Vize Serbestisi (Muafiyeti) - Türkiye’nin AB’den Beklentileri

2. Avrupa Birliği’nde En Çok Göç Alan Devletler

1.4. Geri Kabul Anlaşmaları Çerçevesinde AB – Türkiye İlişkileri

1.4.3. Türkiye’nin AB’den Beklentileri

1.4.3.1. Vize Serbestisi (Muafiyeti)

Türkiye ve^æAB^æarasındaki^æinişli^æçıkışlı^æsüreç^æ2009^æyılında^æAB’nin^æüç^æbatı^æBalkan^æ ülkesine^æ(^æSırbistan,^æKaradağ^æve^æMakedonya^æ)^æSchengen^æbölgesinde^æ180^ægün^æiçin^æ90^ægün^æ kalma^æ hakkı^æ sağlamasıyla^æ Türk^æ kamuoyunun^æ ilgisini^æ çekmiştir.^æ Zira^æ Türkiye-AB^æ

271_æhttps://www.goc.gov.tr/^æ

272 https://www.goc.gov.tr/

273 http://www.mfa.gov.tr/soru-cevap.tr.mfa

125

entegrasyonu^æbağlamında^ædaha^æileri^æbir^ædüzeydeyken^ækendisine^æbu^ækolaylığın^æsağlanmayıp^æsöz^æ konusu^æülkelere^ætanınması^æbir^ækafa^ækarışıklığı^æyaratmış^æve^æAB^æpolitikalarında^æçifte^æstandardın^æ olduğu^ægörüşünü^æön^æplana^æçıkarmıştır.^æTürkiye’nin^æde^æbu^æsürece^æalınması^ægerekliliğine^ækarşı^æ AB^ætarafından^æTürkiye’ye^æbazı^æteknik^ækonuların^æyerine^ægetirilmesi^æşartı koyulmuştur.²⁷⁴

Türkiye ve^æ Avrupa^æ Birliği^æ arasındaki^æ geri^æ kabul^æ anlaşma^æ önerisi^æ 2005^æ yılında^æ Türkiye’ye^æ iletilmiş^æ olup^æ taraflar^æ arasında^æ görüşmelerin^æ başlaması^æ 27^æ Mayıs^æ 2005^æ ‘de^æ gerçekleşmiştir.^æAncak^ætaraflar^æarasında^ægörüşmelerde^æfarklı^æbakış^æaçıları^ænedeniyle^æsorunlar^æ baş^ægösterince^æilişkiler^ædurdurulmuştur.^æAB^ætarafından^æ2009^æyılında^æyeni^æbir^æmetin^æüzerinden^æ görüşmelerin^æ başlaması^æ sağlanmıştır.^æ AB’nin^æ beklentisi^æ Türkiye’nin^æ vize^æ muafiyeti^æ görüşmeleri^æ başlamadan^æ önce^æ geri^æ kabul^æ anlaşmasını^æ uygulamaya^æ koyması^æ yönündeydi.^æ Ancak^æTürkiye^æanlaşmanın^ægetireceği^ækülfeti^ægöz^æönünde^æbulundurarak^æanlaşmayı^æimzalamaya^æ uzun^æsüre yanaşmamıştır.²⁷⁵

Türkiye’nin ortaya^æ koyduğu^æ yaklaşımının^æ yumuşaması^æ için^æ AB^æ vize^æ muafiyeti^æ görüşmelerinin^æ de^æ başlamasını^æ kararı^æ vermiştir.^æ Böylelikle^æ 21^æ Haziran^æ 2012^æ yılına^æ gelindiğinde^æAB^æKonseyi^æsonuç^ækararları^æile^æTürkiye^æAB^æarasındaki^ævize^æmuafiyeti^æsüreci^æde^æ başlamıştır.^æ Türk^æ vatandaşlarına^æ Schengen^æ bölgesine^æ girişte^æ vize^æ uygulamasının^æ ortadan^æ kaldırılması^æile^æsonuçlanacak^æolan^æsüreç^æile^æbirlikte^ægeri^ækabul^æanlaşmasının^ætaraflar^æarasında^æ uygun^æbulunduğuna^ædair^ægeri^ækabul^æmetni^ætasdik edilmiştir.²⁷⁶

Avrupa Komisyonunca^æhazırlanan^ævize^æmuafiyeti^æ yol^æharitası^æile^æ AB^æ anayasasına^æ uyumu^æiçeren^ækoşullara^æyer^ævermektedir.^æBunlar^æiçerisinde^æbiyometrik^æpasaport^æuygulaması^æve^æ bu^æbelgelerin^ægüvenliğinin^æartırılması,^ægöç^æve^æsınır^ækontrollerine^æönem^æverilmesi,^ækamu^ædüzeni^æ ve^æ güvenliği^æ (organize^æ suçlar^æ ve^æ yolsuzlukla^æ mücadele),^æ temel^æ haklar^æ ve^æ geri^æ kabul^æ anlaşmasının^æimzalanması^æyer^æalmaktadır.^æSöz^ækonusu^æülkelerin^æyol^æharitası^æile^æortaya^ækoyulan^æ hükümleri^æ yerine^æ getirip^æ getirmediğinin^æ tespiti^æ ve^æ sonrasında^æ sağlanacak^æ vize^æ muafiyeti^æ açısından^æönem^æarz etmektedir.²⁷⁷

AB’nin Türkiye’ye^æilettiği^ævize^æserbesti^æyol^æharitası^æmetninde^æyer^æalan^æhükümler^ægeri^æ kabul^æ anlaşmasının^æ ortaya^æ koyacağı^æ olumsuzluklar^æ sebebiyle^æ yerinde^æ olmadığı^æ şeklinde^æ

274 Mehmet Özcan, Türkiye-AB İlişkilerinde Geri Kabul: Hangi Şartlarda?, Ankara: Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK), 2010, s. 3.

275 Ekinci, op. cit., s.17.

276 https://www.ab.gov.tr/49332.html

277 https://www.ab.gov.tr/49332.html

126

yorumlanmıştır.^æDolayısıyla^æTürkiye^æçekinceleri^æiçeren^æyeni^æbir^æbelge^æönerisinde^æbulunmuştur.^æ Meşruhatlı^æyol^æharitasında^æortaya^ækoyulan^æçekincelerden^æbazıları^æşunlardır:^æAB^ætarafından^æ Türkiye’nin^æ1951^æCenevre^æsözleşmesine^ækoyduğu^æçekince^æile^æcoğrafi^ækısıtlamanın^ækaldırılması^æ ve^æAB’nin^ævize^æpolitikası^æyalnızca^æTürkiye’nin^ætam^æüyeliğe^ækabulü^æsırasında^æsöz^ækonusu^æ olacaktır.^æ Aynı^æ zamanda^æ Türkiye^æ vize^æ muafiyeti^æ yol^æ haritasında^æ yer^æ alan^æ uluslararası^æ metinlerden^ædirek^æolarak^ægeri^ækabul^æve^ævize^æmuafiyeti^ækonularını^æiçerenlere^æmuhatap^æolacaktır.^æ Geri^ækabul^æanlaşmasında^æyer^æalan^æÜçüncü^æülke^ævatandaşlarının^ægeri^ægönderilmesi^ækonusunda^æ Türkiye’nin^æ AB^æ tarafından^ægüvenli^æ üçüncü^æülke^æ olarak^ædeğerlendirilmemesi^ægöz^æ önünde^æ tutulmalıdır.^æTürkiye^æAB^ætarafından^ægeri^ækabul^æedilmesi^æiçin^ægönderilen^ædüzensiz^ægöçmenler^æ hakkında^ægerekli^ætahkikatı^æyaptıktan^æsonra^æbaşvuruyu^ækabul^æetmeyebilir.^æTürkiye’nin^æAB^æ vatandaşlarına^ævize^æuygulaması^ækarşılıklılık^æilkesi^æüzerinden değerlendirilmektedir.²⁷⁸

2013 yılı^æ aralık^æ ayında^æ Brüksel’de^æ Türkiye^æ ve^æ AB^æ yetkilileri^æ arasında^æ yapılan^æ toplantının^æortak^æbasın^æaçıklamasında^æuzun^æsüredir^æüzerinde^æçalışılan^ægeri^ækabul^æanlaşması^æve^æ vize^ædiyaloğunun^æbaşlayacağını,^æTürk^æhalkının^æen^æfazla^æ3.5^æsene^æiçinde^æAB^æiçerisinde^ævize^æ liberalleştirmesini^æalacağı^æifade^æedilmiştir.^æTürkiye^æile^æAB^æarasında^æ16^æAralık^æ2013^ætarihinde^æ imzalanan^ægeri^ækabul^æanlaşması^æile^æAB^æile^ævize^ædiyaloğu^æsüreci^æbaşlamıştır.^æBu^ækapsamda^æAB^æ öncelikle^æTürk^ævatandaşlarına^ævize^ækolaylığı^æön^ægörmektedir.^æBunun^ækarşılığında^æise^æTürkiye^æ Geri^ækabul^æanlaşması^ækapsamında^æAB^æ‘ye^æyasadışı^æyollardan^ægiriş^æyapan^ædüzensiz^ægöçmenleri^æ kaynak^æülkelerine^ægönderilinceye^ækadar^ægeri^ægönderme^æmerkezlerinde^ætutacaktır.^æEn^æfazla^æüç^æ buçuk^æyıl^æsüreceği^ædüşünülen^ædönemin^æardından^æTürkiye^ævize^æmuafiyetinin^æuygulanması^æiçin^æ istekte^æbulunacaktır.^æBu^ætalebin^ækarşılanmaması^æsöz^ækonusu^æolursa^æTürkiye’de^ægeri^ækabul^æ anlaşmasının^æuygulanmasını^ætekrar değerlendirecektir.²⁷⁹

AB’nin bugüne^ækadar^ævize^ækolaylığı^æanlaşması^æimzaladığı^ædevletler^æile^æilgili^æolan^æsüreci^æ değerlendirildiğinde^æ genellikle^æ geri^æ kabul^æ anlaşmasının^æ tam^æ anlamıyla^æ yürürlüğe^æ girdiği^æ tarihten^æbelli^æbir^æsüre^æsonra^æ(yaklaşık^æ2-3^æyıl^æiçinde^æ)^æsöz^ækonusu^ædevletlere^ævize^æmuafiyeti^æ uyguladığı^ædikkati^æçekmektedir.^æAncak^ækonuya^æTürkiye^æile^ægerçekleştirilen^ævize^ædiyaloğu^æ süreci^æaçısından^æbaktığımızda^æfarklı^æbir^æuygulamanın^æolduğunu^ægörmekteyiz.^æZira^æTürkiye^ægeri^æ kabul^æanlaşmasının^æuygulanması^æile^ævize^ækolaylığı^æsağlamanın^æyeterli^æolmayacağını^ædüşünerek^æ direk^æolarak^ægeri^ækabul^æanlaşması^æile^ævize^æmuafiyeti^æsürecini^æbaşlatmanın^æyerinde^æolacağını^æ

278 Ekinci, op. cit., s.40.

279 Çalış, Şaban H. (2016). Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri Kimlik Arayışı, Politik Aktörler ve Değişim.

Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti, 2016, s. 465.

127

kabul^æetmektedir.^æBöylelikle^ægeri^ækabul^æanlaşması^ætaraflar^æarasındaki^æilişkilerin^æilk^ædeğil^æson^æ aşaması^æolarak değerlendirilmektedir.²⁸⁰

AB daha^ævize^æ diyaloğu^æ sürecini^æbatı^æbalkan^æ ülkeleriyle^æ de^æyaşamıştır.^æ Dolayısıyl^æ Türkiye^ænasıl^æbir^æyoldan^ægeçerek^ævize^æserbestîsine^æsahip^æolacağını^ætahmin^æedebilmektedir.^æ Türkiye’nin^æ geri^æ kabul^æ anlaşmasını^æ kabul^æ edip^æ uygulaması^æ düzensiz^æ göçün^æ önlenmesi^æ noktasında^æüzerine^ædüşen^æsorumluluğu^æaldığının^ægöstergesidir.^æBu^æsebeple^æAB^æ‘de^ædiğer^æ ülkelere^æ uyguladığı^æ şekilde^æ istekli^æ bir^æ şekilde^æ diyalog^æ sürecinin^æ nihayete^æ ermesini^æ sağlamalıdır.^æTürkiye^æönünde^æyer^æalan^æsüreçleri^ægeçtikten^æsonra^æve^æilgili^æyükümlülükleri^æyerine^æ getirdikten^æsonra^ævize^æmuafiyetini^æsağlamalıdır.^æAksi^ætakdirde^æbeklentiler^æyerine^ægetirilmediği^æ gibi^ægeri^ækabul^æanlaşmasının^æuygulanması^ænoktasında^æsıkıntılar yaşanabilecektir.²⁸¹

Türkiye geri^ækabul^æanlaşmasından^ækaynaklanan^æyükümlülüklerini^ækusursuz^æşekilde^æ yerine^ægetirse^ædahi^æbu^ævize^æserbestini^æsağlayacağı^æanlamına^ægelmemektedir.^æVize^æserbestîsi^æAB^æ tarafından^æortaya^ækoyulan^ævize^æserbestîsi^æyol^æharitasında^æyer^æalan^æ72^ækriterin^æyerine^ægetirilmesi^æ şartına^æbağlanmıştır.^æYol^æharitasında^æortaya^ækoyulan^æşartların^æyerine^ægetirip^ægetirilmediğine^æ konusunda^æAvrupa^æKomisyonu^ætarafından^ædeğerlendirmeye^æilişkin^æilk^æaçıklama^æ20^æEkim^æ 2014’de^æyapıldı.^æVize^æserbestisi^æyol^æharitası^æbirinci^ædeğerlendirme^æraporuna^ægöre^æTürkiye^æbu^æ maddelerden^æbir^ækısmını^ækarşılamış^æancak^æbir^æçok^ækriter^æise^æ“tam^ækarşılanmamış”^æya^æda^æ

“karşılanmamış”^æşeklinde^æbir^æincelemeye^ætabi tutulmuştur.²⁸²

Tablo 8. Vize Muafiyeti Yol Haritası Başlıkları

Bloklar Kriter Sayısı 0 1 2 3 4

Blok 1: Belge Güvenliği 7 - 1 1 2 1

Blok 2: Göç Yönetimi 28 2 5 16 3 2

Blok 3: Kamu Düzeni ve Güvenliği 21 3 7 6 3 2

Blok 4: Temel Haklar 9 - 3 - 1 5

Blok 5: Geri Kabul 7 5 1 - - 1

Toplam 72 10 17 23 9 13

280 https://www.ab.gov.tr/49332.html

281 Ercan, Murat (2016). “Mülteci Krizi Bağlamında Türkiye-AB İlişkileri ve Geri Kabul Anlaşması” .Bölgesel Çalışmalar. Cilt 1, Sayı 1, s.18.

282

http://www.ikv.org.tr/images/files/roadmap%20for%20visa%20liberalisation_final%20%28revisedversion%292.

pdf

128

Kaynak: http://haber.tobb.org.tr/ekonomikforum/2014/245/056_061.pdf.

Vize serbestisi^æyol^æharitasında^æyer^æalan^æ72^ækriter^æ5^æbaşlık^æaltında^ædeğerlendirilmiştir.^æ Bunlar;^æbelge^ægüvenliği,^ægöç^æ yönetimi,^ækamu^ædüzeni^æ ve^æ güvenliği,^ætemel^æ haklar^æ ve^æ geri^æ kabul’den^æoluşmaktadır.^æTürkiye’nin^ækriterleri^ækarşılamadaki^æuyumu^æincelendiğinde^ætemel^æ haklar^æve^æbelge^ægüvenliği^ækonusunda^æbaşarılı^æbir^æçerçeve^æçizdiği,^ægöç^æyönetimi^æve^ækamu^ædüzeni^æ ve^ægüvenliği^ækonusunda^æyeterli^æaşamaya^æulaşamadığı^æancak^ægeleceği^æile^æilgili^æolumlu^æbir^æ yaklaşım^æiçinde^æolunduğu^ægörülmektedir.^æAncak^æGeri^ækabul^æbaşlığına^ægelindiğinde^æuyumun^æ yakalanması^æaçısından^æbaşarısız^æolduğu^æfark^æedilmektedir.^æYukarıdaki^ætabloda^æyer^æalan^æbilgiler^æ ışında^æTürkiye^æ2^æbaşlıkta^æbaşarılı^æolurken,^ædiğer^æüç^æbaşlıkta^æise^æortalamada^ækaldığı^æifade edilmektedir.²⁸³

Günümüze kadar^æAvrupa^ækomisyonu^ætarafından^æVize^æserbesti^æsürecindeki^æilerlemeyi^æ içeren^æüç^æadet^ærapor^æyayımlanmıştır.^æBunlardan^æilki^æyukarıda^æyer^æaldığı^æüzere^æ20^æEkim^æ2014^æ tarihinde^æyayımlanmıştır.^æİkinci^æilerleme^æraporu^æ4^æMart^æ2016^ætarihinde^æve^æson^æilerleme^æraporu^æ ise^æ4^æMayıs^æ2016^ætarihinde^æyayımlanmıştır.^æBu^æilerleme^æraporları^æile^æortaya^ækoyulan^æ72^æşarttan^æ hangilerinin^ækarşılanıp^ækarşılanamadığı^æraporlanmıştır.^æSöz^ækonusu^ækriterlerin^ækarşılanmasında^æ önem^æbir^æadım^æ11^æNisan^æ2014^ætarihinde^æyürürlüğe^ægiren^æYabancılar^æve^æUluslararası^æKoruma^æ Kanunu^æile^æatılmıştır.^æBöylelikle^æyabancıların^æTürkiye’ye^ægirişini,^æülkede^æikamet^æetmesini^æve^æ çıkışını,^ævize^æişlemlerini^æve^æsınır^ædışı^æhükümlerini^æiçeren^æyasal^æbir^æmevzuatın^æeksik^æolduğu^æve^æ yeni^æyaşanan^ægelişmelere^æcevap^æveremediği^æifade^æedilerek^æbu^ækonuda^æuluslararası^æhukuka^æ uygun^æbir^æmetin oluşturulmuştur.²⁸⁴

Yabancılar ve^æUluslararası^æKoruma^æKanunun^æbeşinci^æbölümünde^æyer^æaldığı^æüzere^æGöç^æ İdaresi^æ Genel^æ Müdürlüğü^æ kurulmuş^æ ve^æ AB^æ Müktesebatına^æ uyum^æ sağlama^æ ve^æ göç^æ politikalarının^æortak^æbir^æseyir^æizlemesi^ækonusunda^ægelişme^ækat^æedilmiştir.^æBöylelikle^ægeri^ækabul^æ anlaşması^æile^æbirlikte^æileri^æsürülen^æyol^æharitasında^æyer^æalan^ækriterlerden^æ65^ætanesi^ækarşılanmıştır.^æ Söz^ækonusu^ækriterlerden^æikisi^æki^æbunlar^æ3.^æKuşak^æbiometrik^æpasaportlara^ægeçiş^æve^ægeri^ækabul^æ anlaşmasının^ævize^æmuafiyetiyle^æaynı^æzamanda^æyürürlüğe^ægeçirilmesi^æbelli^æbir^æzamana^æbağlı^æ olduğundan^æsürecin^ædevam^æettiği^æifade^æedilmiştir.^æAncak^ægeriye^ækalan^æ5^æşartın^ækarşılanamamış^æ olduğu^æifade edilmiştir.²⁸⁵

283 http://haber.tobb.org.tr/ekonomikforum/2014/245/056_061.pdf

284 http://www.ua.gov.tr/docs/default-source/baskanlik/ab-kitabı.pdf?sfvrsn=0

285 http://www.ua.gov.tr/docs/default-source/baskanlik/ab-kitabı.pdf?sfvrsn=0

129

Türk vatandaşlarına^ævize^æmuafiyetini^æsağlayacak^æöneri^æsöz^æedilen^æşartların^æivedilikle^æ karşılanması^æşartıyla^æ4^æMayıs^æ2016^ætarihinde^æKonsey^æve^æAvrupa^æParlamentosuna^æsunulmuş^æ olup^æ kriterler^æ sağlanmadığı^æ gerekçesiyle^æ Avrupa^æ Parlamentosu^æ herhangi^æ bir^æ işlem^æ tesis^æ edilemeyeceğini^æbelirtmiştir.^æTürkiye’nin^æ2016^æyılında^æyaşamış^æolduğu^ædarbe^æteşebbüsü^æbu^æ kriterlerin^æ karşılanması^æ noktasında^æ yaşadığı^æ sıkıntıların^æ temel^æ sebebi^æ olarak^æ ifade^æ edilmektedir.^æAncak^æyerine^ægetirilemeyen^ækriterlerin^ænasıl^ækarşılanması^ægerektiği^ækonusunda^æ çalışmalar^ædevam^æetmekte^æolup^æTürkiye^æbu^ækonudaki^æincelemesini^æ7^æŞubat^æ2018^ætarihinde^æ komisyona iletmiştir.²⁸⁶

Türkiye’nin Geri^æKabul^æAnlaşmasını^æuygulamanın^ækarşılığında^ævize^æmuafiyetini^ætalep^æ ederek^ægerçekten^ægeri^ækabul^æanlaşmasının^ædoğurduğu^ækülfetle^æeşdeğer^æbir^ækazanım^æsağlayıp^æ sağlayamayacağı^æüzerinden^æbir^ædeğerlendirme^æyapmak^æyerinde^æolacaktır.^æTürk^ævatandaşlarına^æ sağlanacak^ævize^æmuafiyeti^æbelli^æsürelerle^ækısıtlı^æolacaktır.^æDolayısıyla^æTürk^ævatandaşlarına^æ Avrupa^æülkelerinde^æikamet^æetme^æya^æda^æçalışma^ægibi^æfırsatlar^æsağlanmayacaktır.^æSadece^ægezi^æ amacıyla^ækullanılabilecek^ævize^æmuafiyeti^ædar^ægelirli^æTürk^ævatandaşları^æaçısından^æbir^ækazanım^æ olarak^æ değerlendirilmeyecektir.^æ Geri^æ kabul^æ anlaşmasının^æ transit^æ ülke^æ olarak^æ Türkiye’ye^æ yüklediği^æ sorumluluk^æ ile^æ karşılaştırıldığında^æ vize^æ muafiyetinin^æ bir^æ kazanç^æ olarak değerlendirilemeyecektir.²⁸⁷

AB’nin Türkiye^æile^ævize^ædiyaloğunu^æbaşlatmasının^æyanı^æsıra^æbu^ækonuda^æyeterince^æistekli^æ olup^æ olmadığı^ætartışma^æ konusu^æolmaktadır.^æBu^æ kapsamda^æTürkiye’nin^æ önüne^æşart^æ olarak^æ koyulan^æ 72^ækriterin^æ çok^æfazla^æ olduğu^æve^æ Doğu^æ Avrupa^æülkelerinin^æ birliğe^æüye^æ olmadan^æ sağladığı^ævize^æmuafiyeti^æTürkiye’nin^æönüne^æengeller^æsilsilesinin^æsonunda^ægerçekleştirilecek^æbir^æ durum^æolarak^ægetirilmektedir.^æVize^æmuafiyetinin^ægeri^ækabul^æanlaşması^æile^ædeğil^æde^æ1986^æyılında^æ tam^æüyelik^æbaşvurusu^æile^æbaşlaması^ægerektiğini^æsavunanlara^ægöre^æTürkiye^æönündeki^æbütün^æ şartları^æ yerine^æ getirmiş^æ olsa^æ dahi^æ AB’nin^æ yeni^æ engeller^æ ve^æ kriterlerle^æ Vize^æ muafiyetini^æ sağlamayacağı düşünülmektedir.²⁸⁸

Belgede T. C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI ULUSLARARASI İLİŞKİLER BİLİM DALI (sayfa 140-145)