Coğrafya Öğretmenliği Özel Alan Yeterlikler

Doğru ve yararlı coğrafya eğitimi, alanında iyi yetişmiş coğrafya öğretmenleriyle gerçekleştirilir. O nedenle coğrafi bilgi ve beceriyi öğretecek kişilerin yetiştirilmeleri ve sahip olacakları yeterlikler konusu önem taşımaktadır. Çünkü coğrafyanın işlevsellik kazanmasında en önemli boyutunu coğrafya öğretmenleri oluşturmaktadır (Karabağ, 2002).

”Coğrafya Özel Alan Yeterlikleri” MEB (2010)tarafından şöyle belirlenmiştir.

A. Alan Bilgisi

Bu yeterlik alanı; coğrafî metodolojiyi kullanabilme, konum analizi yapabilme, iklimle ilgili uygulamalar yapabilme, yer şekillerini kavrayabilme, su varlığını analiz edebilme, toprak varlığını değerlendirebilme, biyocoğrafya unsurlarını kavrayabilme, nüfus özelliklerini kavrayabilme, yerleşme özelliklerini analiz edebilme, ekonomik sistem ve süreçlerini değerlendirebilme, turizm olgusunu değerlendirebilme, kültüre yönelik mekânsal analiz yapabilmeye dair yeterlikleri kapsar.

B. Coğrafya Eğitimi Bilgisi

Bu yeterlik alanı, coğrafya dersi öğretim programına uygun öğretim sürecini planlayabilme, coğrafya öğretimine uygun materyal ve ortam hazırlayabilme, coğrafya öğretim süreci faaliyetlerini gerçekleştirebilme, yer temelli öğrenmeyi kullanabilme, coğrafya dersi öğretim programına uygun ölçme değerlendirme uygulamaları yapabilme ve coğrafi becerileri kullanabilmeye dair yeterlikleri kapsar.

C. Coğrafi Değer ve Tutuma Sahip Olmak

Bu yeterlik alanı, doğayı korumaya yönelik değer ve tutuma sahip olabilme, insanlığın birikimlerini korumaya yönelik değer ve tutuma sahip olabilme ve ulusal bilinç oluşturmada coğrafyayı kullanabilmeye dair yeterlikleri kapsar(M.E. B, 2010).

Karabağ (2007) iyi bir coğrafya öğretmeninin bu genel ve özel alan öğretmen yeterliklerinin dışında bazı konulara da duyarlı olmalarının gerektiğini ifade etmektedir.

- “Doğa –insan etkileşimi ve ortaya çıkan mekânsal dokuları fark etme ve bunlara göre öğrencilere farkındalık kazandırma,

- Coğrafi değerlerin farkında olarak, milli değer olduğunu bilme,

- Harita grafik vb. görsel materyal yapma, kullanma ve analiz becerisine sahip olma,

- Arazi uygulamaları, gezi ve yerinde uygulama yaptırma becerisi ve bilgisine sahip olma,

- Gelişen teknolojileri takip etme (bilgi-iletişim teknolojileri),kullanma ve sınıf ortamlarında bilişim teknolojilerine dayalı coğrafya eğitimi yapabilme (CBS, internet vb. aracılığıyla),

- Coğrafya ile ilgili materyalleri oluşturma, kullanma ve kullandırabilme, - Branşı ile ilgili bilgi kuram ve teknolojik gelişmeleri takip etme ve bunları

eğitim ortamına aktarma,

- Sınıf ortamında öğrencileri çok iyi gözleme, anlama ve buna dayalı iletişim kurma,

- Kaliteli bir eğitim ortamı için, iyi bir tiyatro sanatçısı gibi, rol yapabilme yeteneğine sahip olma,

- Mesleğini severek, değer vererek ve önemi çevresine hissettirerek saygınlığını koruma,

- Kendini sorgulama, değerlendirme ve sürekli gelişim için gerekli girişimlerde bulunma,

- Mesleği ile ilgili her türlü faaliyetlere katılma, Mesleğini geliştirmeye yönelik yayınları takip etme,

- Vizyon sahibi olma,

- Mesleği ile ilgili yönetimle, mesleki kuruşlarla ve diğer kurumlarla temas halinde olma, iyi ilişkiler kurma,

- Branşını ve mesleğini sevme, sorumluluklarının farkında olma, Coğrafi bilince sahip olarak geleceği tasarlayabilme”.

Ancak coğrafya öğretmeni için gerekli kriterler sadece öğretimsel ve uygulamalı donanım değil, bunun yanı sıra çocuk sevgisi, sabır, anlayış, hoşgörü, yeterince disiplin sağlayabilme, sorun çözme, velilerle ve okul idaresiyle iyi iletişim kurabilme gibi duygusal değerlerden oluşan bir donanım da gerektirmektedir.

Karakuyu (2008) ya göre Coğrafya öğretmeninin genel olarak şu konularda yeterli olması gerekmektedir.

“Coğrafyanın ilkelerini kavramlarını ve farklılıklarını bilme ve kavrama, Öğrencileri coğrafya ile ilgili sorularını yanlış anlamalarını bilme ve anlama, Genel olarak coğrafya eğitimi ve öğretiminin özelde de coğrafya öğretim programlarının hedeflerini anlama, Öğretmen yeterlik sınavlarından geçmiş olma, Coğrafya öğretim tekniklerinin yanında bilgi ve iletişim tekniklerini kullanma yeteneğine sahip olma, Coğrafya eğitimiyle ilgili ulusal yasal gereklilikleri ve hedefleri bilme ve anlama, Öğrencilerin anlamalarının geliştirilmesinde veya gelişememesinde fiziki entelektüel sosyal ve duygusal gelişmişliğin önemli olduğunu anlama.”

Coğrafya öğretiminde de öğrenme bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor olmak üzere üç ayrı boyutta gerçekleşir. Başka bir anlatımla, coğrafya öğretimiyle; öğrenciler bilgi, duygu, davranış, pratik/uygulama ve değer yargısı kazanarak hayata hazırlanır (Karabağ, 2001:4). OECD yayınlarındaki çağdaş ilkelere göre öğretmen; gözetmen, danışman, düzenleyici, kaynak arayan ve güçlükleri tanıyan, disiplinler arası ilişki kurabilen, insan ilişkilerini geliştiren, öğretme ve öğrenme üzerine uzman olan meslek mensubudur. İyi bir coğrafya öğretmeni de bu özelliklerin tümüne sahip olmalı ve kendini bu alanlarda sürekli geliştirmelidir. İyi bir coğrafya öğretmeni bilişsel, duyuşsal ve psikomotor amaçlar doğrultusunda coğrafya eğitiminin amaçlarını bilerek ve uygulayarak mesleğini yapar. Öğrencilerin öğrenme alanlarına yönelik olarak rehberlik eder. Nitelikli bir Coğrafya öğretmeni iyi bir alan bilgisinin yanında, coğrafya öğretimine yönelik öğretim bilgisine program bilgisine organizasyon bilgisine, coğrafya öğretilecek yaş gruplarının coğrafyaya yaklaşım bilgisine, genel eğitim konularının bilgisine sahip olmalıdır. Bunun yanı sıra bazı teknik uygulama ve teorik bilgilere sahip olup, coğrafya bilgi sistemlerini derslerinde kullanabilmelidir (Karabağ, 2002).

Kent’e (2004) göre, coğrafya öğretmenlerinin öğretmen eğitimi konusu, akademik anlamda üzerinde oldukça fazla durulması gereken bir husus iken bu konu üzerinde çok az durulmaktadır. Kent bunun önemini, “enerjik, istekli, ilham veren, etkili coğrafya öğretmenleri olmadan coğrafyanın geleceği karmaşa içinde olmaya devam edecektir” şeklinde vurgulamaktadır. Coğrafya öğretmenlerinin öğretim etkinliklerinde üstlendiği temel rollerden biri eğitim hizmet alanları ile olan ilişkileri, diğeri ise öğrenme ve eğitim sürecini oluşturan faktörler ile ilişkileridir. Coğrafya öğretmenleri günümüzün hızlı bilgi gelişimine ve teknolojisine kendilerini uydurabilmeli, sürekli bilgisini yenileyen, teknolojik gelişmeleri takip edebilen ve bunları öğrencilerine aktarabilen

olmalıdır. Ayrıca coğrafya öğretmeni kaliteli eğitim için kendi kendini sorgulayan ve değerlendirebilen olmalıdır (Karabağ, 2002).

Eğitim hizmet alanı açısından, diğer öğretmenlerde olduğu gibi coğrafya öğretmenlerinin sorumlulukları; planlama, araştırma, program ve eğitim materyalleri geliştirme, yöntem ve denetime yardım, rehberlik ve danışmanlık yapmaktır. Öğrenme ve öğretim süreçleri açısından görevleri; Öğretme, öğrenme süreçlerini inceleme ve tasarımlama, içeriği analiz etme, düzenleme, takdim ve geliştirme, özellikle çağdaş öğretim teknolojilerini kullanabilme, bağımsız ve grup çalışmaları yapabilme, öğrencilerin öğrenme ihtiyaçlarını, sorunlarını tanıma ve buna uygun yaşantılar sağlamadır. “Bireye sınıf dışındaki coğrafi realiteyi değerlendirme ve kavrama, harita, şekil ve grafikler aracılığıyla bulunduğu çevrenin dışındaki coğrafi olayları kavrama, insanla ortam arasındaki ilişkileri değerlendirme alışkanlıklarının kazanılması olarak ele alınan coğrafya öğretiminin en önemli unsurlarından biri de coğrafya öğretmenleridir” (Güngördü, 1999:122 ).

Bütün bu fonksiyonları yerine getirebilmesi için bir coğrafya öğretmeninin taşıması gereken genel özellikler ise: Mesleki formasyon yönünden; alanında akademik yeterliliğe sahip olmalı, her türlü yeniliğe uyum sağlayabilmeli ve alanında kendini sürekli yenilemeli, çağın getirdiği eğitim teknolojilerini ve eğitim sistemlerini algılamada-uygulamada pratik olmalı, planlamanın önemine inanmalı ve eğitimle ilgili günlük aktivitelerini planlamalı, disiplinin amacının düzeltme çabası olduğunu unutmamalı, ceza yerine ödülle başarıya ulaşmayı hedeflemelidir. Güncel konular ve coğrafi gelişmeleri hedef alan araştırmalar vermeli, bilişim dünyasının materyallerini aktif şekilde kullanmalı ve öğrencilerin kullanımını teşvik etmelidir. Kişisel özellikler açısından; sabırlı ve iyi bir dinleyici olmalı, etik kurallara özenle uymalı, öğrenci ve meslektaşlarıyla uyumlu olmalı, saygı çerçevesi içerisinde sosyal ilişkileri güçlü tutmalı, davranışları ile öğrencilerine ve bulunduğu topluma örnek olması gerektiğini unutmamalıdır. Bedensel yeterlilik açısından; hareket serbestîsini (uzun süre ayakta kalmasını) ve öğrencilerle göz temasını engelleyici büyük bir sağlık problemi olmamalı, ses tonunu vurgulu ve sınıf ortamına göre kullanabilmeli, yazı ve konuşma dilinde Türkçeye hâkim olmalı, öz saygının gereği kadar kişisel bakıma özen göstermelidir.

Türkiye’de coğrafya eğitimine ilişkin diğer alanlarda fark edilir bir gelişme kaydedilmesine rağmen, öğretmen eğitiminde beklenen gelişme henüz gerçekleşmemiştir. Aslında bu sadece Türkiye’de görülen bir durum da değildir. Bednarz ve diğerleri (2004: 176), ABD’de öğretmen eğitimi sorununun tüm ülkede

halen coğrafya eğitiminin kalitesini olumsuz etkileyen bir unsur olduğunu belirtmektedirler. Bu sorunlar içinde öğretmenlerin öğretme-öğrenme süreci boyunca “nasıl öğrettikleri” önemli bir yer tutmaktadır. Çünkü öğretmenler bütün öğrencilere etkili bir biçimde ulaşabilmek için farklı öğretme stillerini kullanmalıdırlar.