Verilerin Toplanması

Araştırmanın amacına bağlı olarak, araştırma verilerinin toplanmasında anket tekniği kullanılmıştır. Anket nicel araştırma yöntemleri içerisinde en çok kullanılan veri toplama tekniklerinden birisidir (Ekiz, 2003: 135). Anket tekniği geniş bir coğrafi alana ulaşmayı sağlaması, araştırmacıya zaman ve maliyet tasarrufu sağlaması, önyargı ve

kişisel eğilimlerin araştırmaya katılma olasılığının daha az olması gibi yararlarının yanı sıra, veri toplanacak kişilerle yüz yüze bulunma olanağının kısıtlı olması, genelde yanıtlama oranının düşük olması gibi sınırlılıkları da beraberinde getiren bir tekniktir (Balcı, 2001:179; Ekiz, 2003: 135). Bu araştırmada, eğitim fakültelerinde coğrafya öğretmen adaylarının mesleki yeterliklerine yönelik hazır bulunuşluk düzeylerini belirlemek amacıyla coğrafya öğrencilerinin görüşlerine gereksinim duyulduğu için anket tekniğinin kullanılması uygun bulunmuştur.

Bu araştırmada verilerin toplanması amacıyla bir anket geliştirilmiştir. Anketin geliştirilmesi süreci dört aşamadan oluşmaktadır.

1.AŞAMA: Problemi tanımlama-- Amaç ve Soruları Belirleme 2.AŞAMA: Madde yazma- Taslak Form Oluşturma

3.AŞAMA: Uzman görüşü alma ve Ön uygulama formu oluşturma 4.AŞAMA: Ön uygulama, analizler ve ankete son şeklini verme

Araştırma verilerini toplamak üzere, Türkiye’de 1998–1999 öğretim yılından itibaren uygulamaya konulan öğretmen eğitiminde yeniden yapılanma kapsamında, Yükseköğretim Kurumu tarafından akreditasyon amaçlı olarak geliştirilen ve MEB’ nın öğretmen yeterlikleri konusundaki çalışmaları ile eğitim fakültelerinde bu amaçların gerçekleşme düzeyini belirlemek amacıyla, eğitim fakültelerindeki Coğrafya öğretmen adaylarına yönelik bir anket formunun hazırlanmasına karar verilmiştir. Bu nedenle, önce anket formunun oluşturulabilmesi için gerekli olan alan literatür taraması yapılmıştır. Literatürde konuyla ilgili ulusal ve uluslararası öğretmen adaylarının hazır bulunuşlukları ve yeterliklerinin neler olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. İnternet yoluyla yapılan aramalarda birçok ülkenin öğretmen eğitimi standartlarına ilişkin bilgiler toplanmıştır.

Herhangi bir ölçeğin geliştirilmesi sürecinde ilk ve en önemli adımın literatür taraması olduğu bilinmektedir. Bu aşama ölçeğin teorik temellere dayanmasının sağlanması bakımından önemli görülmektedir (Gable ve Wolf, 1993; Akt: Pilten, 2008:104). Bu nedenle öncelikle konuyla ilgili yapılan literatür taraması sonucu “Coğrafya öğretmen adaylarının mesleki yeterliklerine yönelik hazır bulunuşlukları” kavramının boyutlarına yönelik bir çerçeve oluşturulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın bu aşamasından sonra konuyla ilgili yapılan araştırmalar dikkate alınmıştır. Buradan hareketle öncelikle coğrafya öğretmen adaylarının alan bilgisi ve alan öğretimi bilgisi açısından neleri bilmeleri gerektiği sorusuna cevap aranmıştır. Ölçek sorularının hazırlanmasında temel alınan ölçüt 2005 yılında uygulamaya konulan coğrafya

müfredat programı, coğrafya özel alan yeterlikleri ve Milli Eğitim Bakanlığının genel öğretmen yeterlilikleri kriterleridir.

Anketin maddelerinin yazımı için, konu ile ilgili literatürün taranması yapılmış ve üç aşamada gerçekleştirilmiştir. Literatür taramasının birinci aşamasında, coğrafya öğretmen adaylarının mesleki yeterlikleri ile ilgili yerli ve yabancı literatüre ulaşılmaya çalışılmıştır. Taramanın ikinci aşamasında, öğretmen adaylarının mesleki yeterlikleri ile demografik bilgilerine ilişkin tarama yönteminin kullanıldığı yerli ve yabancı literatür taranmıştır. Son aşamasında ise veri toplama aracının ikinci bölümünde yer alacak ölçek sorularıyla ilgili yerli ve yabancı literatür taranmıştır.

Ayrıca Türkiye’de yapılan ilgili çalışmalar da incelenmiştir. İncelenen örnekler doğrultusunda, MEB’ nın hazırlamış olduğu öğretmen genel yeterlikleri ve özel alan yeterlikleri ölçme aracının hazırlanmasında temel alınmıştır. Ancak öğretmen yeterlikleri genel ifadeler içerdiğinden, bunlar dikkate alınarak veri toplama aracının maddeleri oluşturulmuştur. Oluşturulan maddeler düzenlenerek “Coğrafya Öğretmen Adaylarının Mesleki Yeterliklerine Yönelik Hazır Bulunuşluk Düzeyleri ” adı altında coğrafya öğretmen adaylarına yönelik deneme formu niteliğinde bir veri toplama aracı hazırlanmıştır.

Daha sonra hazırlanan taslak niteliğindeki veri toplama aracı, kapsam geçerliğini belirlemek üzere uzman görüşüne sunulmuştur. Kapsam geçerliği, “bir ölçme aracının içerik ve beklenen davranışları ne derece ölçtüğünün belirlenmesidir” (Balcı, 2001). Bu nedenle, uzman görüşüne sunulan veri toplama aracının, araştırmanın amacına uygunluğu, içeriğin amaca uygunluğu, yönergelerin, içeriğin ve yanıtlama biçiminin anlaşılırlığının belirlenmesi amaçlanmıştır.

Ölçeğin kapsam geçerliliğini sağlamak için başvurulan yollardan biriside ölçeğin ilgili olduğu konuyu iyi bilen kişilere inceletilmesidir (Tekin, 1991: 47). Bu amaca dayanarak anket formları; (Coğrafya Öğretmen Adaylarının Mesleki Yeterlikler Yönünden Hazır Bulunuşlukları Öğretim Üyesi Görüş Formu ve Coğrafya öğretmen Adaylarının Mesleki Yeterlikler Yönünden Hazır Bulunuşluk Düzeyleri Öğrenci Anketi) 1 profesör, 2 doçent, 9 yardımcı doçent, 2 doktor araştırma görevlisi ve 3 coğrafya öğretmeni olmak üzere toplam 17 alan uzmanının görüşlerine sunulmuştur. Akademisyenlerin 5’i Coğrafya, 6’sı Coğrafya Eğitimi,3’ü Sosyal Bilgiler eğitimi alanında çalışmaktadırlar.

Alan uzmanlarından alınan dönütler sonucunda anket taslağında gerekli düzenlemeler yapılmış ve anket taslağına son şekli verilmiştir.

Kapsam geçerliği çalışması sonucunda öğretmen adaylarına yönelik üç bölümden oluşan bir anket formu düzenlenmiştir. Anketin ilk bölümünde örnekleme giren öğretmen adaylarını tanımaya yönelik sorular yer almaktadır. Bu kapsamda öğretmen adaylarının öncelikle kişisel bilgiler bölümünde cinsiyet, öğrenim gördüğü üniversite, şu anda okuduğu sınıf, mezun olduğu lise türü, ortaöğretimden mezun olduğu alan, bölümün kaçıncı tercihi olduğu, ailesiyle halen yaşadığı yerleşim birimi, eğitim –öğretim süresince mesleki alanla ilgili konferans seminer vb. etkinliklere katılma durumu, Coğrafya ve Eğitim Bilimleri ile ilgili ne tür yayınları takip ettiği, Coğrafya ile ilgili herhangi bir dernek ya da kuruma üye olup olmadığı, Eğitim – Öğretim sürecinde arazi çalışmalarına katılma durumu ve lisans düzeyi akademik not ortalamasının ne olduğunu belirlemeye yönelik 12 soru yer almaktadır. Daha sonra kişisel görüşler bölümünde ise iş bulma kaygısı taşıyıp taşımamaları, mezun olunca öğretmenlik yapmayı düşünüp düşünmemeleri, bu bölümü seçme nedenlerinin ne olduğu ve sosyal- kültürel faaliyetlere katılma sıklıklarının ne düzeyde olduğunu belirlemeye yönelik 4 soru bulunmaktadır. Öğretmen adayları için hazırlanan anketin ikinci bölümünde ise coğrafya öğretmen adaylarının özel alan bilgisi (AB) ile ilgili hazır bulunuşluk durumlarına ilişkin 39 soru ve coğrafya öğretmen adaylarının alan öğretimi bilgisi (AÖB) ile ilgili hazır bulunuşluklarını belirlemeye yönelik 26 soru yer almaktadır. Anketin tamamı 81 sorudan oluşmaktadır.

Anket formlarında 5’li likert tipine uygun puanlama sistemi kullanılmıştır. Coğrafya öğretmen adaylarının mesleki yeterliklerine yönelik hazır bulunuşluk düzeylerinin belirlenmeye çalışıldığı ikinci bölümünde, her bir madde için “Kesinlikle katılıyorum” seçeneğine 5,“ Katılıyorum” seçeneğine 4, “Orta düzeyde katılıyorum” seçeneğine 3, “Katılmıyorum” seçeneğine 2, “Kesinlikle katılmıyorum” seçeneğine 1 puan verilmiş ve beşli derecelenmiş ölçek bölümüne yerleştirilmiştir.

Anketin üçüncü bölümünde ise yine uzman görüşüne dayalı olarak, “konuyla ilgili olarak ankette sorulmayan ve sizin belirtmek istedikleriniz varsa lütfen yazınız” ibaresi eklenmiştir. Kapsam geçerliği çalışmaları sonucunda, coğrafya öğretmen adayları için düzenlenen veri toplama aracının pilot uygulamasına geçilmiştir.

Alınan dönütler sonucunda ölçek pilot uygulama için hazır hale getirilmiştir. Özdamar’a (2003: 223) göre pilot uygulama, “desteklenen ve uygulaması kabul edilen araştırma, rastgele seçilen ve toplum ya da örneği temsil edecek çok az sayıda birim üzerinde araştırma planına uygun olarak deneme tipinde (pilot) bir uygulamanın yapılmasıdır”. Buna göre, pilot uygulama, anketin gerçek uygulama öncesinde ifade

hatalarını, gereksiz ve birbiriyle örtüşen maddeleri, anketin tasarımının yanıtlayıcılar üzerindeki etkisini belirlemek ve anketin ne kadar sürede doldurulduğunu saptamak için çalışma evreni dışında tutulan ve çalışma evreniyle benzer özelliklere sahip en az 10 kişiye uygulanmasıdır (Altunışık ve diğ., 2005: 82).

Daha sonraki aşamada araştırmada kullanılmak üzere hazırlanan anketin ifadelerinin anlaşılabilirliğini, öğrencilerin seviyelerine uygunluğunu ve uygulama esnasında çıkabilecek güçlükleri belirlemek, güvenirlik ve geçerlik analizlerini yapabilmek amacıyla araştırmanın hedef kitlesiyle benzer özelliklere sahip Dicle ve Dokuz Eylül Üniversiteleri orta öğretim sosyal alanlar eğitimi bölümü coğrafya eğitimi anabilim dalında öğrenim görmekte olan dördüncü ve beşinci sınıf öğrencilerinin katılımı ile bir pilot uygulama gerçekleştirilmiştir. Pilot uygulamaya Dokuz Eylül üniversitesinden 71, Dicle Üniversitesinden 63 coğrafya öğretmen adayı katılmıştır. Pilot uygulama sonucunda 15-20 dakikalık bir sürenin anketin cevaplanması için yeterli olduğu görülmüştür. Uygulanan ön test sonrası elde edilen verilere yapılan geçerlik ve güvenirlik çalışmalarında alan bilgisini (AB) ölçen 39 soruluk boyut için; soru maddelerinin faktör yüklerinin .288 ile .724 arasında değiştiği, tek faktör altında toplanan verilerin genel varyansı %37.90 oranında açıkladığı ve güvenilirlik katsayısı Cronbach Alpha değerinin .954 olduğu tespit edilmiştir. Diğer alan bilgisi öğretimini (AÖB) ölçen 26 soruluk boyut için; soru maddelerinin faktör yüklerinin .367 ile .795 arasında değiştiği, tek faktör altında toplanan verilerin genel varyansı %50.93 açıkladığı ve güvenilirlik katsayısı Cronbach Alpha değerinin .960 olduğu bulunmuştur. Ölçeğin (GHB) geneli için yapılan analizde güvenilirlik katsayısı Cronbach Alpha değeri .970 bulunmuştur. Yapılan ön uygulama sonrası analizlerinden sonra eğitim teknolojisi alanından iki uzmanla, istatistik alanından bir uzmanla görüşülmüş ve bazı sorularda (faktör yükleri .35’in altında kalanlar için) değişikliğe gidilmesine karar verilmiştir.

Bir ölçme aracının yapı geçerliğini sağlamanın yollarından birisinin de yapı geçerliği olduğu bilinmektedir. Yapı geçerliğine ilişkin bilgi toplamanın yollarından birisinin de ölçme aracının homojenliğine ilişkin değerlendirme yapılması gerektiği ifade edilmektedir. Buna göre ölçme aracı alt testlerden oluşuyorsa, alt testlerden elde edilen puanların testin tümünden elde edilen puanlar arasındaki korelasyon pozitif yönlü, anlamlı ve yüksek bir ilişki gösteriyorsa testin ölçülmek istenen yapıyı ölçtüğüne karar verilebileceği belirtilmektedir (Cohen ve Swerdik,2002; Akt: Kan, 2009,60). Bu nedenle ölçme aracının homojenliğini test etmek amacıyla pilot uygulamadan elde edilen veriler SPSS 15.0 paket programı kullanılarak değerlendirmeye alınmıştır.

Yapılan testte ölçeğin Alan bilgisi (AB) ve Alan öğretimi (AÖB) bilgisi boyutu ile testin tamamından elde edilen puanlar arasında sırasıyla (r=.927; p<0.001) ve (r=881; p<0.001) pozitif yönde doğrusal yüksek bir ilişki göstermesi, ölçeğin bütününe yönelik yapılan değerlendirmelerde de ölçeğin güvenirliğinin yüksek olduğunu göstermektedir.

Bir ölçme aracında bulunması istenilen nitelikler arasında en önemlileri, geçerlik, güvenirlik ve kullanışlıktır (Tekin, 1991: 41). Yapılan analizler ve uzman görüşleri sonucunda, geliştirilen ölçeğin uzmanlarca belirlenen ölçütlere uygun olduğuna ve ölçülmek istenen özellikleri ölçecek türde olduğuna karar verilmiştir.

Böylece araştırmada kullanılacak anketin geliştirilmesi süreci tamamlanmıştır. Uygulamada kullanılacak ankete son halinin verilmesi ile anketin asıl uygulanması sürecine başlanılmıştır. Öncelikle anketin uygulanacağı ilgili fakültelerle tek tek görüşülmüş ve ilgili kişiler araştırmanın amacından haberdar edilmiştir. Böylece anketin uygulanması konusunda gerekli izinler alınmıştır. Daha sonra anketin uygulanacağı üniversitelere yönelik bir uygulama zaman çizelgesi düzenlenmiştir. Uygulamada daha reel sonuçlara ulaşabilmek için 2011 bahar döneminin ders konularında ilerlenmiş olmasının daha iyi olacağı düşünülerek Nisan ayında asıl uygulama yapılmasına karar verilmiştir.

Anket çalışmasının ders saatlerinde ve ders sorumlusunun da bulunduğu bir ortamda yapılması sağlanmıştır. Anketin uygulanması süreci, bir ayda tamamlanmıştır.

Anketler, eğitim fakültelerinde uygulanmadan önce, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü aracılığı ile araştırma yapılan tüm üniversitelerin rektörlüklerinden uygulama izni alınmıştır. Anketlerin geri dönüşünü artırmak, takibini kolaylaştırmak ve anketlerin uygulanmasında posta anketi tekniğinin sınırlılıklarını en aza indirmek için her üniversiteden bir öğretim elemanı ile bağlantı kurularak, anketlerin uygulanması için yardım alınmıştır. Anketlerin uygulanması ve geri gönderilmesi konularında bağlantı kurulan kişileri bilgilendirmek amacıyla bir uygulama yönergesi hazırlanmıştır. Böylece, anketleri her bir eğitim fakültesine göndermek için, her bir eğitim fakültesinde 4. ve 5.sınıfta okuyan coğrafya öğretmen aday sayısı kadar anketler ilgili fakülteye posta yoluyla ulaştırılmıştır. Bunun nedeni, posta anketlerinin araştırma evrenini oluşturan birimler dağınık ve geniş bir alana yayılmışsa kullanılması uygun bir anket uygulama tekniği olmasıdır. Ancak, bu tekniğin uygulamada, kaynak kişilerin anketleri doldurmalarının denetlenmesinin olanaklı olmaması ve anketlerin geri dönüş oranının düşük olması gibi sınırlılıkları da vardır

(Balcı, 2001: 178). Bu araştırmada eğitim fakültelerine gönderilen anketlerin dönüş oranını artırmak için bu sınırlılıklar en aza indirgenmiştir.

3.4. Verilerin Analizi

Araştırmada,“Coğrafya Öğretmen Adaylarının Mesleki Yeterliklerine Yönelik Hazır Bulunuşluk Düzeyleri” Anketi ile toplanan verilerin çözümlemesine geçmeden önce, verilerin düzenlenmesi ve işlenmesi ile ilgili işlemler gerçekleştirilmiştir. Bunun için öncelikle, örneklemdeki öğretmen adaylarına gönderilen ve geri dönen geçerli veri toplama araçlarına 1’den 252’ye kadar bir sayı verilmiştir. Ölçekle ilgili yapılan güvenirlik çalışmalarında Alan bilgisi (AB) için güvenirlik katsayısı Cronbach Alpha = .949, Alan öğretimi bilgisi (AÖB) için güvenirlik katsayısı Cronbach Alpha = .949 ve ölçeğin geneli (GHB) için güvenirlik katsayısı Cronbach Alpha = .965 olarak bulunmuş ve verilerin analiz edilebilmesi için uygunluk gösterdiği tespit edilmiştir.

Araştırma grubundan elde edilen verilerin sonucunda coğrafya öğretmen adaylarının mesleki yeterliklerine yönelik hazır bulunuşluk düzeylerinin hangi düzeyde olduğunu belirleyebilmek amacıyla AB, AÖB ve GHB boyutlarına ilişkin alınabilecek en düşük ve en yüksek puan aralıkları 5 likert tipi ölçek derecelendirmesine uygun olarak hesaplanmıştır. Buna göre; 5 li derecelendirme eşit aralıklara bölünmüş ve araştırma grubunun ölçek maddelerinden almış oldukları ortalama puanların, ölçekten aldıkları toplam puan üzerinden ne anlama geldiğinin değerlendirilmesi aşağıdaki uygulamaya göre yapılmıştır.

(5-1=4 ve 4/5= 0.80)

0.79 ile 1.59 arası = Kesinlikle katılmıyorum 1.60 ile 2.39 arası = Katılmıyorum

2.40 ile 3.19 arası =Orta derecede katılıyorum 3.20 ile 3.99 arası =Katılıyorum

4.00 ile 5.00 arası =Kesinlikle katılıyorum

Araştırmanın amaçlarını gerçekleştirmek için hazırlanan anketten elde edilen veriler, özelliklerine uygun bir şekilde bilgisayar ortamına aktarılarak çözümlenmiştir. Verilerin çözümlenmesinde SPSS (Statistical Package for Social Scienses) paket programı kullanılmıştır. Ayrıca ankette yer alan her sorunun frekans ve yüzde dağılımları alınarak, ortalama ve standart sapmaları hesaplanmıştır.

Verilerin analizinde verilere hangi analiz türünün (parametrik veya nonparametrik) uygun olduğunu belirlemek amacıyla verilerin homojen dağılıp

dağılmadığı belirlenerek; bağımsız değişkenlerin bağımlı değişken durumundaki faktörlere bağlı olarak ikili karşılaştırmalarda t-testi ve/veya Mann Whitney U testi, grup karşılaştırmaları için tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ve/veya Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Gruplar arası fark bulunduğunda ise farkın kaynağını bulmak için, Scheffe ve/veya Mann Whitney U testi kullanılmıştır. Veriler arasındaki ilişki düzeyi ise Pearson Korelasyon test tekniği ile belirlenmiştir.

İstatistiksel hesaplama ve işlemlerden sonra verileri daha anlaşılır hale getirmek için tablolar oluşturulmuştur. Anket sonuçları ile elde edilen bilgiler bir araya getirilerek anlamlı bir bütün oluşturmaları ve doğru sonuçlara ulaşabilmek için titiz bir biçimde

IV. BÖLÜM