Yazılı ve sözlü ürünlerle Türk ve dünya kültürünü tanımalarını sağlamak, 13 Okuma ve yazma sevgisi ile alışkanlık kazanmalarını sağlamaktır.

“Dinleme, konuşma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu dil becerilerini geliştirmek” şeklinde ifade edilen 1. amaç sözel – dil ve görsel – uzamsal zekâ alanlarına katkı sağlayacaktır. Sözel – dil zekâ alanı becerileri; dinleme, konuşma, okuma, yazma ve kendini ifade etmedir. Görsel zekâya sahip bireyler görerek daha iyi öğrendiklerinden görsel okuma ve görsel sunu alanı bu bireylere hitap etmektedir. Ayrıca “Türkçeyi sevmelerini, doğru ve etkili kullanmalarını sağlamak” ve “Okuma ve yazma sevgisi ile alışkanlık kazanmalarını sağlamak” şeklindeki amaçlarda sözel – dil zekâ alanına yöneliktir. Bu bireyler dilinin özelliklerini ve gramer yapısını iyi bilirler. Okumayı severler ve yaşıtlarına göre daha iyi yazılar yazarlar. “Zihinsel gelişimlerine uygun olarak anlama, sıralama, sınıflama, sorgulama, ilişki kurma, eleştirme, tahmin etme, analiz – sentez yapma ve değerlendirme gibi zihinsel becerilerini geliştirmek” şeklinde hazırlanan 3. amaç mantıksal – matematiksel zekâ alanına katkı sağlaması açısından önemlidir. Amacı oluşturan bu beceriler mantıksal – matematiksel zekâ alanına sahip bireylerde gelişmiştir. “Bilgiyi araştırma, keşfetme, yorumlama ve zihinde yapılandırma becerilerini geliştirmek” ve “bilgiye ulaşma bilgiyi kullanma ve üretme becerilerini geliştirmek” şeklinde ifade edilen 6. ve 7. amaçlar mantıksal – matematiksel zekâ alanına katkı sağlamaktadırlar. Bu bireyler bilgiye ulaşmak için etkili düşünerek adeta bir bilim adamı gibi çalışarak üretmekten hoşlanırlar. “Kitle iletişim araçlarıyla verilen mesajları sorgulama becerilerini geliştirmek” şeklindeki 9. amaç da mantıksal – matematiksel zekâ alanına yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu zekâ alanına sahip bireylerin

sorgulama yapma yetenekleri gelişmiştir. “Metinler arası düşünme becerilerini geliştirerek söz varlığını zenginleştirmek” şeklindeki 4. amaç sözel – dil ve mantıksal – matematiksel zekâ alanlarına hizmet vermektedir. Çünkü bu amaçta etkili düşünme becerisini geliştirme ve söz varlığını zenginleştirme yer almaktadır. Mantıksal – matematiksel zekâ alanına sahip bireylerin etkili düşünme yetenekleri gelişmiştir. Söz varlığı zengin olan ve söz varlığını zenginleştirmek için çaba harcayan bireyler sözel – dil zekâları gelişmiş olanlardır. “Bilimsel, yapıcı, eleştirel ve yaratıcı düşünme, kendini ifade etme, iletişim kurma, iş birliği yapma, problem çözme ve girişimcilik gibi temel becerilerini geliştirmek” şeklinde hazırlanan 5. amaç mantıksal – matematiksel ve sosyal zekâ alanlarına sahip bireylere katkı sağlamaktadır. “Kişisel, sosyal, kültürel, ekonomik ve politik yönlerden gelişmelerini sağlamak” şeklindeki 10. amaç ile “Milli, manevi, ahlaki, tarihi, kültürel, sosyal, estetik ve sanatsal değerlere önem vermelerini sağlamak; milli duygu ve düşüncelerini güçlendirmek” şeklindeki 11. amaç da bireylerde geliştirilmesi istenilen bazı değerlere dikkat çekilmektedir. Daha çok bu amaç içsel zekâ alanına katkı sağlamaktadır. Her bireyin kendi özelliklerine göre kendisini yetiştirmesini sağlayan bir amaç şeklinde hazırlanmıştır.

4.1.4. Öğrenme Alanları

Yeni Türkçe programında içerik, öğrenme alanları şeklinde düzenlenmiştir. Program; dinleme, konuşma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunudan oluşan beş öğrenme alanı üzerine yapılandırılmıştır. Bu öğrenme alanları hem kendi içinde hem de diğer öğrenme alanlarıyla bir bütünlük içerisinde ele alınarak ilişkilendirilmiştir.

Dinleme: Dinleme, seslerin ve konuşmaların zihinde anlamlandırıldığı karmaşık bir süreçtir. Bu süreç dikkat yoğunlaştırmada önemli bir aşama olmakla beraber bütün süreci de etkilemektedir. Bu süreç öğrencinin dinleme amacını, yöntemini belirlemesini; dinleme sürecini denetim altına almasını ve dikkatini yoğunlaştırmasını sağlamaktadır. Dinleme becerilerini geliştirmek için etkinlikler öğrenci merkezli ve öğretmen rehberliği gereken şekilde hazırlanmıştır.

Öğrencilere dinleme alanında kazandırılacakların başında zihinsel hazırlık gelmektedir. Öğrencinin dinleme amacını belirlemesi, buna uygun yöntem seçmesi ve dikkatini yoğunlaştırması gerekmektedir. Bu çalışmalar öğrencinin dinlediklerini anlamasını, yorumlamasını ve zihninde yapılandırmasını sağlayacaktır.

Konuşma: “Konuşma, dil aracılığıyla gözlemleri, düşünceleri, duyguları ve bilgileri anlatma işlemidir” (MEB, 2005, s.18).

Konuşma, öğrencilerin iş birliği yapmaları, tartışmaları, ortak karar vermeleri ve sorun çözmeleri açısından önemli bir alandır. Konuşma alanında öğrencilere kazandırılacak temel becerilerin başında dilin doğru ve akıcı kullanımı gelmektedir. Planlı, doğru ve akıcı konuşma becerilerinin temelinde, doğru telaffuz etme ile vurgu ve tonlamalar vardır. Öğrencinin bu becerilerini geliştirmek için önce zihinsel hazırlık yaptırılmaktadır. Ardından kendini sözlü olarak ifade etme becerilerine ağırlık verilmektedir. Bu amaçla düşüncelerini mantıksal bütünlük içinde sunma, düşünmeye yönlendiren ifadeleri kullanma, karşılaştırma yapma, sebep – sonuç ilişkisi kurma, sınıflama, değerlendirme, özetleme gibi anlamayı ve zihinsel becerileri geliştirici çalışmalara yer verilmektedir. Ayrıca günlük hayata ilişkin uygun konuşma, eğlenme ve bilgi edinmek için konuşma, eleştirel, ikna edici ve betimleyici konuşma gibi etkinliklere de yer verilmektedir.

Okuma: Okuma; zihin gelişimine en büyük katkıyı sağlayan öğrenme alanıdır. “Okuma sürecinde yazılanlar zihinsel kavramlara çevrilmekte, anlamlandırılmakta ve beyinde yapılandırılmaktadır” (MEB, 2005, s.20).

Okuma becerilerinin gelişimi, öğrencinin kişiliğini geliştirmesi ve yaşadığı toplumla sağlıklı ilişkiler kurması açısından önemlidir. Programda öğrencilerin okuma becerilerini geliştirmek amacıyla önce okuma kuralları üzerinde durulmaktadır. Ardından öğrencilerin okuduklarını anlama ve anlamlandırma becerilerine ağırlık verilmektedir. Bu amaçla ön bilgilerini kullanma, görsellerden yararlanma, zihinde canlandırma, karşılaştırma yapma, sebep – sonuç ilişkisi kurma, sınıflama, değerlendirme, özetleme gibi çeşitli zihinsel becerileri geliştirmeye dönük kazanımlar sıralanmaktadır. Ayrıca metin içi, metin dışı ve metinler arası anlam kurma, çeşitli tekniklerden yaralanarak söz varlığını geliştirme ile ilgili kazanımlar da verilmektedir. Buna ek olarak eğlendirici, bilgilendirici, aktarıcı, sorgulayıcı ve serbest okuma gibi etkinliklere de yer verilmiştir.

Yazma: “Yazma, beyinde yapılandırılmış bilgilerin yazıya dökülmesi işlemidir. Duyguların, düşüncelerin, isteklerin, tasarıların yazılı olarak ifade edilmesidir” (MEB, 2005, s.21).

Program öğrencilerin, yazma becerileri ile zihinsel becerilerini geliştirmelerini amaçlamaktadır. Yazma becerisini geliştirmek için önce zihinsel hazırlık yapılmaktadır. Ardından kendini yazılı olarak ifade etme becerilerine ağırlık verilmektedir. Bu amaçla düşüncelerini mantıksal bütünlük içinde yazma, farklı düşünmeye yönlendiren ifadeleri

kullanma, karşılaştırma yapma, sebep – sonuç ilişkisi kurma, sınıflama, değerlendirme, özetleme gibi anlamayı ve zihinsel becerileri geliştirici çalışmalara yer verilmektedir. Ayrıca eğlenmek ve bilgi edinmek için yazma, sorgulayıcı, ikna edici, betimleyici ve serbest yazma gibi etkinliklere de yer verilmektedir.

Görsel Okuma ve Görsel Sunu: Bu öğrenme alanı Yeni Türkçe Öğretim Programında ilk kez ele alınmıştır. Bu öğrenme alanı şekil, sembol, resim, grafik, tablo, beden dili, doğa ve sosyal olaylar gibi görselleri okuma, anlama ve yorumlamayı kapsamaktadır. Ayrıca öğrencilerin duygu, düşünce ve bilgilerini görseller aracılığıyla başkalarına aktarması işlemi bu öğrenme alanı içerisindedir.

Yangın’a (2005) göre; Görsel Okuma ve Görsel Sununun yeni programda ayrı bir öğrenme alanı gibi ele alınmış olması sorgulanması gereken özelliklerden biridir. Dil, dört temel beceri olarak da adlandırılan dinleme, konuşma, okuma ve yazmadan oluşmaktadır. Görsel okuma ve görsel sunu, dilin temel bir beceri alanı değil, dört temel becerinin işlevlerine katkı getiren bir alandır. Özellikle ilköğretimin birinci kademesinde, görsel okuma ve görsel sunu dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerilerinin işlevlerine katkı getirmek amacıyla ele alınmalıdır.

Öncelikle öğrenme alanlarını tümü sözel – dil zekâ alanı becerileri arasındadır. Bu zekâya sahip bireyler dinleyerek, okuyarak ve yazarak daha iyi öğrenmektedirler. Kendilerini konuşarak iyi ifade ederler ve başkalarıyla etkili iletişim kurarlar. Dolayısıyla Türkçe dersi yapısı itibariyle sözel – dil zekâ alanı ağırlıklı olan bir derstir. Ayrıca görsel okuma ve görsel sunu öğrenme alanı; şekil, sembol, resim, grafik, beden dili, doğa ve sosyal olaylar gibi görselleri okuma, anlama ve yorumlamayı kapsamaktadır. Bu nedenle bu öğrenme alanı baskın olarak görsel – uzamsal zekâ alanı içerisine girmektedir. Diğer zekâ alanlarına yönelik etkinliklere bu beş öğrenme alanı içerisinde yer verilmektedir.

4.1.5. Kazanımlar

Yeni Türkçe programında öğrenme alanlarıyla ilgili olarak 4. sınıfta 245, 5. sınıfta 259 kazanıma yer verilmiştir. Kazanımlar, öğrencilerin gelişim düzeyine ve öğrenme alanının özelliğine göre 1. sınıftan 5. sınıfa doğru arttırılarak verilmiştir. Bu kazanımların 4. ve 5. sınıflara göre dağılımları Ek 2’ de gösterilmektedir. Bu listeye göre;

4. sınıfa ait olmayan kazanımlar; Verilen örneklerin konuya uygun olup olmadığını sorgular. Dinlediklerinde önemliyi önemsizden ayıt eder. Not alarak dinler. Konuşmasında tanımlamalar yapar. Bilgi almak amacıyla görüşmeler yapar. Okuduklarında eksik

bırakılan ve konuyla ilgisi olmayan bilgiyi fark eder. Verilen örneklerin konuya uygun olup olmadığını sorgular. Yazılarında farklı cümle yapılarına yer verir. Yazılarında genelden özele, özelden genele doğru yazar. Yazılarında tanımlamalar yapar. Dilek, istek ve şikâyetlerini yazılı olarak ifade eder. Not alır. Planlı yazma yöntemine uygun yazar. Görsellerle sunulan bilgileri, olayları, düşünceleri yorumlar ve değerlendirir. Bilgi, düşünce ve izlenimlerini resim, şekil ve sembol kullanarak görselleştirir.

Hem 4. sınıfa hem de 5. sınıfa ait olmayan kazanımlar; Duyduğu sesleri ayırt eder. Konuşmacı, konuşma ortamı ve konuşma içeriği hakkındaki düşüncelerini belirtir. Metni takip ederek dinler. İşitilebilir bir ses tonuyla konuşur. Konuşması, konuşma içeriği ve konuşma ortamı hakkında düşünce belirtir. Hoşlanıp hoşlanmadığı olay, durum, kişi vb. hakkında konuşur. İşitilebilir bir ses tonuyla okur. Kitabı özenle kullanır. Okuduğu metnin içeriği hakkındaki düşüncelerini belirtir. Seslerden heceler, hecelerden kelimeler, kelimelerden cümleler oluşturarak okur. Yankılayıcı(tekrar ederek) okur. Rehber yardımıyla okur. Bitişik eğik yazı harflerini kurallarına uygun yazar. Matematiksel ifadeleri doğru yazar. Hoşlanıp hoşlanmadıklarıyla ilgili yazılar yazar. Dikte etme çalışmalarına katılır. Verilen cümle ya da metne bakarak yazar. Seslerden heceler, hecelerden kelimeler; kelimelerden cümleler oluşturur.

Kazanımlar – yapar, – eder, – okur vb. şeklinde hazırlanmıştır. Kazanımlar bu şekliyle bireylerin kendilerine hitap etmektedir. Kazanımların her biri bir veya birden fazla çoklu zekâ alanı ile ilişkilendirilmiştir.

4. ve 5. Sınıf Türkçe Dersi Dinleme Alanı Kazanımları