Yevmiye Defteri

İşletmeler tarafından yapılan her işlem sonucunda muhasebe eşitliğinin ögeleri arasında meydana gelen artış ve azalışların yazıldıkları çizelgelere “hesap” ve bu hesapların bulundukları defterlere de “defteri kebir” denilir. Ancak işlemler doğrudan doğruya defteri kebirdeki hesaplara kaydedilecek olurlarsa herhangi bir tarihte ne gibi işlemlerin yapılmış olduğunu anlayabilmek için bütün hesapların gözden geçirilmesi gerekir. Bu önemli sakıncayı ortadan kaldırabilmek için işletmelerin yaptıkları bütün işlemler defteri kebirdeki hesaplara geçirilmeden önce tarih sırası ile başka bir deftere kaydedilir. Bu kayıtlar da hangi hesapların borçlandırılması ve hangi hesapların alacaklandırılması gerektiğini gösterecek şekilde yapılır. Tarih sırası ile kayıtların yapıldığı bu defterlere “yevmiye defteri” denilir. Yevmiye defterinde kayıtlar tarih sırası ile defteri kebirde ise ilgili oldukları konulara göre yer alırlar156. Muhasebe dili ile ifade edecek olursak bilanço esasına göre defter tutmada “çift kayıt” usulüne göre defter tutmak zorunludur157_{. Çift kayıttan kasıt bir kalemin iki ayrı hesaba}

kaydedilmesidir.

Yevmiye defterinin tanımı 183. maddede yapılmıştır. Buna göre yevmiye defteri, kayda geçirilmesi icabeden muamelelerin tarih sırasıyla ve madde halinde tertipli olarak yazıldığı defterdir. Yevmiye defteri, muhasebe yönünden diğer defterlerdeki kayıtların esasını teşkil ettiği için önemlidir. İşletmeye bir meblağın ödenip ödenmediği, bir senedin verilip verilmediği en doğru şekilde yevmiye defteri kayıtlarına başvurularak öğrenilebilir158. Yevmiye defteri ciltli ve sahifeleri müteselsil sıra numaralı olur. Mükellefler diledikleri takdirde yevmiye defteri ve tutulması zorunlu diğer defterlerini müteharrik yapraklı olarak kullanabilirler. Müteharrik yapraklı defterden kasıt hareketli (değişir) yapraklardan oluşan yani yaprağı işlendikten sonra takılan defterlerdir.

Bu defterlerin noterlerce tasdik işlemleri yapılırken verilen tasdik numarasının mühürle birlikte her sayfada yer alması zorunludur. Müteharrik yapraklı

156 _{Feridun Özgür, Muhasebe İlkeleri, Yön Ajans, İstanbul, 1987, s. 65.} 157 _{Karayalçın, s. 60.}

defterlerin de müteselsil sıra numarası takip etmesi ve kullanılmadan önce onaylatılması gerekmektedir. Müteharrik yapraklı defter tutulması için Maliye Bakanlığı’ndan izin alınmasına gerek yoktur. Mükellefler kullanacaklarını tahmin ettikleri sayıda yaprağı hesap dönemi başlamadan onaylatarak müteharrik yapraklı defter kullanabilirler. Müteharrik yapraklı defterler daha ziyade kayıtların bir makinede veya bilgisayar yazıcısında bastırıldığı durumlarda kullanılmaktadır. Diğer bir anlatımla böyle bir imkân; muhasebe uygulamalarında yaygınlaşan otomasyonu, bilgisayar ve bilgisayar çıktılarının kullanımını desteklemek amacıyla getirilmiştir159.

Dönem başında manuel olarak kullanılmaya başlanılan ciltli defterlerin sayfaları bitmediği halde dönem içinde bilgisayarlı kayda geçmek için müteharrik yapraklı defter kullanılmak istenilmesi halinde, ciltli defterlerin kullanılan son sayfalarının notere kapanış onayı yaptırıldıktan sonra yeni defterler müteharrik yapraklı olarak kullanılabilir160.

VUK’un 175/2. maddesi marifetiyle TTK’nın ticari defterler hakkındaki hükümlerini mahfuz tutulmuştur. Bu bağlamda TTK’da yevmiye defterlerine ilişkin olarak yer alan düzenlemeler VUK uyarınca tutulacak defterler için de aynen geçerli olmaktadır. Zira VUK, bir yevmiye maddesinin hangi bilgileri ihtiva edeceğini tek tek saymamıştır. Sadece kayıtların tarih sırasına göre ve madde halinde yapılması gerektiği belirtilmiştir. Öte yandan birinci sınıf tüccarlar hem TTK’ya hem de VUK’a göre tek bir yevmiye defteri tutacaklarından; TTK’nın 70. maddesinde sayılan asgari yevmiye maddesi bilgilerinin VUK açısından da geçerli olduğunu kabul etmek lazım gelir161. Yevmiye defterine yazılan yevmiye maddelerinin TTK’nın 70. maddesine göre en az aşağıdaki bilgileri içermesi gerekir.

- Madde sıra numarası, - Tarih,

- Borçlu hesap,

159 _{Uluatam ve Methibay, s. 180.}

160 _{Maliye Bakanlığı’nın 28.06.2000 tarih ve B.07.0.GEL.0.29/2908-183-3441/31229 sayılı Özelgesi}

http://www.yaklasim.com/danistay/index.asp(06.12.2009).

- Alacaklı hesap, - Miktar,

- Her kaydın dayandığı vesikaların nev’i ve varsa tarih ve numarası, - Açıklama.

Bilanço sasına göre defter tutmada işlemlerin yevmiye defterine kaydı “çift

taraflı kayıt” yöntemine göre yapılır. Çift taraflı kayıt yönteminin esası işletmedeki

ekonomik değer ve miktar hareketlerinin çift yönlü olarak kendi kendini dengeye getirecek şekilde kaydedilmesidir. Bu yöntemin uygulanabilmesi için yevmiye ve kebir defterlerine ihtiyaç vardır. Çift taraflı kayıt yönteminin özelliklerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz162.

-Birden fazla defter kullanılır.

- Bir hesap planına gereksinim vardır.

- Her işlem en az iki hesaba kaydedilir. Hesap sayısı daha fazla da olabilir. - Hesaplardan biri borçlanırken aynı miktar üzerinden bir veya daha fazla hesap alacaklanır.

Birinci sınıf tüccarlar 1994 yılında yürürlüğe giren tekdüzen muhasebe sisteminde yer alan tekdüzen hesap planına uygun kayıt yapmak zorundadırlar. Yevmiye defterinde her işlem, alacaklı ve borçlu hesaplarda karşılıklı olarak yer alır. Nakden yapılan işlemler için tahsil ve tediye; mahsuben yapılan işlemler için mahsup fişi kullanılır. Yevmiye defterinin borç ve alacak toplamlarının birbirine eşit olması gerekir. Dönem sonlarında kesin mizanın163 çıkarılmasını müteakip kesin mizan bakiyeleri esas alınmak ve borç bakiyesi veren hesaplar alacak; alacak bakiyesi veren hesaplar borç kaydedilmek üzere bir mahsup fişi düzenlenerek yevmiye defterinin

162 _{Doğan, s. 59.}

163 _{Mizanlar, yevmiye defterindeki kayıtların defteri kebire doğru olarak aktarılıp aktarılmadığının}

kontrolünü sağlayan cetvellerdir. Defteri kebirdeki hesapların borç ve alacak toplamları bu cetvele dökülerek, bunların toplanması ile mizan tamamlanmış olur. Yevmiye defterindeki işlemlerin defteri kebire tamam ve doğru olarak aktarılması halinde; mizanın hesap toplamları sütunun borç ve alacak toplamlarının yevmiye defterinin son toplamlarına eşit olması gerekir. Mizan toplamı ile yevmiye toplamı arasında fark bulunması halinde, yevmiye defterinden defteri kebire hatalı olarak aktarılan kayıtların hangisi olduğu anlaşılır(Kanat, s. 581).

sonuna kapanış maddesi kaydedilir. Yeni dönemin başında da yevmiye defterinin ilk maddesine bir önceki dönemin kesin mizan bakiyesi yazılır164.