Yerel Đslami Şuralar

yerleştikleri bölgeye göre, o bucağın müdürü ve seyyar müdürün işbirliği ile gerekli hizmetler verilecek.

Kanunu (1904) ve 3- Belediye Kanunu (1904)¹⁶⁵ dır. Bu kanunlara göre, yerleşim birimleri olarak, ülke eyalet, velayet, bloklar ve nahiyelere bölünmüştür. Her eyalette devletin temsilcisi bulunmaktaydı. Bu temsilciye vali veya farmanfarma deniliyordu.

Bu kişiler padişahın fermanıyla ve Đçişleri Bakanının önerisi ile atanıyorlardı.¹⁶⁶ Eyalet ve Velayet kanununda her velayette, Danışma Meclisi’nın kuruluşu öngörülmüştür. Danışma Meclisi o bölgenin hakimi ve yardımcısı, iki müsteşar, bir mühendis, bir hekim, bir mimar ve bir masah¹⁶⁷ ve bir yedek üyeden oluşuyordu.

Bunun yanında halk tarafından seçilen ‘Velayet Encümen’i de görev yapıyordu. Her eyalet merkezinde bir Eyalet Encümen’i, her velayet merkezinde bir velayet encümeni ve her köyde bir köy encümeni kurulması zorunluydu. Tüm yerel konu ve sorunlar konusunda bu encümenler yetkili sayılırlardı. Ancak 1937’ye kadar ülkeye hakim olan şartlar bu kanunun uygulanmasına izin vermedi. 1937 yılında yerleşim birimleri, kanun ile yeniden düzenlendi. Bu kanun ile eyalet ve velayet encümenleri, il ve ilçe encümenleri olarak değişti.¹⁶⁸ Encümenlerin kuruluş amacı, ademi merkeziyet ilkesinin uygulamaya koymak ve yerel faaliyetlerinin bir kısmını o bölgenin halkına bırakmaktı.

Đran Đslam Cumhuriyeti devlet örgütlenmesinde 2 tür şura mevcuttur.

Birincisi yerel şuralar, ikincisi işlevsel şuralar. Önceki bölümlerde, devlet teşkilatı içinde yer alan bazı önemli şuralara değinmiştik. Yerel şuralar toplumsal, ekonomik, bayındırlık, sağlık ve diğer faaliyetlere ilişkin programların halkın işbirliği ile çabuk yürütülmesi amacıyla yerel ihtiyaçlar ve öncelikler göz önünde tutularak kurulmuşlardır. 1979 devriminden sonra, yerel halka yerel konularda daha fazla yetki

165 A. Nouruzifar, Edareye Umure Sazemanhaye Mahalli ve Şehrdariha (Yerel Kuruluşların Yönetimi ve Belediyeler), Baztab Yayınları, Tahran 2001, s.183-184.

166 A.k.,184.

167 Farsça sözlük olan Moin’e göre: mesleği araziyi ölçmek olan kişi.

168 A. Nouruzifar, Edareye…, a.g.e., s.186.

ve sorumluluk vermek amacıyla, henüz Đslam Cumhuriyeti Anayasası onaylanmadan,

‘Devrim Şurası’ tarafından yerel şuraların kuruluşu kanunu onaylandı. Đran Đslam Cumhuriyeti Anayasasının 7. bölümünün tamamı (100, 101, 102, 103, 104, 105, 106 ve 107. maddeleri) yerel şuralar konusuna yer vermiştir.

Şuralar, Đran yerel yönetiminde yeni sayılmaktadırlar. Đran Đslam Cumhuriyetinde, şuralar daha ilk günden itibaren tartışma ve ilgi alanı olmuştur.

Şuralar ile ilgili kanunlar 1979 yılından itibaren sürekli değiştirildi. 1982 (şuraların seçimi ile ilgili), 1986 (şura teşkilatlarının ıslahı ve seçimleri), 1990 (şuralarla ilgili tüm kanunların yeniden gözden geçirilmesi ve düzenlenmesi ile ilgili kanun), 1991 (şuralar kanununa bazı maddelerin eklenmesi) ve en son 1996’da (Şuraların teşkilatı, görevleri ve seçimi ve Belediye Başkanlarının Seçimi Kanunu) çıkarılan ve şuraların oluşumu, ve seçimini konu alan kanunlar hiçbir zaman uygulanmaya konulmadı. 1996 yılında beş bölüm ve doksan dört maddeden oluşan şuralar kanunu, en geç bir sene içerisinde şura seçimlerini öngörüyordu. Ancak yerel şuralar seçimi ilk kez 1999 yılında yapıldı.¹⁶⁹ Bu kanun altı düzeyde şuraları öngörüyordu. Bunlar:

1- Köy Şuraları, 2- Bucak Şuraları, 3- Şehir Şuraları, 4- Đlçe Şuraları, 5- Đl¹⁷⁰ Şuraları ve 6- Đller Yüksek Şurası ¹⁷¹ dır.

a. Yerel Đslami Şuraların Seçimi

Şuralar seçimi 1999 yılına kadar çeşitli nedenlerden dolayı yapılamadı. Đlk seçimler 1999 yılında Şubat ayında yapıldı. Şuralar seçimi Đçişleri Bakanlığı

169 A. Nouruzifar, Edareye…,a.g.e., s.190-191.

170 Đl Đran’da Türkiye’den farklı bir yerleşim birimidir. Türkiye’deki bölgeler ile aynı kavram olarak açıklanabilir. Türkiye’de Marmara bölgesi denildiğinde o bölgede var olan tüm şehir, ilçe, bucak ve köyleri kastediyoruz. Türkiye 7 bölgeye bölünmektedir. Đran’da il de aynı bölge anlamında kullanılmaktadır. Đl denildiğinde o ili kapsayan tüm şehir, ilçe, bucak ve köyleri kastediyoruz.

Đran’da il sayısı 30, ilçe sayısı 336, bucak sayısı 889, şehir sayısı 1016 ve köy sayısı 2400’

dur. Đran Đstatistik Merkezi 2006 Raporu, Đstatistik Merkezi Yayınları, Tahran 2007.

171 C. Mansur, Ganune Şehr ve Şehrdariha (Şehir ve Belediye Kanunu), Didar Yayınları, on ikinci Baskı, Tahran 2006, s. 24.

tarafından dört yılda bir yapılmaktadır. Seçenler için Đranlı, 15 yaşı tamamlamış ve en az bir seneden evvel aynı yerleşim biriminde ikamet etmek şartları aranmaktadır.

Seçilenler için aranan şartlar: Đranlı, 25 yaşı tamamlamış, en az bir yıl aynı yerleşim biriminde ikamet etme, Đslam ve Velayet-i Fakih ilkesine ve anayasaya bağlı olması ve okuma yazma bilmesi şartlarıdır.¹⁷²

Şuralar tüzel kişiliğe sahipler ve gelirlerini yerel faaliyetlerden elde etmektedirler.

Koy şuraların üyeleri halk tarafından doğrudan seçilir. Nüfus sayısına bağlı olarak 3 veya 5 kişidır. Bucak şuraları üyeleri köy şuraları üyeleri arasından seçilmektedir. Her köyden sadece bir kişi bucak şurasına seçilebilir. Şehir şuraları üyeleri şehir nüfusuna göre 5 ile 25 asıl üye ve 2 ile 10 yedekten oluşmaktadır.

Tahran şehri için bu sayı 31 asıl üye ve 12 yedek üye olmaktadır. Şehir şuraları belediye başkanlarını seçmektedir. Đlçe şuraları üyeleri şehir ve bucak üyeleri arasından seçilmektedir. Đl şuraları üyeleri ise en az 5 kişi olup ilçe şuraları arasından seçilmektedir.

Đller Yüksek Şurası üyeleri her il şura üyeleri arasından, iki milyon nüfusa sahip illerden 2 kişi, iki milyondan fazla nüfusa sahip illerden 3 kişi ve Tahran ilinden 4 kişi seçilerek belirlenmektedir.

Görüldüğü gibi en küçük yerleşim biriminden başlayarak seçimler aralıklarla yapılmaktadır.

Şuralarda üyelik meslek sayılmamakta, tamamen gönüllü olarak üstlenilmektedir.

172 M.T. Motamani, Huguge…, a.g.e., s. 104.

b. Yerel Đslami Şuraların Görev ve Sorumlulukları

Genel olarak şuraların görevlerini dört başlık altında toplayabiliriz.

Danışmanlık: şuralar kendi bölgeleri konusundaki sorunlar hakkında araştırma yapabilir ve bu konuda yetkili makamlara veya bir üst şuralara çözüm önerileri sunabilir.

Denetim: Kamuya bağlı yerel kurum ve kuruluşların faaliyetlerini denetleyebilir ve yetkili makamlara veya bir üst şuralara bu konuda rapor gönderebilir.

Planlama: sosyal, ekonomi ve imar programları konusunda halkın desteğini ve katılımını sağlamak adına planlama yapabilir.

Uygulama: yakıt ürünlerinin dağıtımını yapabilir, bölgesel ve yerel araştırma ve istatistik veri toplama faaliyetlerinde bulunabilir.¹⁷³

Her şuranın ayrı ayrı görevlerine bakacak olursak:

Köy şuralarının görevleri ‘Đslami Şuraların Teşkilatı Kanunu’nda detaylı belirtilmiştir. Bu kanuna göre şuraların görevi: 1- Sosyal, kültürel, imar ve ekonomi ve sağlık alanlarında idarecilere ve devrimci örgütlere yardımcı olmak ve denetlemek, ayrıca çevre sağlığını sağlamak, 2- Kullanılmaz dere ve nehirleri yeniden kazanmak, 3- Köy halkını el sanatlarını geliştirmeye ve yaşatmaya teşvik etmek, 4- Köy halkını mescit, medrese ve tarihi eser niteliği taşıyan binaların korumasını teşvik etmek, 5- Okuma- yazma kursları açma, 6- Köy kooperatiflerin oluşturulması ve denetimi ve 7- Tarım bakanlığının köy ile ilgili çalışan birimleri ile işbirliği¹⁷⁴ dir.

173 P. Namegh, Mebaniye…, a.g.e., s. 316.

174 R. Musazadeh, Huguge…, a.g.e., s.124.

Bucak şuralarını gelince: 1- Bucak bölgesinde yıllık imar programları hazırlamak ve ilçe şuralarına önermek, 2- Đlçe kooperatiflerinin kurulması için gerekli araştırma ve inceleme yapmak, 3- Kütüphane açmak, 4- Posta gönderilerinin ulaşımında kolaylık sağlama ve bölge ulaşım faaliyetleri için gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, 5- Köyler için nüfus kağıdı çıkaran kurumlarla işbirliği yapmak, 6- Ortak kullanılan binaların, yolların ve otlakların korunması için gerekli çalışmalar yapmak ve 7- Bölgeye ihtisas edilen imar projelerinin uygulanmasının gözetimi ve denetimi gibi görevleri vardır.

Şehir Şuralarının görevleri oldukça geniştir. En önemli görevi belediye başkanının seçimidir. Belediye başkanları dört yıllığına seçilmektedirler. Đki yüz binden fazla nüfuslu şehirlerde ve il merkezlerinde belediye başkanı şehir şurasının önerisi ve içişleri bakanının hükmü ile seçilir. Başka şehirlerde şehir şuralarının önerisi ve valinin hükmü ile seçilir. Đçişleri Bakanı ve vali seçilen belediye başkanının hükmünü 10 gün içerisinde çıkarmak zorundadırlar.¹⁷⁵

Şehir şurası belediyenin yasama gücü olarak, belediyenin önerdiği genelgeleri ve belediyeye bağlı şirket ve kurumların sözleşmelerinin onaylar. Ayrıca vergi, resim, harç ve öteki mali yükümlülüklerin miktar, oran ve tarifelerini belirler ve şehir şurası bütçesini onaylar.¹⁷⁶ Diğer görevlere gelince, seçildikleri bölge ile ilgili sosyal, kültürel, eğitim, sağlık, ekonomi ve refah konusunda proje üretmek ve ilgililere sunmak, belediye tarafından hazırlanan belediye bütçesini onaylamak, yapılacak işlere ait yıllık programları onaylamak vb. yer almaktadır.

175 C. Mansur, Ganune Şehr…, a.g.e., s.58-59.

176 A. Nouruzifar, Edareye…,a.g.e., s. 193

Đlçe şuralarının görevleri, diğer şuraların görevleri paralelinde olmaktadır.

Ayrıca şehir ve bucak şuraların arasındaki anlaşmazlıklar çözmek ve şehir ve bucak şuralarının faaliyetlerini gözetmek.

Đl şuralarının görevine gelince, Đlçe şuralarının önerdiği projeleri incelemek ve öncelikleri belirleyerek ilgili makamlara sunmak, il bütçesinin uygulanmasına nezaret etmek, ve il imar projelerini uygulayan müteahhitleri onaylamak bu şuraların görevleri arasında yer almaktadır.

Đller yüksek şurasının görevleri ise; il şuralarından gelen önerileri incelemek ve öncelikleri belirleyerek ilgili makamlara sunmak, kendi yetkileri sınırları içerisinde idari kurumlarda, eksiklikleri ve sorunları belirlemek ve ilgililere iletmek, iller yüksek şurasının bütçesini onaylamak, gerekirse gerekli düzeltmeleri yapmak, önerileri incelemek ve önerge şeklinde meclise veya devlete sunmak ve şuralar arasında eşgüdüm sağlamak, meclis ve devlet ile alt şuralar arasında bağlantı kurmaktır. Ayrıca Yönetim ve Planlama Teşkilatı kalkınma programlarından onaylanmadan bir nüsha iller yüksek şurasına göndermek zorundadır. Şura program ile ilgili kendi görüş ve önerilerini Yönetim ve Planlama Teşkilatına iletecektir.

c. Merkezi Hükümetin Şuralar Üzerinde Denetimi

Anayasanın 103. maddesine göre valiler, kaymakamlar, bucak müdürleri ve diğer merkezi hükümetin temsilcileri, şuraların yetkileri içinde, kararlarını riayet etmek zorundadırlar. Şura kararlarına itiraz söz konu ise 10 gün içerisinde yazılı olarak şuraya bildirilir.

Đslami Şuraların Teşkilatı Kanunu’nun 21. maddesine göre şuraların icraatlarını denetlemek amacıyla (ülkede yürürlükte olan yasalarla aykırılığı ve kendi yetkilerinin sınırları içerisinde olma açısından) il merkezlerinde bir Đhtilaf

Komisyonu kurulacaktır. Komisyon Yargı Yüksek Makamı’nın bir temsilcisi, Đçişleri Bakanlığının bir temsilcisi ve iller yüksek şurası üyelerinden bir temsilciden oluşmaktadır.¹⁷⁷ Komisyon anlaşmazlıkları inceleyerek, şuranın onayladıklarını fesih edebilir, şurayı fesih edebilir ve şura üyeliğinden çıkartabilir. Fesih edilen şuralar veya üyelikten çıkartılan şura üyeleri, komisyonun kararlarına itiraz adına mahkemelere başvurabilir. Mahkeme öncelikli olarak bu konuyu inceleyerek kesin ve son kararı verecektir.

Şekil 8’de yerel Đslami şuraların birbirleri ile ilişkisi yer almaktadır.

177 R.Musazadeh, Huguge…, a.g.e. , s.127.

Şekil 8. Yerel Đslami Şuraların Birbirleriyle Đlişkisi¹⁷⁸

(1) Đl Merkezi