BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN SEÇİLMİŞ BİLANÇO KALEMLERİ (Trilyon TL)

2000 Kasım 2001 Kasım

K.B. Ö.B. Y.B. F.B. Toplam K.B. Ö.B. Y.B. F.B. Toplam AKTİF TOPLAMI 33.607 49.311 5.969 3.763 97.035 51.214 90.633 5.596 13.209 168.625 Türk Lirası 26.840 27.163 2.870 3.006 62.053 33.318 42.229 2.374 6.793 88.031 YP 6.767 22.148 3.099 757 34.983 17.896 48.404 3.222 6.416 80.594 1. Bankalardan Alacakl. 2.266 7.477 2.113 395 13.728 4.772 9.965 1.240 1.002 19.594 2. Menkul Değ. Cüzd. (Net) 2.426 5.499 1.158 861 10.256 26.149 7.733 791 7.732 42.502 Türk Lirası 1.305 2.944 825 782 6.150 18.702 3.483 520 3.485 26.255

YP 1.121 2.555 333 79 4.106 7.447 4.250 271 4.246 16.248

3. Krediler 8.375 19.479 1.138 1.085 31.934 7.887 29.428 1.427 663 42.855 Türk Lirası 6.420 10.343 494 849 18.871 5.506 10.980 573 452 18.777

YP 1.955 9.136 645 236 13.062 2.381 18.447 853 211 24.077

4. Takipteki Al. (Brüt) 1.181 578 32 1.453 3.302 3.552 1.433 63 2.561 7.764 6. Faiz ve Gelir T.R. 3.248 2.900 197 265 6.844 3.911 8.045 342 776 13.514 7. İştirakler ve Bağ. O.(Net) 521 3.750 99 69 4.496 553 4.188 28 61 4.895 8. Bağlı Menkul Değ.(Net) 328 3.469 440 333 4.743 877 13.641 453 1.369 16.614 Türk Lirası 142 1.960 252 332 2.851 108 9.188 111 934 10.511

YP 187 1.510 187 1 1.892 769 4.453 342 435 6.103

9. Diğer Aktifler 12.450 1.010 107 149 13.808 769 1.535 164 407 3.022 PASİF TOPLAMI 33.607 49.311 5.969 3.763 97.035 51.214 90.633 5.596 13.209 168.625 Türk Lirası 26.473 18.903 1.590 -1.035 47.976 32.631 29.927 1.920 3.416 71.440 YP 7.134 30.407 4.380 4.798 49.059 18.583 60.706 3.676 9.793 97.185 1. Mevduat 23.011 26.100 1.240 7.001 57.352 34.172 60.631 2.313 9.837 106.953 Türk Lirası 17.609 7.027 187 3.009 27.832 22.239 16.574 370 2.563 41.747 YP 5.401 19.073 1.053 3.993 29.519 11.932 44.057 1.943 7.274 65.206 2. Bankalara Borçlar 4.439 11.745 3.591 517 22.130 2.295 15.164 1.765 2.087 24.247 3. Faiz ve Gider Rees. 1.073 1.050 152 241 2.612 963 1.683 181 268 3.215 4. Özkaynaklar 1.048 7.786 631 -5.250 5.343 4.499 8.975 961 -584 15.733 Ödenmiş Sermaye 588 3.288 436 414 5.448 3.692 4.804 461 591 10.634 Yedek Akçeler 225 811 93 31 1.261 327 1.122 81 8.540 10.209 Dönem K/Z -84 965 7 -2.809 -1.691 -48 886 390 -5.748 -3.947 Geçmiş Dön. K/Z 0 -17 48 -3.006 -2.979 0 -7 -52 -4.197 -4.256 Seçilmiş Bilanço Dışı Kal.

1.Repo Ters Repo İşlemleri 4.528 8.510 1.500 1.269 15.897 3.419 3.179 12 3.975 10.650 2.Faiz ve Dövize İliş. İşl. 1.818 47.815 13.427 1.977 66.758 758 40.374 3.714 1.030 46.617

Kaynak: TCMB.

K.B. kamu bankaları, Ö.B.: özel bankalar, Y.B.: yabancı bankalar, F.B.: TMSF bünyesindeki bankalar.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

Sermaye yapılarının güçlendirilmesi ve görev zararlarının tasfiyesi amacıyla verilen devlet iç borçlanma senetleri nedeniyle kamu bankalarının aktif kalemlerinden olan menkul değerler cüzdanı ve bağlı menkul değerler kalemi artarken, krediler kalemi ile görev zararlarının muhasebeleştirildiği diğer aktifler kalemi daralmıştır (Tablo IV.1.3). 2001 yılında ekonomide yaşanan daralma, firmaların mali yapılarının bozulması ve kredi geri dönüşlerinde yaşanan sorunlar nedeniyle kamu bankalarının takipteki alacaklar kalemi artmıştır. Kamu bankalarının pasif kalemlerinden ise kısa vadeli finansman ihtiyacının azalması nedeniyle “bankalara borçlar” kalemi ve ağırlıklı olarak TL mevduattan oluşan mevduat kalemi daralırken, sermaye yapılarının güçlendirilmesi nedeniyle özkaynaklar kalemi büyümüştür.

Özel bankaların bilançosu 2001 yılı Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre reel bazda yüzde 10 büyümüştür (Tablo IV.1.3). Bu dönemde yabancı para cinsinden pasif kalemler döviz kurundaki artış nedeniyle reel bazda yüzde 19 oranında genişlerken, TL cinsinden pasif kalemler reel bazda yüzde 5 oranında daralmıştır. Özel bankaların döviz açık pozisyonlarını kapatmaları ve döviz kurundaki artış sonucu yabancı para cinsinden aktif kalemler yüzde 31 oranında artarken, TL aktif kalemler TL krediler ve likit aktiflerdeki daralma sonucu yüzde 7 oranında küçülmüştür. Aynı dönemde, özel bankaların yurtdışından sağlamış oldukları kredilerdeki daralma nedeniyle “bankalara borçlar” kalemi yüzde 23 oranında daralmıştır.

Özel bankaların özkaynaklar kalemi, 2000 yılı Kasım ve 2001 yılı Şubat aylarında yaşanan krizlerin etkisiyle gerileyerek, reel bazda yüzde 31 oranında daralmıştır. Mevduat kalemi, özel bankaların mevduatları ağırlıklı olarak DTH’lardan oluştuğu için döviz kurundaki artış nedeniyle reel olarak yüzde 39 oranında büyümüştür. Özel bankaların kredileri ise ekonomik daralma nedeniyle 2001 yılı Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 10 oranında daralmıştır. Aynı dönemde, menkul değerler portföyünün dağılımında ise bir değişim gözlenmiştir. 2001 yılı Haziran ayında yapılan takas işlemi sonrası almış oldukları DİBS’lerin bağlı menkul değerler cüzdanında gösterilmesi nedeniyle bilanço içerisinde menkul değerler cüzdanının payı azalırken, bağlı menkul değerler cüzdanının payı artmıştır.

TMSF kapsamında bulunan bankaların toplam aktifleri, 2001 yılı Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre TMSF kapsamına alınan banka sayısındaki artış ve verilen devlet iç borçlanma senetleri nedeniyle reel bazda yüzde 110 oranında genişlemiştir (Tablo IV.1.3). Yabancı bankaların bilançosu ise Osmanlı

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

Kredi hacmi, kredi arz ve talebindeki daralmanın etki-siyle reel bazda yüzde 20 daral-mıştır.

Bankası, Körfezbank ve Türkish Bank’ın hisse yapıları gereği özel bankalar grubuna aktarılması sonucu reel yüzde 44 daralmıştır.

Konsolide bilanço dışı işlemlerden repo ve ters repo işlemleri ile faiz ve döviz kuru ile ilgili işlemler kalemi 2001 yılı Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre önemli ölçüde daralmıştır. Repo ve ters repo işlemlerinin bu dönemde yüzde 60 oranında daralması, kamu ve Fon bankalarına Hazine tarafından verilen Devlet İç Borçlanma Senetleri ile kısa vadeli finansman ihtiyaçlarının azaltılmasının yanında, repo faiz gelirlerinden alınmakta olan gelir vergisi stopaj oranının 17 Ağustos tarihinde yapılan düzenleme ile yüzde 16’dan yüzde 20’ye yükseltilmesi ve repo işlemleri getirilerinin TL mevduatların getirilerinin altına düşmesinden kaynaklanmıştır (Tablo IV.1.3).

Faiz ve döviz kuru ile ilgili işlemler kalemi ise 2001 yılı Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre reel bazda yüzde 58 oranında daralmıştır (Tablo IV.1.3). Daha önce yabancı para açık pozisyonlarını vadeli döviz alım işlemleri ile kapatan bankacılık sektörü, 2001 yılı Haziran ayında gerçekleştirilen takas sonrasında pozisyon açıklarının önemli ölçüde daralması nedeniyle faiz ve döviz kuru ile ilgili işlemlerde önemli bir gerileme ortaya çıkmıştır. 2001 yılı Mayıs ayı sonunda 7,2 milyar dolar olan bankacılık sektörünün net vadeli döviz alımları Kasım ayında 1,4 milyar dolara gerilemiştir. Faiz ve döviz kuru ile ilgili işlemlerdeki daralma, 2000 yılı sonunda yüksek döviz pozisyon açığı bulunan TMSF kapsamındaki bankalardan ve özel bankalardan kaynaklanmıştır.

IV.1.2.A. Krediler

2001 yılı Kasım ayında toplam krediler bir önceki yılın aynı ayına göre kredi arz ve talebindeki gerileme nedeniyle reel bazda yüzde 20 oranında daralmıştır (Grafik IV.1.1). Kredi arzındaki daralma, bankaların kaynak maliyetinin artması, kaynak sağlama imkanlarının daralması ve kredi geri dönüşlerinde yaşanan güçlükler sonucu bankaların likid kalmayı tercih etmelerinden kaynaklanmıştır.

Kredi talebindeki daralma ise yüksek kredi faiz oranları, iç talep ve üretimdeki hızlı daralmadan kaynaklanmıştır.

Bu dönemde, kredi hacmindeki en yüksek daralma kamu bankaları ve TMSF kapsamında bulunan bankalarda gözlenmiştir (Grafik IV.1.2). Kamu bankalarının kullandırmış olduğu krediler reel bazda yüzde 44 ve TMSF kapsamında bulunan bankaların kredileri de reel bazda yüzde 63 oranında daralmıştır. Kamu bankalarının kredi portföyündeki daralma, yeni ihtisas kredisi açılmasının sınırlandırılması ve kullandırılacak kredilere uygulanacak faiz oranının devlet iç

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

borçlanma senedi faiz oranına endekslenmesinden kaynaklanmıştır. TMSF kapsamında bulunan bankaların kredi hacmindeki daralma ise bu bankaların satış veya tasfiye sürecinde olmalarından kaynaklanmıştır. Bu dönemde, özel bankaların ve yabancı bankaların kredileri de sırasıyla yüzde 10 ve yüzde 25 oranında daralırken, kalkınma ve yatırım bankalarının kredileri yüzde 11 oranında artmıştır.

GRAFİK IV.1.1 KREDİ HACMİ (Sabit Fiyatlarla, Milyar TL)⁽¹⁾

Kaynak: TCMB.

(1) TÜFE 1994=100 endeksi ile sabit fiyatlara çevrilmiştir.

GRAFİK IV.1.2

KREDİLERİN BANKA GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI