• Sonuç bulunamadı

MOTİFLERİ 3.1 . İNSAN FİGÜRLERİ

3.2. HAYVAN FİGÜRLERİ

3.2.4. Yırtıcı Olmayan Kuşlar

Resim 158. Resim 159. Yıldız çinide kuş tasvirleri. Sıraltı. Kubad Abad Çini Deposu ve Saray Hamamı.

(Arık R. ve Arık O., 2007b, s.369-322, Resim 394-319)

3.2.4. Yırtıcı Olmayan Kuşlar

İslamiyet’ten önceki devirlerde bazı Türk topluluklarının kuşları ongun saydığını daha önce belirtmiştik. Kuşun ruhun simgesi olduğu, Orhun yazıtlarındaki ölümle ilgili ifadelerden anlaşılmaktadır. Türkçede “uçmak” kelimesi ölümü ifade etmektedir. Ayrıca cenneti simgeleyen kuşlar, şamanlar tarafından suretine bürünülen ve yardım alınan koruyucu ruh olarak edinilen hayvanlardandır. Ohlmarks’a göre kaz, karga, baykuş, kuğu şamanın en çok suretine girdiği hayvanlardır. W. Radloff’un Sibirya’dan Seçmeler adlı eserinde kaz’ın kurban töreni esnasında, şamanın göğe yükselmek için üzerine bindiği hayvanlardan olduğu belirtilmektedir. Şaman kazla ilgili manzumeler söyler ve kazın sesini taklit eder. Bu şamanın kendisine yardım eden kuşların dilini bildiğini gösterir.326

Kaz motifi Radloff’un derlediği Altay yaradılış destanında da görülür. Burada kara kaz insan ve yaratıcı tanrıyı simgelemektedir. Kaz ve kuğu özellikle Türk-Moğol topluluklarında, ikincil derecede de başka topluluklarda geçer ve Kuğu/Kaz Gölü masalında da yer alır. Ayrıca kaz ve kuğu gibi kuşlar Orta Asya ve Çin’de çok eski çağlardan beri kutsal sayılmaktadır. Örneğin bıldırcın yiğitliğin, sülün güzellik ve iyi 326

117

şansın, saksağan iyi haberin, turna ölümsüzlüğün ve uzun hayatın, altın ya da kırmızı karga güneşin, kara karga şeytanın ve kötülüğün, ördek mutluluk ve refahın, tavus güzellik, itibar ve şerefin simgesidir.327

Altay Hun çağında bulunan kuş figürleri (Çizim 8), daha önce de belirttiğimiz gibi inanç sistemindeki yeri başkadır. Şamanların kullandıkları kuş tipi elbiseler, daha çok Altay ve Sayan dağları bölgelerinde görülür. Bu bölgeler eskiden beri Türk kültürünün etkisi altında kalmıştır. Daha sonra bu kuşlu elbiseler Kuzey Sibirya’ya doğru uzanır. Kuş tipi şaman elbiselerinin vatanı Altay dağları olarak kabul edilmiş gibidir. Şapkalar, elbise ve hatta ayakkabılar baştan aşağıya kadar kuş tüyleri ile süslenmiştir.328

Çizim 8. Altay Hun çağı Tuyanda ve Başadar kurganlarında bulunmuş kaz figürleri. (Rudenko’dan).

(Ögel B., 1998, s.451, Şekil 48)

Kuşlar çeşitli destanlarda da geçer. Manas Destanı’nda düşman saldırısını gören Semetey’in nişanlısı Ay Çörek, Semetey’e haber verebilmek için kuğu suretine girer ve havalanır. Diğer yandan Altay masallarından Aymergen Altın Kuspınan masalında altın kuğu şeklindeki ilahlar, koruyucu unsur olarak, masaldaki çocuğu Solban Mergen’den kurtarmaya çalışır. Kaşgarlı Mahmud’un eseri olan Divan-ı Lügat-it-Türk’te kuşlar genel olarak beylik, kut ve talih simgesidir. Bunun dışında Kutadgu Bilig, Dede Korkut, Gülistan gibi daha birçok eserde kaz, ördek, turna, kıl-kuyruk, keklik, bülbül, kuğu, tavus, güvercin, saksağan gibi çeşitli kuşlardan bahsedilir.329

327 Aynı, s.152-153.

328 Ögel B., 1998, Ön. ver., s.38.

329 Çoruhlu Y., 2000b, Ön. ver., s.153.

Selçuklu sanatında bu kuş figürleri çinilere resmedilmiş ve içinde o dönemin ayrıntılarını barındırmıştır. Kuş figürleri genellikle sıraltı tekniğinde yapılmış ve hayat ağacının üzerine oturtulmuş şekilde çizilmiştir.

Hayat ağaçları; stilize palmiye veya basit bir bitkisel eksen gibi görünmektedir. Özellikle sıraltı ve lüster tekniği ile işlenmiş yıldız biçimli çiniler üzerinde stilize edilmiş hayat ağaçları simetrik olarak yerleştirilmiştir.330

Kubad Abad Büyük Saray’da ortaya çıkan yıldız çini buluntular arasında (Resim 160-161), hayat ağacı ve kuşlar konusunu içeren pek çok örnek mevcuttur. Sıraltı tekniğiyle yapılan bu çiniler teknik ve kompozisyon bakımından birbirine benzese de, zemin süslemesi ve ayrıntılarda farklılık görülür.331

Resim 160. Resim 161. Hayat ağacının iki yanında simetrik kuşlar. Sıraltı. Kubad Abad Küçük Saray.

(Arık R., 2000, s.93, Resim 82-83)

Hayat ağacının iki yanında (Resim 162-163-166) karşılıklı ve simetrik duran çift kuş desenli yıldız çiniler, Kubad Abad Büyük Saray’da ortaya çıkmış ve sıraltı tekniği uygulanmış parçalardır (Resim 164-165). Ayrıca zeminde rumi motifleri kullanılmıştır. Resim 167-168’deki sekiz köşeli sıraltı tekniğinde yapılmış olan çinilerde ise kuşlar lotus ağacının çok büyük tasvir edilmiş en son çiçeğinin yanında durmaktadırlar. Bu bitkinin dallarında ise nar ya da haşhaş meyvesi vardır.

330 Gönül Öney, “Büyük Selçuklu Devri Minarelerinde Süsleme”, Kültür ve Sanat Dergisi, Sayı 4, (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, Haziran 1976b), s.45.

331 Arık R., 2000, Ön. ver., s. 93-94.

119

Resim 162. Resim 163. Hayat ağacının iki yanında simetrik çift kuşlar. Sıraltı. Kubad Abad Büyük Saray.

(Arık R., 2000, s.92, Resim 78-79)

Resim 164. Resim 165. Hayat ağacının iki yanında simetrik çift kuşlar. Sıraltı. İstanbul Çinili Köşk Müzesi. Kubad Abad Büyük Saray.

(Arık R. ve Arık O., 2007b, s.303, Resim 276)

Resim 166. Resim 167. Resim 168. Hayat ağacının iki yanında simetrik çift kuşlar. Sıraltı. Kubad Abad Büyük ve Küçük Saray.

Kubad Abad Saray’ında bulunan bir yıldız çinide, (Resim 169) çam veya kozalağa benzeyen stilize bir ağaç motifi gövdesinden dallar çıkmakta ve bu ağacın iki ucunda nar meyvesi bulunmaktadır. Altında da iki küçük kuş simetrik ve kuşların başları geriye doğru dönük ve kanatları uçmaya hazır biçimde resmedilerek kompozisyonda harekete ve canlı hayata gönderme yapmaktadır. Çininin bir kısmının kırık olmasına rağmen kompozisyon kolayca anlaşılmaktadır.332

Resim 169. Stilize ağacın çevresinde simetrik kuşlar. Sıraltı. Kubad Abad Küçük Saray.

(Arık R., 2000, s.93, Resim 86)

Kubad Abad Büyük Saray lüsterleri arasında (Resim 170) krem renk zemin üzerine sarımsı kahverengiyle işlenen yıldız çinide yer alan kuşlar hayat ağacının iki yanında sırt sırta durmuş ancak başlarını ters yöne yani hayat ağacına çevirmişlerdir. Soyut yapraklarla süslü bir zemin üzerinde gövdeleri ve telekleri devrin süslemelerinde görülen üç nokta ile bezenmiştir.

Yıldız köşeleri kesilerek dört köşe levhaya dönüştürülmüş olan çini parçası (Resim 171) Kubad Abad Büyük Saray’da ortaya çıkmıştır. Bu çininin ana ekseninde, geniş, krem rengi yaprakları palmiye biçiminde olan bir hayat ağacı, kompozisyonun üstünü tümüyle kaplamıştır. Fon siyah ve mavi boyalıdır. İki yanda gövdeleri karşılıklı duran kuşlar, başlarını geriye çevirmiş, küçük kanatları kalkık vaziyette dışa doğru 332 Aynı, s. 93.

121

bakmaktadırlar. Krem renkli kuşların gövdelerinde benekler ve tüylerini belli eden çizgiler vardır. Çini yüzeyi mavi ve siyah renklerle boyanmış, hayat ağacı ve kuşlar, astarın krem renginde bırakılmış, üstlerine şeffaf sır çekilerek fırınlanmıştır.333

Resim 170. Resim 171. Hayat ağacında simetrik kuş motifleri. Lüster ve sıraltı. Kubad Abad Büyük Saray.

(Arık R., 2000, s.94, Resim 87-88)

Hayat ağacının iki yanında tavus kuşlarına da rastlanır. Bu kuşlar, Hıristiyan geleneğinden beri cennet simgesi olarak kabul edilir. Bulunduğu yeri cennete çevirecek diye umulur.334

Bizans ve İran’ın sanat geleneklerinden etkilenen Selçuklularda da çok sevilen tavus, eski İran’da, özellikle tüyleri, iktidarı ifade eder ve bu geleneğin uzantısı Selçuklu saray çinilerinde de karşımıza çıkar. Sıraltı ve lüster tekniğinde sekiz köşeli yıldızlarda ya da yıldızdan kesilmiş dört köşe levhalara işlenen tavus kuşları, hayat ağacının yanında veya ağacın üstüne tünemiş şekilde tasvir edilmişlerdir.335

Kubad Abad Saray kazılarında bulunan sıraltı tekniğindeki bir yıldız çinide (Resim 172); hayat ağacının iki yanında mavi, grimsi siyah renklerle boyanmış iki tavus kuşu veya balıkçıl kuşları, kuyruk ve kanatları çok sade olmasına karşın, zarif boyunları, başları, gagalarının altındaki benekleri ve başı üstündeki üç mavi topla biten tüyleri epeyce ayrıntılı işlenmiştir. Krem renk zeminde boşluklar gri-siyah helezonlarla 333 Aynı, s.94.

334 Aynı, s.94.

335 Arık R., 2000, Ön. ver., s.94-95.

doldurulmuştur. Bu helezonlar su, deniz dalgaları şeklindedir. Hayat ağacından ağacın yaprakları arasına saklanmış kuş kafaları çıkmaktadır. Bu espiri o devre göre farklı ve değişik bir yorumdur. Resim 173’te yine sıraltı, krem renk zemin üzerine kuşların gövdeleri siyah, baş ve kuyrukları kobalt mavisi, tavus kuşlarının etrafındaki dallar ise yeşille renklendirilmiştir. Ortadaki bir kökten simetrik olarak ayrılan bol yapraklı dallara tünemiş; göğüs göğüse karşılıklı duran tavuslar, uzun boyunları ve geriye doğru çevrilmiş başlarıyla resmedilmişlerdir. Tünedikleri dalların uçları da biri yukarı, biri aşağı kıvrılarak boşlukları doldurmaktadır. Başlarında yine üç toplu tüy, tepelik vardır.336

Resim 172. Resim 173. Hayat ağacında simetrik tavus kuşları. Sıraltı. Kubad Abad Büyük ve Küçük Saray.

(Arık R., 2000, s.95, Resim 89-90) Kubad Abad Sarayı yıldız çinilerinden tek tavus kuşlu bir figür (Resim 174), çini

yüzeyinin alt kısmına doğru yerleştirilmiştir. Kıvrık dalların arasında krem rengi yaprak ve beneklerin görüldüğü gri-siyah zemin üzerinde, sade fakat kıvrık çizgilerle tasvir edilmiştir. Gövde ve kuyruğu laciverttir. Ayrıca kuyruk çizimi farklıdır, çizgiler daha daireseldir. Kanatları mor renktedir. Başının ucunda toplu tüyler vardır.337

Tek olarak yerleştirilen bir grup tavus kuşunun da büyük çoğunluğu sıraltı tekniğinde yapılmıştır. Resim 175’te ortada yer alan tavus kuşunun kuyruk ve gövdesi tüm kompozisyona hakimdir. Boynunu geriye, kanatlarına doğru uzatarak tüylerini kaşıyarak gösterilmiş, daha realist bir ifade verilmiştir. Bunlar Selçuklu ustalarının 336 Aynı, s.95.

337 Aynı, s.99.

123

gözlem gücünün ve doğayla iç içe yaşadıklarının kanıtıdır. Kıvrılan çizgilerin dengeli dağılışı, uyumlu renkleriyle bu çini, Selçuklu resim santının en görkemli örneklerindendir. Kuyruk ve gövde lacivert, mangan moru, gri-siyah renklerle boyanmıştır. Kuyruk yüzeyi, yatay beyaz çizgilerle bölünmüş, bu bölümler lacivert mor renklerle boyanarak kuyruğun gerçekteki alacalığı canlandırılmak istenmiştir. Kuyruktan çıkan kıvrık, uzun tüyler bu canlılığı pekiştirmektedir. Tavus kuşunun başındaki tüyler, bir taç (hükümdar tuğu) halinde tasvir edilmiştir.

Resim 174. Resim 175. Yıldız çinilerde tavus kuşları. Sıraltı. Kubad Abad Büyük Saray.

(Arık R., 2000, s.96-99, Resim 91-94)

Diğer bir tek tavus kuşu (Resim 176) da diğerlerine benzer bir şekilde tasvir edilmiştir. Yay biçiminde kıvrılan kuyruk, açık mavi üzerine koyu mavi, yatay çizgilerle doldurulmuştur. Uzun boynu da kuyruğa paralel kavis yapan bir yay çizer. Bu yaylar, gövdenin kavisiyle bütünleşip, iki yanda boşlukları doldurarak çerçeve gibi sınırlayan, çinilerde alıştığımız “Kubad Abad bitkileri”, tavus kuşunun çizgilerine uyumlu yerleştirilerek ritm etkisi yaratmaktadır. Baş ucunda yine toplu tüyler vardır. Kubad Abad Sarayı’nda gördüğümüz diğer örneklerle (Resim 177-178) de benzeşmektedir.338

338 Aynı, s.99.

Resim 176. Resim 177. Resim 178. Yıldız çinilerde tavus kuşları. Sıraltı. Kubad Abad Küçük ve Büyük Saray.

(Arık R., 2000, s.97-98-99, Resim 92-93-94)

Haç biçimli çinilerde ilk kez çift başlı kartal vb. figürlerle karşılaşılmasına rağmen turkuvaz sıraltına siyah silüet gibi desenle birbirine dolanan tavus kuşları (Resim 179) da haç biçimli levhalarda karşımıza çıkmaktadır. Haç şeklinin çapraz duruşuna göre ayarlanıp merkeze yerleştirilmiş bu simetrik kuşların kanatları üstteki haç kollarına, kuyrukları da alttaki haç kollarına uzatılmıştır. Haç kollarının uçlarındaki boşluklara da stilize küçük yapraklı kıvrım dallar işlenmiştir. Bu çini çok temiz ve kaliteli bir işçilik sergiler. Kubad Abad Büyük Saray’da bulunan ve pek yaygın görülmese de ilginç bir grup oluşturduğu anlaşılan tavuslar, (Resim 180) bir kaptan su içerken tasvir edilmişlerdir. Çini yüzeyinin alt kısmına yerleştirilen ayaklı, kulplu ve üzeri daire desenli bir kaptan, simetrik iki tavus kuşu su içmek üzereler. Sıraltı tekniğinde krem renk zemin üzerine gri-siyah renkte boyanan kuşlar, zarif bir şekilde kaba doğru eğiliyor. Boynun bükülüşüyle ters yönde bükülen kuyrukları, kompozisyondaki boşlukları dolduruyor. Burada kabın simgesel bir anlamı vardır. İçinde ‘ebedi hayat suyu’ olan kap sonsuz hayatı, tavusların simgelediği cennet bir arada sunulmaktadır.339

339 Aynı, s.100.

125

Resim 179. Resim 180. Şeffaf türkuaz sırlı çinide birbirine dolanan ve aynı kaptan su içen yıldız çinide tavus kuşları. Sıraltı. Kubad Abad Büyük ve Küçük Saray.

(Arık R. ve Arık O., 2007b, s.305, Resim 281-280)

Diğer ilginç bir örnekte ise (Resim 181-182), yıldızdan kesilmiş kare levhalarda karşımıza çıkmaktadır. Yumuşak kavisli çizgilerle boyunları birbirine dolanmış simetrik tavus çiftinin kanatları da harekete eşlik etmektedir. Levhalardan birinde tavus kuşlarının başları yukarı doğru, diğerinde ise geriye, dışa doğru bakmaktadır. Başları çift başlı kartal gibidir.340

Resim 181. Resim 182. Boyunları birbirine dolanan kare çinide tavus kuşları. Sıraltı. Kubad Abad Büyük Saray.

(Arık R., 2000, s.100-101, Resim 97-99)

340 Aynı, s.100.

Yüzeye tek olarak işlenen diğer tavus kuşları (Resim 186-185-183-184) da tek olarak işlenen diğer tavus kuşlarıyla benzemektedir. Sıraltı tekniğinde yapılan bu kuşlar, yay gibi kıvrılan kuyrukları, uzun ince ve zarif boyunlarıyla diğer tavus kuşlarıyla paralellik gösterir. Resim 184’teki tavus kuşunun kuyruğu farklıdır. Kubad Abad Saray Hamamı çinilerinde yer alan tavus kuşu (Resim 187), sanatçının gözlem gücünü yansıtmaktadır. Resim 186 ve 187’deki figürlerin özelliği tüyler, telekler daha realist olarak çizilmiştir.341

Resim 183. Resim 184. Resim 185. Yıldız çinilerde tavus kuşları. Sıraltı. Kubad Abad Büyük Saray.

(Arık R., 2000, s.54, Resim 31)

Resim 186. Resim 187. Yıldız çinilerde tavus kuşları. Sıraltı. Kubad Abad Büyük Saray ve Saray Hamamı.

(Arık R., 2000, s.54, Resim 31)

(Arık R. ve Arık O., 2007b, s.322, Resim 320)

341 Arık R., 2007b, Ön. ver., s.323.

127

Kubad Abad tavus kuşlarından oldukça farklı özellik gösteren depo çinilerindeki tavuslar, işleniş ve çeşitlilik açısından alışılagelmişin dışındadır. Bunların bir grubunda siyah ve beyaz konturlarla çevrelenen sekiz köşeli yıldız çinilerin krem renk zeminde siluet etkisi bırakan, siyah renkte oldukça dekoratif görünümlü soyut olarak tasvir edilmiştir. Birbirine benzeyen bu çinilerin sekizgen içinde yerleştiriliş biçimleri farklıdır. Kalın siyah çizgilerden oluşan, uçlarında zarif kıvrımlar yapan kuyrukları, birbiriyle kesişerek fonda bir hareket yaratır ve boşlukları doldurur. Bazılarında yıldız köşelerinde damla motifleri, zeminde mavi-siyah benekler, bazılarında da siyah kıvrık dallar ve helezonlar vardır. Diğer gruptaki yıldızların (Resim 192-193-194-195) zemininde çerçeve yoktur. Krem renk zemine siluet olarak tasvir edilen zarif tavus kuşları, farklı bir işçilik gösterir. Motifler çininin tam ortasında yer alır, incecik bacakları, boynu ve küçük başları vardır. Tek bir fırça darbesiyle çizilmiş izlenimi verir. Boyunlarına yerleştirilen yelpaze gibi açılan fakat ne olduğu anlaşılamayan zarif kuyruklarının içi taralıdır. İkinci kuyrukları ise kuşların çininin yüzeyindeki dengeli biçimlenişini yansıtır. Yıldızın köşelerinde yer alan küçük yarım yuvarlaklar çerçeve gibidir. Yalnız bir tanesinde zemin mavi küçük dallarla süslüdür.342

Resim 188. Resim 189. Yıldız çinilerde stilize tavus kuşları. Sıraltı. Çini Deposu.

(Arık R. ve Arık O., 2007b, s.366, Resim 388)

342 Aynı, s.366.

Resim 190. Resim 191. Yıldız çinilerde stilize tavus kuşları. Sıraltı. Çini Deposu.

(Arık R. ve Arık O., 2007b, s.366, Resim 388)

Resim 192. Resim 193. Yıldız çinilerde soyut tavus kuşları. Sıraltı. Çini Deposu.

129

Resim 194. Resim 195. Yıldız çinilerde soyut tavus kuşları. Sıraltı. Çini Deposu.

(Arık R. ve Arık O., 2007b, s.366, Resim 389)

Kubad Abad çinilerinde (Resim 196-197-198-199-200-201) ördek, balıkçıl ve daha cinsi belirlenemeyen pek çok kuş figürleri vardır. Sanatçının gözlem gücünü yansıtan, doğaya bağlı, gerçekçi sayılacak özellikler gösteren bir üslupla resmedilmişlerdir. Sıraltı ve lüster tekniklerinde Kubad Abad Büyük Saray ve Küçük Saray kazılarında pek çok örneklere rastlanmıştır. Bu figürlerin çoğu tek başına, stilize yapraklar, uçlarında çiçek benzeri stilize motiflerle helezonlar oluşturan kıvrım dallar gibi soyut bitkisel bezemeler üzerinde hareket halinde veya durağan biçimde yer alırlar. Genellikle profilden resmedilmişlerdir.343

Resim 196. Resim 197. Resim 198. Sıraltı ve lüster tekniğinde çeşitli kuş tasvirleri. Kubad Abad Büyük Saray.

(Arık R., 2000, s.102, Resim 100-101-103)

343 Arık R., 2000, Ön. ver., s.103.

Resim 199. Resim 200. Resim 201. Çeşitli kuş tasvirleri. Sıraltı. Kubad Abad Büyük Saray.

(Arık R., 2000, s.102, Resim 102-104-105)

Gerçekçi tasvirler depo çinilerinde (Resim 202-203-204-205-206-207) de göze çarpar. Sekiz köşeli, siyah çerçeveli yıldızlarda yer alan kuşlar, doğadaki görünümleriyle aynıdır. Boş krem zemine, ucunda çiçeği, üstünde yaprakları, tek dal halinde soyut bir bitki yerleştirilmiş ve uçarken gelip dala konan kuş tasvir edilmiştir. Kuşların şişkin göğsü, uzun iki parçalı kuyruğu vardır.344

Resim 202. Resim 203. Resim 204. Çeşitli kuş tasvirleri. Sıraltı. Çini Deposu.

(Arık R. ve Arık O., 2007b, s.362, Resim 384)

344 Arık R., 2007b, Ön. ver., s.362-364.

131

Resim 205. Resim 206. Resim 207. Çeşitli kuş tasvirleri. Sıraltı. Çini Deposu.

(Arık R. ve Arık O., 2007b, s.362, Resim 384)

Depo çinilerinden olan diğer kuş (Resim 208), önceki örneklere benzemekte fakat çizgisel olarak resmedilmiştir. Gövdesi beyaz yalnızca bacaklar mavidir. Göğsündeki pullarla çizgisel olmasına rağmen oldukça plastik bir görünümdedir. Gövdesi çeyrek profil, baş ise tam profildir. Kuşun üst kısmında ne anlattığı bilinemeyen mavi renkte yarım ay şekline benzeyen bir motif vardır. Yine çini deposunda olan diğer kuş tasvirinde (Resim 209), ince çizgilerle şekillendirilen, göğsü şişkin şişman bir kuş, bir bacağıyla yere basmakta diğerini de yukarıya kaldırmakta ve başını arkaya çevirmiştir. Bu tasvir, dört ayaklı hayvan tasvirlerinde olan pozisyona benzer. Siyah ve lacivert renklerdeki fonda, kuşun dolgun beyaz gövdesi kontrast yaratır ve figür ön planda görülür. Boşluklar beyaz rumilerle doldurulmuştur. Diğer yıldız çini (Resim 210) de buna benzer özelliktedir. Aynı şekilde onun da başı geriye dönüktür. Boynunun hemen altında yer alan kanadının ağzını kapatması, görünüşünde dengesizlik yaratmıştır. Mavi ve siyah zeminde yer alan beyaz renkteki kuşun çevresi yine rumi motifleriyle süslüdür.345

345 Aynı, s.364-366.

Resim 208. Resim 209. Resim 210. Yıldız çinilerde değişik kuş tasvirleri. Sıraltı. Çini Deposu.

(Arık R. ve Arık O., 2007b, s.364, Resim 385-387)

Kubad Abad Küçük Saray buluntuları arasında yer alan çinilerde ördek motiflerinden birinde oldukça stilize (Resim 211) diğerinde ise gerçekçi ve uçmaya hazır vaziyette (Resim 212) tasvir edilmiştir. Başka bir yıldız çini (Resim 213) oldukça ilginçtir. Sıraltı tekniğinde yapılmış ve son derece sınırlı renklerle boyanmış balıkçıl kuşu, Çin resimlerindeki kuş tasvirlerini andırır. Figür ve çevresindeki soyut yapraklarla krem rengi astar boyanmadan bırakılmış, bunun dışında fon koyu yeşil renkle boyanmıştır. Kuşun tüyleri küçük, kısa çift çizgilerle belirtilmiştir. Bu tasvirde gerçekçi sayılacak bir üslup söz konusudur.346

Resim 211. Resim 212. Çeşitli kuş tasvirleri. Sıraltı. Kubad Abad Büyük Saray.

(Arık R., 2000, s.103, Resim 106-108)

346 Arık R., 2000, Ön. ver., s.103.

133

Tümü bulunamayan ve Kubad Abad Saray’ında ortaya çıkan (Resim 214) kırık bir haç kolu parçasında, zarif çizgilerle tasvir edilmiş alımlı bir kuş figürü, muhtemelen bir balıkçıl’a rastlanmıştır. Kıvrık küçük dallar ve stilize yapraklardan oluşan bir fonun üzerinde resmedilmişlerdir. Dört kolda da aynı minik kompozisyonun tekrarlanıldığı düşünülmektedir.347

Resim 213. Resim 214. Sekiz kollu yıldızda balıkçıl kuşu ve haç kolunda kuş tasviri. Sıraltı. Kubad Abad Küçük Saray.

(Arık R., 2000, s.103-105, Resim 107-112)

Kayseri Huand Hatun Hamamı’nda bulunan ördek tasviri (Resim 215), sekiz kollu yıldız çiniye sıraltı tekniğiyle işlenmiştir. Bu figür de Kubad Abad çinilerindeki ördek tasvirlerine çok benzemektedir.348 Depo çinilerindeki sekiz kollu yıldız çinide sıraltı tekniğinde yapılmış bir ördek figürü (Resim 216) daha vardır. Yıldızın dışına ince siyah, içine kalın beyaz iki kontur çekilmiştir. Zemin siyah ve mavi renklerle boyanmış, ördek ise beyaz renkte bırakılarak ince siyah çizgilerle resmedilmiştir. Kanadı pullu ve gövdesi ince çizgilerle belirtilen tüyleri bulunmaktadır. Uzun saplı, ucu çiçekli soyut bitki ördekle kesişerek resme hareketlilik kazandırır. Ördeğin bacaklarının alt kısmının görünmemesi ile sanki onun suyun içinde olduğu anlatılmak istenmiştir.349

347 Aynı, s.104.

348 Arık R., 2007b, Ön. ver., s.256.

349 Aynı, s.364.

Resim 215. Resim 216. Sekiz kollu yıldız çinilerde ördek tasviri. Sıraltı. Kayseri Huand Hatun Hamamı. Çini Deposu.

(Arık R. ve Arık O., 2007b, s.256-364, Resim 198-386)

Kubad Abad Saray Hamamı’nda ortaya çıkan (Resim 217) ne yazık ki kırılmış bir yıldız çinide sadece başı görülen ördek sıraltı tekniğinde işlenmiştir.350

Resim 217. Kırık çini parçasında ördek başı tasviri. Sıraltı. Kubad Abad Saray Hamamı.

(Arık R. ve Arık O., 2007b, s.322, Resim 319)

Genellikle yıldız çinilerde görmeye alışık olduğumuz kuş figürlerine haç levhalarda da rastlıyoruz.

350 Aynı, s.322.

135

Yine Kubad Abad Küçük Saray’da bulunan (Resim 218) çiniler çok değişik kuş tasvirleri ve ilginç kompozisyonlar içermektedir. Figürler şeffaf türkuaz sıraltında gölge gibi siyah desenlidirler. Bunlardan birine, haç kollarının kesişmesiyle oluşan merkezdeki küçük kare alancıkta, Selçuklu bezeme sanatında çok tutulduğu görülen zikzak desenler işlenmiştir. Haç kollarına ise, karşılıklı ağız ağıza bakan birer çift küçük kuş yerleştirilmiştir. Siluet halinde resmedilen kuşların arkasında fonda, tek çizgiyle kalp gibi bir şekil yapılmış, ucu küçük bir rozetle birleştirilmiştir. Rozetten çıkan üç yaprak, dört haç kolunda da sivri, üçgen uca uyumlanan simetrik bir tarzda yerleştirilmiştir. Bu kuş motifleri tek fırça darbesiyle çabucak çiziliveren resimleri