DEĞERLENDİRİLMESİ
/ Yatırım tamamlandığı zaman
3. Adım: Maliyete yüklenecek borçlanma maliyetinin hesaplanması; özellikli varlığa ilişkin özel amaçlı borçlanma maliyetlerinin tamamı, genel amaçlı borçlanma maliyetlerinin ise
ak-tifleştirme oranına göre hesaplanacak kısmı özellikli varlığın (binanın) maliyetine dahil edile-ceğinden, maliyete yüklenecek borçlanma maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanacaktır:
Tablo 5. Maliyete Yüklenecek Borçlanma Maliyetinin Hesaplanması
Borçlanma Toplam Ağırlıklı
Ortalama Harcama (TL) Faiz Oranı
Maliyete Yüklenecek Borçlanma Maliyeti
(TL)
Özel Amaçlı 1.000.000 0,10 100.000
Genel Amaçlı 450.000 0,13714 61.714
TOPLAM 1.450.000 161.714
4. Adım: Finansal tablolarda borç olarak aktifleştirilebilir toplam borçlanma maliyetinin he-saplanması ve muhasebeleştirilmesi: X A.Ş.’ nin 2014 yılına ilişkin toplam aktifleştirilebilir borçlanma maliyeti aşağıdaki gibi olacaktır.
Tablo 6. X A.Ş.’ nin Örnek 4’e İlişkin Toplam Aktifleştirilebilir Borçlanma Maliyetinin Hesaplanması
%10 faiz oranından 1 yıl vadeli 1.000.000 TL için 100.000 TL
%12 faiz oranından 5 yıl vadeli 1.500.000 TL için 180.000 TL
%15 faiz oranından 10 yıl vadeli 2.000.000 TL için 300.000 TL
2014 yılı toplam borçlanma maliyeti 580.000 TL
Buna göre, 2014 yılında yapılacak muhasebe kayıtları aşağıdaki gibidir:
• Bina inşaatı için ödeme (01/01/2014)
/
258 Yapılmakta Olan Yatırımlar 1.000.000
102 Bankalar 1.000.000
/
• Bina inşaatı için ödeme (31/03/2014)
/
258 Yapılmakta Olan Yatırımlar 500.000
102 Bankalar 500.000
/
• Bina inşaatı için ödeme (30/09/2014)
/
258 Yapılmakta Olan Yatırımlar 300.000
102 Bankalar 300.000
/
• Bina inşaatı için ödeme (31/12/2014)
/
258 Yapılmakta Olan Yatırımlar 700.000
102 Bankalar 700.000
• 2014 Aktifleştirilen borçlanma maliyeti (31/12/2014) /
258 Yapılmakta Olan Yatırımlar 161.714
780 Finansman Giderleri 418.286
300 Banka Kredileri 580.000 /
• Tamamlanan yatırımın aktife alınması (31/12/2014) /
252 Binalar 2.661.714
258 Yapılmakta Olan Yatırımlar 2.661.714 /
Borçlanma Maliyetlerinin Aktifleştirme Sınırı
Bir işletmenin genel amaçlı olarak borçlandığı fonların bir kısmının, bir özellikli varlığın fi-nansmanı için kullanıldığı durumlarda; aktifleştirilebilecek borçlanma maliyeti tutarı, ilgili varlığa ilişkin yapılan harcamalara uygulanacak bir aktifleştirme oranı yardımı ile belirle-nir. Bu aktifleştirme oranı, özellikli varlık alımına yönelik yapılmış borçlanmalar hariç olmak üzere, işletmenin ilgili dönem süresince mevcut tüm borçlarına ilişkin borçlanma maliyetle-rinin ağırlıklı ortalamasıdır. Bir dönem boyunca aktifleştirilen borçlanma maliyetlemaliyetle-rinin tuta-rı, ilgili dönem boyunca oluşan borçlanma maliyetleri tutarını aşamaz.8
Örnek 5: ABC firmasının bankalardan aldığı krediler ve faiz oranları aşağıda verilmiştir:
Tablo 7. Örnek 5’e İlişkin ABC Firmasının Aldığı Krediler ve Faiz Oranları
BANKALAR KREDİ (TL) FAİZ ORANI
X BANK 12.000.000 %10
Y BANK 7.000.000 %12
Z BANKASI 10.000.000 %11
ABC firması çekilen kredilerden 5.000.000 TL’yi özellikli varlık için kullanmıştır.
8 TMS 23, 14. Paragraf
Çözüm: Aktifleştirme Oranı = (12.000.000*0,10)+(7.000.000*0,12)+(10.000.000*0,11) 12.000.000+7.000.000+10.000.000
= 3.140.000/29.000.000
= 0,1082
Bu oran, yıl içinde ilgili varlıklara yapılan harcama tutarları ile çarpılacaktır. Ancak, yapılan harcamalar yılın belirli dönemlerinde ortaya çıkmaktadır. Bu bakımdan, dönem sonu harca-ma toplamı ile değil, harcaharca-maların yıla düzenli dağıldığı varsayımı altında dönem ortalaharca-ma harcama tutarı ile aktifleştirme oranının çarpılması gereklidir.
Borçlanma Maliyetlerinden Pay Alacak Ortalama Harcama Tutarı
=5.000.000/2=2.500.000 TL
Aktifleştirilecek Borçlanma Maliyetleri Tutarı
=2.500.000*0,1082= 270.500 TL
Görüldüğü üzere şirketin toplam faiz maliyeti 3.140.000- TL’dir. Bu tutarın 270.500 TL’si özel-likli varlık ile ilgili olup, bu tutarın aktifleştirilerek söz konusu varlığın maliyetine eklenmesi gerekmektedir. Bakiye 2.869.500- TL’lik faiz maliyetinin ise dönem gideri olarak muhasebe-leştirilmesi gerekmektedir.
Borçlanma Maliyetlerinin Aktifleştirme Zamanı
Özellikli varlıklar için büyük önem arz eden önemli konulardan biri aktifleştirmenin baş-lanacağı zamandır. Standart hangi koşullar-da aktifleştirmenin yapılacağını sıralamıştır.
İşletmelerce borçlanma maliyetlerinin bir özellikli varlığın maliyetinin parçası olarak aktifleştirilmesine, aktifleştirme koşulları-nın sağlandığı tarihte başlanır. Aktifleştir-menin başlama tarihi, işletAktifleştir-menin aşağıdaki koşulların tümünü sağladığı tarihtir:9
• İşletme, varlık için harcama yaptığında
• Borçlanma maliyetleri oluştuğunda
• İşletme, ilgili varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli işlemlere başladığında
Özellikli Varlığın Fiziki İnşasından Önce Faaliyetlere Ait Borçlanma Maliyetlerinin Durumu
Bir varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli işlem-ler; ilgili varlığın fiziksel olarak inşa edilmesi ile sınırlı değildir. Bu işlemler; söz konusu varlıkla ilgili fiziksel inşaatın başlamasından önceki, gerekli izinlerin alınması gibi tek-nik ve idari faaliyetleri de içerir. Ancak, bu tür işlemler, varlığın durumunu değiştiren herhangi bir üretim veya gelişme olmak-sızın varlığın elde tutulmasını kapsamaz.
Örneğin; bir arazinin inşaata hazır duruma getirilmesine ilişkin işlemler sırasında olu-şan borçlanma maliyetleri, arazinin gelişti-rilmesi ile ilgili çalışmaların yapıldığı dönem boyunca aktifleştirilir. Ancak, bina yapma amacıyla alınan bir arazinin, herhangi bir gelişme olmaksızın elde tutulması sırasında oluşan borçlanma maliyetleri aktifleştirile-mez.10
Örnek 6: Kayhan İnş. İth. İhr. A.Ş. 1 Mart 2009 tarihinde üzerine spor kompleksi yap-mak üzere bir arazi satın almıştır. İşletme bankadan 200.000 TL tutarında kredi çek-miş ve arsa bedelini ödeçek-miştir. Arazinin spor kompleksi yapımına hazır duruma getirilme çalışmaları 1 Ocak 2010 tarihinde başlamış olup, bu tarihe kadar krediye işleyen faiz tu-tarı 14.000 TL olarak gerçekleşmiştir.
Arazinin hazır duruma getirilme çalışma-larına başlanan 2010 yılında özellikli varlık için 350.000 TL tutarında bir başka kredi çe-kilmiştir. Bu kredinin 2010 yılı sonuna kadar işleyen faizi 25.000 TL olup, işletme krediyi vadeli mevduat hesabına yatırmış olmasın-dan dolayı 7.000 TL faiz geliri elde etmiştir.
(Karcıoğlu ve Yanık, 2013).
Buna göre, arazinin alımından inşaata ha-zır hale getirilmesine başlanmasına kadar gerçekleşen 14.000 TL tutarındaki faiz aktif-leştirilemez gider olarak yazılır. Arazinin in-şaata hazır hale getirilmesi için çalışmalara başlanmasından itibaren işleyen faizden, elde edilen nema tutarı düşüldükten sonra kalan kısım aktifleştirilecektir.
Aktifleştirme İşlemine Ara Verilmesi
İşletmelerce bir özellikli varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesine yönelik faaliyetlere uzun süreli ara verilen dönemler boyunca oluşan borçlanma maliyetlerinin aktifleştirilmesine de ara verilir.11
Borçlanma maliyetleri, bir varlığın, amaçla-nan kullanıma veya satışa hazır duruma ge-tirilmesi için gerekli işlemlerin yapılmasına uzun süreli ara verildiği bir dönemde oluşa-bilir. Bu tür maliyetler kısmen tamamlanmış varlıkların elde tutulmasından kaynaklanan maliyetler olup, aktifleştirilmeleri mümkün değildir.12
İşlemlerdeki geçici gecikmenin, varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için gerekli işlemlerin kaçınılmaz bir parçası olduğu durumlarda da borçlanma maliyetlerinin aktifleştirilmesine
11 TMS 23, 20. Paragraf
12 TMS 23, 21. Paragraf
ara verilmez. Örneğin, bir stok kaleminin olgunlaşması için ihtiyaç duyulan ek süre boyunca veya yüksek su seviyesinin alışılagelmiş bir olay olduğu coğrafi bir bölgede yapılmakta olan bir köprünün inşaatının yüksek su seviyesi nedeniyle gecikmeye uğradığı ek sürelerde borçlanma maliyetlerinin aktifleştirilmesine devam edilir.13
Aktifleştirmenin Son Bulması
Bir özellikli varlığın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır duruma getirilmesi için ge-rekli tüm işlemler esas itibarıyla tamamlan-dığında, borçlanma maliyetlerinin aktifleşti-rilmesine son verilir.14
Normal şartlar altında, bir varlığın fiziken inşasının tamamlanması; olağan idari iş-lemler devam etse dahi, ilgili varlığın amaç-lanan kullanıma veya satışa hazır olduğu anlamına gelir. Varlıkla ilgili, müşterinin veya kullanıcının talebine göre, dekorasyon ve benzeri küçük işlemlere devam edilmesi tüm işlemlerin esas itibarıyla tamamlanma-dığı anlamına gelmez.15
Bir özellikli varlığın yapımının parçalar ha-linde tamamlandığı ve diğer parçaların ya-pımı devam ederken her bir parçanın kul-lanılabildiği durumlarda; belli bir parçanın amaçlanan kullanıma veya satışa hazır du-ruma getirilmesi için gerekli tüm işlemler esas itibarıyla tamamlandığında, ilgili par-çaya ilişkin borçlanma maliyetlerinin aktif-leştirilmesine son verilir.16
13 TMS 23, 21. Paragraf
14 TMS 23, 22. Paragraf
15 TMS 23, 23. Paragraf
16 TMS 23, 24. Paragraf
Örnek 7: ABC İşletmesi TOKİ’ den 20 blokluk bir site ile alışveriş merkezi ve bir okul inşaatını bir paket halinde almıştır. İşletme işe 2010 yılında başlamış, 2012 yılı sonunda 20 blok bina inşaatını tamamlayarak TOKİ’ye teslim etmiştir. Bu sürede işletme bankadan 3.000.000 TL kredi çekmiş ve 720.000 TL faiz ödemiştir. İşletme alışveriş merkezi ve okul inşaatlarını ise 2013 yılında tamamlayarak TOKİ’ye teslim etmiştir. 2013’te inşaat için çekilen krediye 120.000 TL faiz ödenmiştir (Deran ve Savaş, 2014).
Bu durumda; 2011 ve 2012 yılı faiz gideri tüm inşaatlara, 2013 yılı faiz gideri ise sadece Alış-veriş Merkezi ve okul inşaatı maliyetine dâhil edilecektir.
ÖZELLİKLİ VARLIKLARDA YABANCI PARA CİNSİNDEN BORÇLANMALARDAN