1. DOMUZ ETĐ ve KAN
Domuzun eti, derisi ve yağının haram olduğunda ihtilaf yoktur. Fakat tüylerinden yararlanmanın câiz olup olmadığında ve derisinin tabaklama yöntemiyle helal olup olmayacağında ihtilaf etmişlerdir.
Kana gelince, akan kanın haram olduğunda herhangi bir ihtilaf söz konusu değildir. Fakat kara hayvanlarının akmayan kanı ile balığın akan kanı hakkında ise ihtilaf etmişlerdir.
Akmayan kanın hükmü hakkındaki ihtilafın sebebi, mutlakın mukayyed ile çelişmesidir. Kur’an-ı Kerim’de Allah (c.c.) şöyle buyurmuştur: ُمVfHاَو ُ|َvْPَMْHا ُgُtْPَFَR ْ{َQi<ُN
ِ<dِ}ْuِyْHا ُgْ~َHَو “Size leş, kan ve domuz eti haram kılınmıştır...”348 Bu âyet mutlak olup hem akan kanın hem de akmayan kanın haram olduğunu göstermektedir. EَQ SِK ُfَِأ EَH ْkُW
ٍ<dِ}ْuِm َgْ~َH ْوَأ EًNBُqْTَQ EًQَد ْوَأ ً|َvْPَQ َنBُtَd ْنَأ EVHِإ ُGُMَ]ْxَd ٍgِREَ£ [َFَR EًQV<َ~ُQ VSَHِإ َSِNوُأ ِ<ْPَِH Vkِهُأ EًْTِK ْوَأ ٌِْر ُGVِ¤َK
ِGِ^ ِGVFHا “ De ki: Bana vahyolunan da leş veya akıtılmış kan yahut domuz eti- ki o pisliğin ta kendisidir- ya da günah işlenerek Allah’tan başkası adına kesilmiş bir hayvandan başka, yiyecek kimseye haram kılınmış bir şey bulamıyorum…”349 âyet-i kerîmesi ise, delîlü’l-hıtâb yoluyla yalnız akan kanın haram olduğunu ifade etmektedir. Bunun için mutlakı mukayyede hamledenler, kanın haram olması için akmasını şart koşmuşlardır.
Mutlakın mukayyedde bulunmayan ayrı bir hükmü ifade ettiğini ve mutlakın mukayyedle ancak delîlü’l-hıtâb yoluyla teâruz ettiğini, halbuki mutlakın âmm olup,
347 Đbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid, II/263–264.
348 Mâide, 5/3. 349 En’am, 6/145.
âmmın delâletinin ise delîlü’l-hıtâbın delâletinden kuvvetli olduğunu söyleyenler ise mukayyedi mutlaka hamledip kanın azı da, çoğu da haramdır demişlerdir.
Kanın haram olması için şart olan akmak vasfı, ancak eti yenen hayvanların kesildiği zaman kendisinden akan kanda şarttır. Canlı olan hayvandan çıkan kanlar ise haramdır ve bunda ihtilaf yoktur.
Balığın kanı hakkındaki ihtilafın sebebi de umûmun kıyas ile çelişmesidir. ْ{َQi<ُN ُمVfHاَو ُ|َvْPَMْHا ُgُtْPَFَR “Size leş, kan ve domuz eti haram kılınmıştır…”350
Umum ifade eden bu âyette kan mutlak olarak zikredilmiştir.
Kıyasa gelince, kanın da hükümde ete tâbi olması, yani kesilmemiş murdar sayılan hayvanın kanının da haram olması ve kesilmemiş murdar sayılmayan hayvanın ise kanının murdar olmaması akla gelir. Bunun içindir ki Đmam Mâlik, kanı bulunmayan hayvanların murdar olmayacağını söylemiştir.
Fıkıh uleması âyetteki kanın351 mutlaklığını tahsis eden bir hadis zikretmektedirler. Bu hadiste Hz. Peygamber (s.a.v.) ِنEَvَvْPَMْHا EVQَwَK ِنEَQَدَو ِنEَvَvْPَQ EَuَH ْ{VFِNُأ ُلEَ~ixHاَو ُfَِtْHEَK ِنEَQVfHا EVQَأَو ُداَ<َ¦ْHاَو ُتBُ~ْHEَK “Bizim için iki ölü helal kılınmıştır: Bu iki ölü balık ile çekirge ve iki kan ise ciğer ile dalaktır ”352 buyurmuştur.353
2. TEK TIRNAKLI EVCĐL HAYVANLAR
Ehlî hayvanlardan olan at, katır ve eşeğe gelince:Cumhura göre ehlî eşek haramdır. Ancak Đbn Abbas (r.a.) ve Hz. Âişe’nin (r.a.) ehlî eşeğin etini helal gördükleri; Đmam Mâlik’in (179/795) ise mekruh gördüğü rivâyet edilmiştir.
Cumhura göre katır’ın da eti haramdır. Fakat bazıları ise katır’ın etinin mekruh olduğunu söylemişler ve bu görüş de Đmam Mâlik’ten rivâyet olunmuştur.
350 Mâide, 5/3. 351 Mâide, 5/3.
352 el-Müsned, II/97; Đbn Mâce, “Et’ime”, II/29, no: 3314.
Đmam Mâlik (179/795), Đmam Ebû Hanîfe’nin (150/767) de içinde bulunduğu bir gruba göre atın eti de haramdır. Đmam Şâfiî (204/819), Đmam Ebû Yûsuf (182/798), Đmam Muhammed’in (189/805) içerisinde bulunduğu bir gruba göre ise at’ın eti helaldır.
Ehlî eşek etinin haram olup olmadığı hususunda ortaya çıkan ihtilafın sebebi, “De ki: Bana vahyolunan da leş veya akıtılmış kan yahut domuz eti- ki o pisliğin ta kendisidir- ya da günah işlenerek Allah’tan başkası adına kesilmiş bir hayvandan başka, yiyecek bir kimseye haram kılınmış bir şey bulamıyorum…”354 âyetinin bu hususta, Câbir ve diğer ashâbdan sabit olan ِمBُ~ُH ْOَR َ<َْPَm َمْBَd َgVFَrَو ِGْPَFَR ُGVFHا [VFَ jSِVuHا [َ>َ ِkْPَyْHا ِمBُ~ُH SِK َÆVmَرَو ِ<ُMُ~ْHا “Rasulullah (s.a.v.) Hayber günü ehlî eşeklerin etini yemeyi yasak etti ve atların etini yemeye izin verdi.”355 hadisiyle teâruz etmesidir. Âyet ile hadisin arasını te’lif edenler ise, hadisi kerahate hamletmişlerdir. Âyetin hadis ile nesholunduğunu veyahut hadisin âyeti neshetmeyip âyete ziyadede bulunduğunu söyleyenler ise, ehlî eşeğin haram olduğunu söylemişlerdir.
Eşeğin haram olmadığını savunanlar ise Ebû Đshak eş-Şeybânî’nin Đbn Ebî Evfâ’dan اً<ُMُN ِمْBَْFِH Eَuََْأ ْfَWَو َgVFَrَو ِGْPَFَR ُGVFHا [VFَ ِGVFHا ِلBُrَر َzَQ ُOْ~ََو َ<َْPَm َمْBَd ٌ|َREَ¦َQ Eَuْvَ^Eََأ َلEََK
َدEَ ْذِإ SِFَْvَH EََروُfُW Vنِ¤َK EَهEَْ<َ~َuَK ِ|َudِfَMْHا ْOِQ ً|َِرEَm َروُfُْHا اBُ¥َqْآا ْنَأ َgVFَrَو ِGْPَFَR ُGVFHا [VFَ ِGVFHا ِلBُrَر يِدEَuُQ ى
Eً¥ْPَ@ ِ<ُMُ~ْHا ِمBُ~ُH ْOِQ اBُMَ]ْxَ_ EَHَو “Hayber günü Rasulullah (s.a.v.) ile birlikteyken bize açlık isabet etti. Şehrin dışında birkaç eşek ele geçirdik ve çömleklerimiz kaynadı. Derken Hz. Peygamber’in (s.a.v.) münâdisi: Çömlekleri içindekilerle birlikte devirin, eşeklerin etlerinden hiçbir şey yemeyin diye bağırdı.”356 mealinde rivâyet etmiş olduğu hadise dayanmışlardır. Zira Ebû Đshak, bunu Cübeyr’e söyledim. Said de o eşeklerin pislik yediklerini, bundan dolayı da etlerini yemenin yasak edildiğini söyledi demiştir.
Katırlar hakkında ortaya çıkan ihtilafın sebebi ise, EَهBَُآْ<َvِH َ<PِMَ~ْHاَو َلEَِْHاَو َkْPَyْHاَو ً|َudِزَو “Atları, katırları ve eşekleri binmeniz ve zînet olsun diye yarattı…”357 âyetinin
delîlü’l-hıtâbıyla yukarıda geçen âyet-i kerîmenin teâruz etmesidir. Zira ْgُtَH Eَ>ََFَm َمEَ]َْwْHاَو نBُFُآْwَ_ Eَ>ْuِQَو ُzِKEَuَQَو ٌءْفِد Eَ>PِK
َ “Davarları da o yaratmıştır. Onlarda sizin için ısıtıcı (şeyler)
354 En’am, 6/145.
355 Buhârî, “Zebâih”, 72/27.
356 Buhârî, “Meğâzi”, 64/38; Müslim, “Zebâih”, 34/6, no: 26.
ve birçok faydalar vardır. Onlardan bir kısmını da yersiniz”358 âyet-i kerîmesinde davarlardan yendiği söylendiği halde, bu âyette at, katır ve eşeğin yalnız binilmek ve süs için yaratılmış olduğu söylenmektedir. Buradan da bunların etinin yenmesinin haram olduğu anlaşılmaktadır. Halbuki yukarıda geçen âyet-i kerîmede haram olan şeyler hasredilmiştir. Katır hakkındaki ihtilafın bir diğer sebebi de onu eşeğe kıyas etmekte ihtilaf etmeleridir.
At hakkında meydan gelen ihtilafın sebebi ise, hem bu âyetin delîlü’l-hıtâbıyla Câbir’in hadisi ve hem de atın katır ve eşeğe kıyas edilmesi arasındaki çelişmedir. Fakat atın helal olduğu Câbir hadisinde nassen bildirilmişken delîlü’l-hıtâb veyahut kıyas ile nasıl çeliştirilebilir.359