rakamsal olarak olumlu etkili olmuştur. İlave B‟nin 240 mg/kg seviyede YV‟ye etkisi istatistikî veya rakamsal olarak olumsuz etkili oluşu, YV‟ye de B‟nin kronik toksik etkili olabileceğinin bir işareti olabilir.

Yumurta tavuk rasyonlarına Cu ilavesinin (0, 75, 150 ve 300 mg/kg) YV‟ye asıl etkisi denemenin 1., 3. dönemlerinde ve deneme süresince (0-4. dönemler arası) önemli olurken (P<0.05, P<0.01), 2. ve 4. dönemlerinde YV‟ye ilave Cu‟nun asıl etkisi önemsiz olmuştur. Birinci dönem sonunda en düşük YV % 92.18 ile Cu ilave edilmemiş

grupta olurken, en yüksek YV % 96.56 ile 150 mg/kg Cu ilaveli yemle yemlenen grupta olmuştur. Sözü edilen grupların YV‟leri arasındaki fark istatistiksel olarak önemli olurken (P<0.05), diğer ortalamalar arasındaki farklar istatistikî olarak önemli bulunmamıştır. Üçüncü dönem sonunda ilave Cu‟nun YV‟ye asıl etkisi istatistikî olarak önemli olmuştur (P<0.01), en düşük YV % 85.55 Cu ilave edilmemiş grupta olurken, en yüksek YV ise % 92.60 ile 150 mg/kg Cu ilave edilmiş grupta olmuştur. Duncan testi sonuçları 150 ve 300 mg/kg Cu ilaveli yemlerle yemlenen grupların ortalama YV‟lerinin Cu ilave edilmemiş grubun YV‟sinden istatistikî olarak önemli ölçüde farklı olduğunu göstermiştir. Daha önce ilave B seviyelerinin etkisinde bahsedildiği gibi üçüncü dönemde kümeste su kesilmesi sebebiyle Cu ilave edilmemiş grupların ortalama YV‟leri diğer bütün dönemlerin ve deneme sonu ortalama YV‟lerinden daha düşük olmuştur. Deneme süresince (0-4. dönemler arası) ilave Cu‟nun YV‟ye asıl etkisi istatistiki olarak önemli olmuştur (P<0.01). En düşük YV % 91.24 ile Cu ilave edilememiş grupta, en yüksek YV ise % 95.07 ile 150 mg/kg Cu ilave edilmiş grupta olmuştur. Bu iki grubun ortalamaları arasındaki fark % 1 ihtimal seviyesinde önemli olurken, diğer mukayeseler arasındaki farklılıklar istatistikî olarak önemli olmamıştır. Çizelge 4.2. daha yakından incelendiğinde, denemenin hemen bütün dönemlerinde YV Cu ilave edilmemiş diyetlerle yemlenen gruplarda, diğerlerinden istatistiksel veya rakamsal olarak daha düşük olmuştur. Rasyona artan Cu ilavesiyle YV‟de artmış ve genel olarak 150 mg/kg Cu ilave edilmiş diyetlerle yemlenen gruplarda ise YV deneme sonunda ve denemenin değişik dönemlerinde diğer gruplarınkinden rakamsal veya istatistiksel olarak daha yüksek olmuştur. Yumurta tavuk rasyonlarına farklı seviyelerde ve formda ilave edilen Cu‟nun YV‟ye etkisiyle ilgili sonuçlar ile mevcut çalışmanın sonuçları kısmen uyumludur. Pesti ve Bakalli (1998) rasyona ilave edilen küprik (Cu+2

) sülfatin, Tekeli ve ark. (2005) yüksek dozda Cu ilavesinin (250 mg/kg) ve Idowu ve ark. (2006) ilave Cu tuzlarının (125, 250 mg/kg) YV‟ye etkisinin olumlu olduğunu bildirmişlerdir. Güçlü ve ark. (2008) 450 mg/kg Cu ilavesinin YV‟ye etkisinin olumsuz olduğunu fakat daha düşük seviyelerde Cu ilavesini YV‟ye etkisinin olumlu olduğunu bildirmiştir. Buna karşılık Balevi ve Coşkun (2004), Azman ve Yılmaz (2006), Gazdağı ve ark. (2009) ve Kaya ve ark. (2009) yumurta tavuk rasyonlarına Cu ilavesinin YV‟yi etkilemediğini bildirirlerken, Ankari ve ark. (1998) rasyona supraoptimal miktarda Cu ilavesinin YV‟ye etkisinin olumsuz olduğunu bildirmişlerdir. Mevcut çalışmanın YV ile ilgili sonuçları rasyona ilave edilen Cu‟nun YV‟ye etkisinin olumlu olduğunu,

istatistiksel ve rakamsal olarak en yüksek YV‟nin 150 ve 300 mg/kg Cu ilave edilen yemlerle yemlenen gruplarda olduğunu göstermiştir.

Yumurta tavuk rasyonlarına farklı seviyelerde ilave edilen B ve Cu‟nun YV‟ye interaksiyon etkisi 2. dönem dışında istatistikî olarak önemli olmamıştır. İkinci dönemde en düşük YV % 87.68 ile 240x75 rasyonu ile yemlenen grupta, en yüksek YV ise % 98.22 ile 60x0 rasyonuyla yemlenen grupta olmuştur. Duncan testi sonuçları, 60x0 ve 125x75 rasyonlarıyla yemlenen grupların ortalama YV‟lerinin 240x0, 240x75, 120x0 rayonlarıyla yemlenen grupların YV değerlerinden, 240x0, 240x75, 120x0 rasyonlarıyla yemlenen gruplarının YV değerlerinden, 240x150 ve 0x150 rasyonlarıyla yemlenen grupların ortalama YV değerleri 240x0, 240x75 ve 120x0 rasyonlarıyla yemlenen gruplarınkinden önemli ölçüde daha yüksek olduğunu göstermiştir. Deneme süresince (0-4. dönemler arası) BxCu interaksiyon etkisinin YV‟ye etkisi istatistiki olarak önemli olmazken, en düşük YV % 87.92 ile 240x75 rasyonuyla yemlenen grupta, en yüksek YV ise % 96.96 ile 120x75 rasyonuyla yemlenen grupta olmuştur. Bu husus tüm dönemler için hemen hemen böyle olmuştur.