PARA POLİTİKASI VE PİYASALAR
2001 YILI AÇIK PİYASA İŞLEMLERİ (Trilyon TL)
Hazine’den Erken İtfa Piyasadan Ters
Doğrudan Nedeniyle Doğrudan Ters Repo Repo Net Alım Satım Alım Repo Dönüş Repo Dönüş Etki(1) 2001 (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)(2) Ocak 70,0 70,0 - - - 15.816,0 18.623,0 -2.807,0 Şubat 775,4 29,1 452,6 73,5 73,7 33.815,7 31.714,2 2.554,3 Mart - - 1,9 7.340,0 6.180,8 53.697,4 47.714,0 4.825,9 Nisan 12,9 1.528,4 3.503,0 28.007,5 26.544,8 38.842,7 36.867,4 4.015,6 Mayıs - 184,1 10.523,4 52.432,4 51.955,5 32.223,1 41.545,4 724,1 Haziran - - - 53.656,5 54.049,9 15.862,0 16.191,0 64,4 Temmuz 12.678,9 12.678,9 5,2 57.711,5 58.705,9 19.336,3 19.734,1 601,8 Ağustos 3.224,9 3.224,9 - 27.440,5 28.587,3 15.597,6 15.707,7 1.036,7 Eylül - - - 18.449,5 18.590,7 20.452,2 21.868,1 -1.274,8 Ekim 17.329,5 17.329,5 - 17.586,0 17.739,9 20.485,2 21.714,3 -1.075,2 Kasım 1.454,0 1.454,0 - 17.070,5 16.852,6 20.110,2 19.371,9 520,4 Aralık - - - 17.705,5 18.243,9 20.278,8 20.110,9 706,2 TOPLAM 35.545,6 36.498,9 14.486,0 297.473,4 297.524,9 306.517,1 311.162,1 9.892,6 Kaynak: TCMB.
(1) (+) değerler piyasaya likidite verildiğini gösterir.
(2) (8)=(3+5+6) - (4+7).
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
TL KARŞILIĞI DÖVİZ SATIŞI +
TL KARŞILIĞI DÖVİZ ALIŞI +
ZORUNLU KARŞILIK ORANLARI(10)(11)
Kotasyon, Müdahale, Mevduat DİBS, Döviz depoları, diğer(6) En fazla 91
gün(1) DİBS(3)
-Kaynak: "Monetary Policy Issues and Experiences", Emir, Karasoy, Kunter (2000)
(2) 2001 yılının Şubat ayı sonrası döneminde repo ve ters repo işlemlerinde kotasyon yöntemi uygulanmıştır.
(1) 2001 yılı uygulamasında açık piyasa işlemleri çerçevesinde repo ve ters repo işlemlerinde en uzun vade 1 ay olmuştur.
(5) 2001 yılı uygulamasında Bankalararası Para Piyasası işlemlerinde en uzun vade 1 ay olmuştur.
(13) TCMB Kanunu'nun 22-c ve 40-II maddelerinin verdiği yetki çerçevesinde alınan 26 Kasım 2001 tarihli Banka Meclisi kararları ile mevcut uygulamada zorunlu karşılığa tabi olmayan TMSF
-_ Önceden açıklanan kur sepeti değerleri çerçevesinde alım/satım(8) _ Doğrudan müdahale _ İhale(9)
(6) Efektif depoları, yabancı devlet tahvilleri ve hazine bonoları, altın depoları, GOS, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından çıkartılan müteahhit bonoları, eurobond .
(12) 10 Aralık 1999 tarihli TCMB tebliği ile, TL mevduat için yüzde 8 olan munzam karşılık oranı yüzde 6'ya indirilirken, haftalık ortalama olarak tutulmak üzere disponibilite yükümlülüğü olarak getirilen yüzde 2'lik serbest tevdiat zorunluluğu uygulamasına 2001 yılında da devam edilmiştir.
(4) Yeni kanunu gereği, TCMB, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına avans veremez ve kredi açamaz, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarının ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan satın alamaz. Ancak, sözkonusu kanuna eklenen geçici bir madde ile kanunun yürürlüğe girdiği 5 Mayıs 2001 tarihinden başlayarak altı ay süre ile, Hazine'nin ihraç ettiği borçlanma araçlarının birincil piyasadan da satın alınabilmesi hükmü getirilmiştir. Bu süre 5 Kasım 2001 tarihinde dolmuştur.
(11) 8 Ağustos 2001 tarihli TCMB tebliği uyarınca, Türk lirası mevduat için ayrılan zorunlu karşılıklara ödenecek faiz oranı TCMB tarafından tespit ve ilan edilecektir. Sözkonusu faizler Mart, Haziran, Eylül, Aralık ayları sonlarında tahakkuk ettirilecektir. 10 Eylül 2001 tarihli basın duyurusu ile kamuoyuna yüzde 40 olarak duyurulan bu faiz oranı, faiz oranlarındaki gelişmeler dikkate alınarak yeniden belirlenebilecektir.
(7) 22 Şubat sonrası dönemde, döviz müdahalelerinin yanı sıra bankaların dış yükümlülüklerini yerine getirmesine yardımcı olmak amacıyla TCMB tarafından bankalara döviz depo olanağı tanınmıştır. 2001 yılı Mayıs ayı başından itibaren bu olanak bankalarca kullanılmamıştır.
(8) Kur politikasında değişikliğin yaşandığı 22 Şubat 2001 tarihine kadar olan dönem için geçerli olmuştur.
(9) Döviz satış ihaleleri 29 Mart 2001 tarihinden itibaren düzenlenmeye başlanmış, 30 Kasım 2001 tarihinden itibaren ise tekrar ihtiyaç duyulana kadar ihalelere devam edilmeyeceği açıklanmıştır. Ayrıca, 2001 yılı içerisinde sadece bir döviz alım ihalesi düzenlenmiştir.
aynı gün, 1
Zorunlu karşılık oranları, 2001 yılı içerisinde, TL mevduat için yüzde 4(12),döviz mevduatı için yüzde 11 olarak uygulanmıştır.(13)
25 Kasım 2000 tarihli TCMB tebliğine göre bankalar,
_ Türk lirası mevduat için toplamları yüzde 6 olacak şekilde, en az yüzde 4 oranında DİBS, en fazla yüzde 2 oranında TL kasa; yüzde 2 oranında TL serbest tevdiat (toplam yüzde 8)
_ yabancı para mevduat için toplamları yüzde 3 olacak şekilde, en az yüzde 1 oranında DİBS, en fazla yüzde 2 oranında TL kasa (toplam yüzde 3)
_ mevduat dışı TL yükümlülükler için toplamları yüzde 6 olacak şekilde, en az yüzde 4 oranında DİBS, en fazla yüzde 2 oranında TL kasa; yüzde 6(14) oranında TL serbest tevdiat (toplam yüzde 12)
_ mevduat dışı yabancı para yükümlülükler için toplamları yüzde 3 olacak şekilde, en az yüzde 1 oranında DİBS, en fazla yüzde 2 oranında yabancı para kasa; yüzde 11 oranında yabancı para serbest tevdiat (toplam yüzde 14)
_ pozisyon aşımları için, aşan kısmın yüzde 100'ü oranında TL serbest tevdiat (toplam yüzde 100)
bulundurmak zorundadırlar.
Bankalar, bankalarası para piyasasından borç alabilme limitlerinin serbest tutarı kadar gün içindeki acil fon ihtiyaçlarını karşılayabilmektedir.
Bankalara, bankalararası para piyasası işlemleri için tahsis edilen borç alabilme limitleri dışında 1 ve 3 ay vadeli işlem limiti tahsis edilmektir.(15)
(3) TCMB Kanunu gereği, açık piyasa işlemlerine konu olacak yüksek likiditeye sahip ve az riskli araçlar TCMB tarafından belirlenmektedir. Mevcut uygulamada karşılık olarak sadece DİBS'ler kullanılmaktadır.
(10) 5 Mayıs 2001 tarihinde yürürlüğe giren TCMB tebliği ile "mevduat munzam karşılık" ve "munzam karşılık" ibareleri "zorunlu karşılık" olarak değiştirilmiştir.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
III.2.2. Bankalararası Para Piyasası İşlemleri
2000 yılı 22 Kasım tarihine kadar, o dönemki kurala bağlı para politikası ve Net İç Varlıklar Bandı uygulaması sonucu Merkez Bankası, Bankalararası Para Piyasası’nda genel olarak işlemlere taraf olmamıştır. Ancak, bu uygulama, likidite sıkışıklığının yaşandığı 22 Kasım 2000 sonrası dönemde terkedilmiştir. Merkez Bankası bu likidite sıkışıklığı döneminde alt kotasyonunu değiştirmemiş, üst kotasyonu ise diğer piyasalardaki faiz oranlarını gözeterek belirlemiştir. Bu dönemde, likidite sıkışıklığına paralel olarak ve krizle birlikte revize edilen Net İç Varlıklar kalemi üst limiti ve APİ çerçevesinde yapılan işlemler de göz önünde bulundurularak piyasaya BPP yolu ile likidite verilmiştir. Ancak, bu dönemde işlemler tek yönde gerçekleşmemiş ve alım yönlü işlemler de yapılmıştır.
2001 yılı 19 Şubat tarihine kadar Merkez Bankası, 2000 yılı sonundaki likidite sıkışıklığı döneminde verilen likiditeyi piyasalardan büyük ölçüde çekmiştir. Yine bu dönemde BPP’de Merkez Bankası’nın yaptığı işlemler tek yönlü olmamış, ancak yapılan işlemlerin likiditeye net etkisi eksi yönlü gerçekleşmiş ve bu piyasa aracılığıyla likidite çekilmiştir. Bu dönemde, bu piyasada gerçekleşen faiz oranları 2000 yılının son dönemine göre düşük seviyede gerçekleşmişse de, 2000 yılının Kasım öncesi dönemdeki oranlardan daha yüksek olmuştur. Finansal krizin ortaya çıktığı 19 Şubat tarihinde döviz talebine bağlı olarak likidite sıkışıklığı yaşanmıştır.
Bu ortamda, Merkez Bankası 20 ve 21 Şubat tarihlerinde kur rejimini korumak amacıyla çok yüksek seviyelerde, sırasıyla yüzde 2300 ve yüzde 4000 basit faiz oranlarında, üst kotasyon oranı belirlemiştir. Kurların dalgalanmaya bırakıldığı 22 Şubat tarihinde ve bir sonraki gün faizlerdeki yüksek seviyeler devam etmişse de Merkez Bankası BPP’de hem alım yönlü hem de satış yönlü işlemler gerçekleştirmiştir. Daha etkin bir likidite yönetiminin uygulanmaya başlandığı 26 Şubat’tan sonra ise Merkez Bankası, bu piyasadaki satım yönlü işlemlerini sadece 1, 2 ve 16 Mart tarihlerinde ve küçük miktarlarda yapmıştır.
Merkez Bankası, dalgalı kur rejimine geçildikten sonraki dönemde, APİ çerçevesinde çok büyük oranda kamu bankalarını ve TMSF bünyesindeki bankaları fonlaması nedeniyle meydana gelen piyasadaki likidite fazlasını APİ çerçevesindeki İMKB Repo ve Ters Repo Pazarı’nda yapılan ters repo işlemlerinin yanı sıra BPP’de de yaptığı alım yönlü işlemlerle geri çekmeyi amaçlamıştır. 26 Şubat’tan Bankacılık Operasyonu’nun başladığı tarih olan 16 Mart’a kadar olan dönemde, bu işlemlerdeki faiz oranları yüzde 100’den yüzde 80’lere inmiştir. 14 Mart’a kadar sadece gecelik vadelerde yapılan bu alım yönlü işlemlerde 14 Mart’tan sonra haftalık işlemler de kullanılmaya başlanmıştır. Bankacılık Operasyonu çerçevesinde kamu bankalarının ve TMSF bünyesindeki bankaların
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
kısa vadeli fonlama ihtiyaçlarının kademeli olarak Merkez Bankası tarafından karşılanmasıyla, bu bankaların özel bankalarla ve müşterileriyle yaptıkları repo işlemleri azaltılmaya başlanmıştır. Bu nedenle piyasada ortaya çıkan likidite fazlasının çekilmesi için Merkez Bankası, APİ çerçevesindeki İMKB Repo ve Ters Repo Pazarı’nda yapılan ters repo işlemlerine ve BPP’de de yaptığı alım yönlü işlemlere devam etmiş ve bu iki yoldan piyasadan çekilen likidite kademeli olarak artırılmıştır. Bu çerçevede gecelik ve bir hafta vadeli alım yönlü işlemlerin yanı sıra, 23 Mart tarihinden itibaren iki haftalık vadedeki işlemler de kullanılmaya başlanmıştır.
(1) Diğer vadedeki işlemler kırık vadedeki işlemleri ve 1 aylık vadedeki işlemleri kapsamaktadır.
(2) Net alışlar, toplam alışlardan satışlar düşülerek bulunmuştur. Negatif değerler, satışların alışlardan fazla olduğunu göstermektedir.
2001 yılının 16 Mart tarihinden 14 Eylül tarihine kadar Merkez Bankası, BPP’de sadece alım yönlü işlemler yapmış ve açıkladığı üst kotasyondan herhangi bir satım yönlü işleme taraf olmamıştır. Ancak, Amerika Birleşik Devletleri’ne 11 Eylül tarihinde yapılan terörist saldırının piyasalar üzerinde olumsuz bir etki göstermemesi için 12 Eylül 2001’de Merkez Bankası piyasada ortaya çıkabilecek ek likidite ihtiyacının karşılanmasına yönelik olarak diğer piyasalara paralel biçimde BPP’de bankalara gecelik vadede borç alabilme limitleri çerçevesinde piyasanın kapanış saati olan 16:30’a kadar fonlama imkanı sağlayacağını açıklamıştır. Bu çerçevede 12 Eylül tarihinde yüzde 62’ye indirilen üst kotasyon
Bankacılık