YÜKSEK YAPILARDA YANGIN GÜVENLİĞİ

Resim 7. 2017 Yılında Londra’da Yaşanan Yüksek Yapı Yangını

"İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yangından Korunma Yönetmeliği' yüksek yapılar için alınması gereken yangın güvenliği için içeriğinde önemli ölçüde yer ayırmıştır. Yönetmelikte, yüksek binalar ayrı bir bölümde değerlendirilmiş, herkes için açık alanlar, iş yerleri ve genel yerlere ek olarak özel önlemler belirtilmiştir. 17.1.1992 tarihinde yürürlüğe giren yönetmelik ve yasal çerçevede aşağıda ki du-rumlarda başlangıç yapılmıştır.

Gelişen teknoloji ile birlikte oluşan modern şehirlerin sınırlı alanların aktif kul-lanılması ihtiyacı meydana gelmiş ve yüz ölçümü küçük bölgeler yüksek binalar ile daha fazla bireyin barınmasını sağlanmıştır. Yüksek binalarda insan gereksinimleri-ne cevap vermek için otel ve ev olarak, tedavi sağlayıcı hizmetlerin hep birlikte veri-lebileceği hastaneler ve fazla miktarda bireyin yararlanabileceği ofisleri barındıran iş merkezleri olarak kullanımı yaygınlaşmaktadır. Yüksek yapılarda kullanımın getirdiği kolaylıklar dışında bazı güvenlik sorunlarını da oluşturmaktadır.

2017 yılı Haziranında Londra’da ki Grenfell Kulesi’nde oluşan yangınsonucu 72 kişi öldüğü bildirilmiştir(resim 7). Çalışmalar sonucu yangının dördüncü katta

kul-lanılan bir fırının yanması sonucu meydana geldiğini ve açık olan pencereden bina-nın dış cephesine sıçraması sonucu yayılmıştır. Alevlerin dış cepheye sıçramasın-dan dolayı kontrol altına alınması güçleşmiş ve söndürülmesi bir güne yakın devam etmiştir. Yangının gece saatlerinde çıkması felaketin artmasında çok büyük bir etki yapmıştır.14 Ülkemizde yüksek yapılarda çıkan yangınlar neticesinde birden fazla ölümler ile henüz karşılaşılmamış olsa da oluşan kazaların sonucu büyük tehlike de olduğumuz aşikardır.

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’te ki yüksek bina tarifi, yapı yüksekliği 30.5 metreden ve bina yüksekliği 21.5 metreden çok bulunan binaları tanımlamaktadır. Yapı yüksekliğinin içinde ki bodrum katlarda binalar için tehlikeyi çoğaltan durumlardandır. Binanın yüksekliğinin fazla olması, çok kişinin kullanması ve bina yapısında kullanılan malzemelerinin yanıcılığı binada oluşacak herhangi bir yangında binanın boşaltılması güvenli olarak güçleştireceğinden, güvenlik önlemleri yüksek yapılarda hayati niteliktedir.

Yüksek yapılardaki yangın güvenliği planları oluşturulurken çözülmesi gere-ken en büyük problem zamandır. Binanın yangın karşısındaki dayanıklılık perfor-mansı, yangını olabildiğince yavaşlatmalı ve tahliyeyi olabildiğince süratli bir şekilde yapmalıdır. Tahliye süresi, binada ikamet eden bütün bireylerin güvenli olarak bina-nın dışındaki toplanma alanlarına ulaşması için gereken süredir. Bu zaman saniyeler ile ölçülür ve bu zaman içinde binanın acil çıkış yolu olarak kullanılacak alanlar ha-sarlı olmamalıdır. Bina yüksekliği fazlalaştıkça ve bina yapısı yalın halden uzaklaş-tıkça tahliye zamanı artacağından yüksek binaların yangına karşı mukavemetinin iyi sonuç vermesi için noktasal kontrollerin olması gerekir.

Kaçış mesafesi, "binanın herhangi bir bölümünden korunma altındaki bir ka-çış yoluna, harici bir kaka-çış yoluna veya son çıkışa kadar gidilmesi gereken mesafe-dir. Bu kavram, direk mesafe kavramı ile karıştırılmamalıdır. Kaçış mesafesi hesap edilirken, varılması gereken yere kadar olan alan içindeki, etrafında dolaşılması ge-reken tüm engeller(duvarlar, dolaplar, vb) katılmalıdırlar. Bununla birlikte kaçış safesi, tasarım aşamasında tam olarak belirlenemediğinden, kriter olarak direk me-safe kullanılmaktadır."15

14 https://www.thesun.co.uk/ news/3805218/how-grenfell-tower-firestart-cladding-hotpoint-fridge-inquiry/

15 Türk Standartları Enstitüsü, TS 4156(Yangından Korunma-Umumi Yerlerde-Genel Kurallar), Birinci Baskı, Eylül 1989, s. l

2.2.1.Yüksek Binalarda Yangının Oluşması

Yüksek binalar bitişik nizam olmamalı, merkezi noktadan binaya ulaşım yol-larının genişliği minimum 10 metre, alt geçitlerde bağımsız yükseklik minimum 45 santimetre olarak yapılmalıdır. Binaların birleşik olmaması, hem yangının diğer bina-lara ulaşması açısından ve hem de kolay müdahalede önem taşımaktadır.

Odakule yangınında, bulunduğu alan büyük faciaya sebep olmuştur. İtfaiye-nin bütün çabasına ve aldığı detaylı önlemlere rağmen etraftaki bazı binalara zararın önüne geçilememiştir. Eğer yangın akşam geç saatlerde olmuş olsaydı daha büyük felaketlere sebep olması kaçınılmazdı. Yangının diğer binalarda en büyük hasar vermesinin nedeni bitişik nizam olmasına rağmen maalesef birçok yüksek yapı biti-şik nizamlıdır.

Taşıyıcı sistemlerde yangın güvenliği en az 90 dakika dayanıklı kapı ve pen-cere gibi yapı malzemeleri ile yapmaktadır. 60 metreden yüksek yapılarda ise bu malzemelerin yangına mukavemeti minimum 120 dakikadır.

2.2.2. Yangın Yayılımının Yavaşlatılması

a) Yüksek binalarda ki katların geçitleri, bekleme yeri gibi ortak alanlar ile merdivenleri yanmaya başladığında çok fazla duman yapan ve yangını, bir alandan başka alana götürecek biçimde halılar ile kapatılmayacaktır. Yangın merdivenlerinin ön kapılarına uzak olmayan bölgelerinde kaçışı engelleyici herhangi bir malzeme bulunmayacaktır.

b) Yüksek yapıların, toplantı salonları, bar, yemek salonları, diskotek gibi alanlarında herhangi bir tadilat ya da değişim yapılmak istenilirse plastik ve yangın yayılmasını hızlandıracak ve duman, zehirli gaz çıkarak malzemelerin yerine daha az zarar oluşturacak malzeme kullanılması gerekmektedir.

2.2.3. Kaçış Yollarının Düzenlenmesi

a) Yüksek yapılardaki eğlence mekanları, toplantı salonları, yemek yerleri için acil çıkış yapılmasını sağlayacak ve bu alanlara bağlantılı en az iki adet acil çı-kış kapısının olması gerekmektedir.

b) Acil çıkış yollarının ulaşımında kesinlikle herhangi bir yapı içerisinde ol-mamasına dikkat edilmelidir.

c) Acil çıkış yollarının ve yangın merdivenlerinin korunmuş bölgelere ve dış tarafa doğru açılan kapılarının genişliği en az 120 santimetre olmalıdır. Kapılar doğ-rudan dışarı açılmalı, herhangi bir kilitlenme olmamalı ve manuel olmadan kendili-ğinden kapanıp ve yangın mukavemetine minimum 120 dakika dayanmalıdır.

d) Yüksek yapıların 8. katından itibaren 3 katta bir itfaiye yangın mahalline gelene kadar, insanların daha güvenli ve korunaklı bir alan oluşturulması için mini-mum doksan dakika yangına karşı dayanıklı korunma alanlarının yapılması gerek-mektedir.

2.2.4. Yangın Merdivenlerinin Özellikleri

Yüksek yapılarda can güvenliği açısından öncelik açısından tedbirlerin ba-şında yangın merdivenleri gelmektedir. Yangın zamanında bireylerin güvenli bir çıkış yapabilmesi ve olay mahalline gelen itfaiye ekiplerinin yangına müdahalesi güçlük oluşturmaktadır. Günümüzde yangın merdiveni olarak tabir edilen çok fazla merdi-venler yangın merdiveni özelliği taşımamaktadır.

a) Yangın merdivenlerini yapısında, duvarında, tavanında ve tabanında ya-nıcı malzemeye yer verilmemeli, yangına minimum 120 dakika mukavemet göster-melidir. Yangın merdivenlerinin kapıları, duman sızdırmayan ve yanmayan malze-meden yapılmalıdır. Yangın merdivenlerinde eşik bulunmamalı, her iki tarafında kor-kuluk ve kupeste olmalıdır.

b) Yangın merdivenleri bina içinde yapılmalıdır. Binaya ek yapılan yangın merdivenleri, yüksek yapılar için tehlikelidir. Yüksekliği 20 metreden fazla ya da kat sayısı yedi ve üstü olan yapılarda yangın merdiveni binanın içinde yapılmalıdır. Bir-den çok bodrum kat varsa, hepsi için ayrı ayrı bir diğerinBir-den bağımsız yangın merdi-veni olmalıdır.

İstanbul’u değerlendirdiğimizde birçok yapı ve en önemlilerinden olan konut-ların yangın merdiveni bulunmamakta ya da bulunanlarda binaya ek olarak yapılmış-tır. Binaya ek yapılan merdivenlerin oluşturduğu riskler aşağıda sıralanmışyapılmış-tır.

I) Yangın çıktığı zaman özel gurup olarak nitelendirilen(yaşlı, hamile ve ço-cuklar) kişilerin yaşanılan panik ve korkudan inmeleri çok zordur.

II) Havanın yağışlı ve rüzgarlı olması, don yaşanması, kar durumunda rahat kullanılamaz, tehlike ve risklere sebebiyet oluşturmaktadır.

III) Çelik veya demir maddeden yapılan merdiven bir katta yangın oluşması durumunda diğer katların hemen ısınacağından inilemez hale gelir.

IV) Yapıya ek olarak yapılan merdivenler zamanla çürüme ve yıpranma meydana geleceğinden kullanılamaz duruma gelir.

V) Dışarıdan gelebilecek sabotaj veya hırsızlık olaylarına karşı kapılar kilit-lenmekte ve kaçışlar için büyük risk oluşturmaktadır.

c) Yangın merdivenlerinin korunmuş yapılara veya güvenli alana açılan kapı-larının genişliği en az 120 cm olmalıdır.

Acil çıkış kapıları dış tarafa doğru açılmalı, kilitlenmemeli ve manuel olmadan kendi kedine kapanmalıdır. Çok fazla insanın bulunduğu mekanlarda yangın merdi-veni genişliği fert sayısına göre çıkışta 2 cm ve inişte 1.25 cm olmalıdır. Ör: 400 bi-reyin çalıştığı is yerlerinde yangın merdiveni genişliği 5 metre olmalıdır.

d) Acil kaçış yolları belirlenmelidir. İşaretlenmeler elektrikli olmalı ve şehir elektriği devre dışı kaldığında minimum 25 dakika çalıştıracak şarj sistemi olmalıdır. Buna bağlı olarak yangın merdivenin ışıklandırılması akü ya da şarj yapılması ge-rekmektedir.

e) Yüksek yapılardaki yangın merdivenlerinde, yangın çıkınca güvenli olarak acil çıkışın sağlanması için yangın merdiveni kovalarına pozitif basınç altında tutul-malıdır. Dışarıdan içeriye duman girişi önlenmiş olur.

f) Yangın merdivenleri için elektrik tesisatı başka bir hatla kesin olmadan güç kaynağına ya da manuel olmayan sisteme giren jeneratöre bağlantılı yapılmalıdır.

2.2.5. Yüksek Binalarda Asansörler

a) 20’den fazla kat sayısı olan yapılarda hususi tasarlanmış ve korunmuş olan yalnız acil durumlarda ve itfaiyenin ve acil durum ekiplerinin yararlanacağı asansör yapılacaktır.

b) İnsan, eşya ve malzeme taşıyan asansörler acil çıkış yolları üzerine ya-pılmamalıdır.

c) Asansörler yangın veya acil durum hallerinde otomatik olarak en alt kata inip kapıları açık olacak ve lambaları yanık durumda olması gerekmektedir.

2.2.6. Elektrik Tesisatında Alınacak Önlemler

a) Binanın elektriklendirme ile ilgili alanların(kontrol merkezi, trafo gibi) duvar, tavan ve döşemlerin minimum 120 dakika yangın mukavemetine dayanabilecek yapı malzemelerinden yapılmış olmaları gerekmektedir.

b) Yüksek binalardaki yangın merdivenleri ve yangın su devrelerinin elektrik tesisatı, binadaki ana elektrik tesisatlarından gayrı, hususen yangına karsı korun-maya alınmış olacak ve bu yapılardaki şehir elektrik şebekesinin kesilmesi duru-munda manuel olmadan jeneratör devreye girmelidir.

2.2.7. Havalandırma Kanalları İçin Damperler

a) İklimlendirme ve havalandırma yollarının döşeme, duvar ve tavanlarından geçtiği alanlarda, sac kanalları minimum 2.5 milimetre çelik saçtan imal edilecek, ara boşluklar betonla kapatılmalıdır.

b) Havalandırma yolları, katlar arasına yangının gitmesini önleyecek manuel olmayan yangın-duman damperleri olmalıdır. Damperler, yüksek yangınlar münase-betiyle açık tutulan yangın damperler ve eriyebilen askı elemanı mümkündür.

2.2.8. Yangın Algılama ve İhbar Sistemi

a) Yüksek yapılar, yurt, otel, iş hanı, ofis ve bunlara benzer amaçla kullanılı-yorsa bu yapılarda, uyarma ve algılama sistemleri yapılacak manuel olmayan yan-gın ihbarını ve sinyal oluşturan yanyan-gın panelleri ile teçhiz edilecektir.

2.2.9. Yangın Söndürücüler

a) Binada 25 metrede bir ya da özerk bölümler için minimum bir tane yangın söndürücü bulundurulmalıdır.

b) Bu şartları sağlayan yapılar minimum 200 metreküplük su hacmi ya da yoksa 300 metre yakınında başka bir su hacmine sahip olmalıdır.

c) Bu şartları sağlayan yapılar, 2 tane olmak üzere her katta minimum brüt 250 m2 için kuru sabit boru sistemine ilintili yangın musluğu olmalıdır.

d) Otel, iş merkezi, ofis ve benzeri konut olarak kullanılmayan yüksek binalar kullanım şartlarına göre manuel olmayan yangın söndürme ve algılama siste-mi(sprinkler) yapılmalıdır. Yağmurlama(sprinkler) sistemi ile yangın musluklarının devreye girmeleri, manuel olmayan yangın paneline ilintili ve bu panele işaret gön-derecek yapıda olmalıdır.

2.2.10. Personel Eğitimi

a) Bu şartları sağlayan yapılarda barınan kişilerin binanın tasarımını ve acil çıkış yollarını detaylarıyla anlamalarını sağlayacak gerekli uyarı levhaları ve krokiler görünür alanlarda olmalıdır. Yılda en az bir defa yangın tatbikatları yapılır.

Çalışanların, binanın krokilerini ve yangın çıkış yollarını detaylarıyla bilmesi ve minimum sigorta sicil numarasına göre az tehlikeli işyerlerinde 50, tehlikeli işyer-lerinde 40, çok tehlikeli işyerişyer-lerinde 30 çalışan içerinde bir kişinin yangın veya acil durumlar hakkında eğitim almış olması gerekmektedir.

2.3. YÜKSEK BİNALARDA YANGINA SEBEP OLACAK MALZEMELER