Avrupa Birliği Ülkelerinde Öğretmen Yetiştirme

Avrupa Birliği içinde öğretmen eğitimi ve öğretmen eğitiminin niteliği bir ülkeden diğerine farklılık göstermektedir. Bu farklılık hem hizmet öncesi eğitimin süresi hem de hizmet öncesi eğitimin içeriği ve uygulanması ile ilgili alanlarda kendini göstermektedir. Ayrıca öğretmenlerin mesleğe geçiş sürecinde uygulamalı eğitimlerde ve öğretmenlerin sürekli mesleki gelişimlerinde farklılıklar görülmektedir (European Commission, 2002).

Uygulamalarda farklılıklar olması AB üyesi ülkelerin eğitim politikalarında farklılıkların doğal bir sonucu olmakla birlikte, öğretmen niteliklerinde ve yeterliklerinde ortak bir standart oluşturulmasının, Birliğin bilgiye dayalı sürdürülebilir ekonomik kalkınma hedefleri açısından kritik bir öneme sahip olduğu kabul edilmektedir. Bu çerçevede yapılan çalışmaların bir sonucu olarak, Avrupa Konseyi’nin 26 Ekim 2007 tarihli kararı ile üye ülkeler, öğretmen eğitiminin geliştirilmesi için bir konsensüs oluşturmuştur. Bu çalışmaların sonucu olarak, Avrupa Konseyi 26 Ekim 2007 tarihinde üye ülkelerin görüş birliği ile öğretmen eğitimi ve yeterlikleri konusunda şu kararları almıştır:

(a) Üye ülkeler kendi sorumlukları çerçevesinde tüm öğretmenlerin; Araştırmaya dayalı çalışmalar ile öğretim uygulamaları arasında dengeyi gözeten bir yükseköğretim almış olmalarını, Pedagojik beceriler yanında, kendi branşında uzmanlık bilgilerine sahip olmalarını, Kariyerlerinin başlangıcında etkili erken kariyer destek programına erişimlerinin sağlanmasını, Kariyerleri süresince yeterli mentorluk desteği alabilmelerini, Kariyerleri süresince öğrenme ihtiyaçlarını gözden geçirme, diğer ülkelerle değişim programları dâhil olmak üzere, formal ve informal öğrenme ile yeni bilgi, beceri ve yeterlikler kazanmaları konusunda teşvik edilmelerini ve desteklenmelerini sağlamalıdır.

(b) Öğretmenlerin, öğretim becerilerine ve deneyimlerine sahip olmaları yanın da, liderlik işlevlerini yerine getirebilmeleri için, yüksek nitelikte okul yönetimi ve liderlik eğitimi almaları sağlanmalıdır.

(c) Meslek öncesi öğretmen eğitimi, erken kariyer desteği ve daha sonraki yıllar için mesleki gelişimin bütünlük içinde koordine edilmesi, yeterli kaynak sağlanması ve kalitenin güvence altına alınması sağlanmalıdır.

(d) Yeterliklerin ve öğretmen olabilmek için uygulama deneyiminin seviyesinin yükseltilmesi amacıyla gerekli önlemler alınarak uygulamaya konmalıdır.

(e) Öğretmen yetiştiren kurumlar bütüncül, yüksek nitelikli ve okulların, öğretmenlerin ve toplumun ihtiyaçları ile iyi ilişkilendirilmiş bir öğretmenlik eğitimi verebilmek için okullarla daha yakın işbirliği yaparak öğrenen toplumlar oluşturmalıdır.

(f) Meslek öncesi öğretmenlik eğitimi, erken kariyer desteği ve sürekli mesleki gelişimi destekleyerek öğretmenlerin yeterlikleri geliştirilmelidir.

Avrupa Birliği’nde öğretmen yetiştirme ile ilgili yapılan çalışmaları konu alan Green Paper on Teacher Education in Europe (EC, 2000:18) adlı raporda, gelecek yüzyıldaki eğitimin, Avrupa toplumlarının yüz yüze kalacağı birçok olayla etkili bir şekilde baş edecek, etkin katılım, bilgi ve becerilerle donanımlı vatandaş, örgütler ve toplumlar yetiştirmeye katkı yapacak şekilde hazırlanması gerektiği ifade edilmiş ve yüksek nitelikli eğitim ve öğretimin de ancak nitelikli öğretmenlerle gerçekleşeceği vurgulanmıştır. Raporda, öğretmenlik mesleğinin profesyonelleşmesi ve profesyonel öğretmenlerin, öğretim, öğrenme ve çalışmaya ilişkin araştırma sonuçlarına dayalı bilgiyle yoğrulmuş, etkili öğretme, öğrenme ve çalışma süreçlerinin geliştirilmesi için zengin geçerli deneyimlere sahip, özerk, yetkin, öğrencileriyle ilgili, eleştirel yapısı gelişmiş, entelektüel, öğretmenlik mesleğiyle ilgili özerk meslek örgütlerinde sorumluluk alan, meslek etiğini benimsemiş kişiler olması gerektiği vurgulanmaktadır.

Avrupa Birliği ülkelerinde öğretmen yeterliklerinin geliştirilmesi ve yeterlikler konusunda standartlar oluşturma çalışmalarının önemli bir kısmı Bologna süreci kapsamında yükseköğretimde akreditasyon çalışmaları çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. Belçika, Estonya, Latviya, Litvanya, Polonya ve İngiltere’de hizmet öncesi öğretmen eğitiminin akreditasyonunda iç AB ülkelerinin çoğunluğunda öğretmen standartları ile ilişkilendirilmiş bir kalite güvence ve akreditasyon sistemi uygulanarak, öğretmen eğitiminde kalitenin güvence altına alınması amaçlanmaktadır. Öğretmen eğitimini akreditasyonunda dış değerlendirme sürecinde Belçika, Almanya, Litvanya, Hollanda, Polonya, İsveç, İrlanda, İtalya ve Romanya’da göreve yeni başlayacak öğretmenler için yeterlik standartlarının kullanılması zorunludur (European Commission, 2006).

Öğretmen eğitiminin akreditasyonunda ülkelerin kendi belirledikleri öğretmen yeterlikleri ve standartlarının kullanılması yanında, öğretmen eğitiminin akreditasyonu daha geniş çerçevede yükseköğretimin akreditasyonunun çerçevesini oluşturan ve 2005 yılında Bergen’de kabul edilen standartlar ve ilkeler kapsamında gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda gerçekleştirilen çalışmalarda, öğretmen kalitesinin geliştirilmesi için öğretmen eğitiminin kalitesinin kontrol edilmesine yönelik önlemlerin önemi vurgulanmaktadır (European Commission, 2006). Bu veriler, öğretmen yetiştirmenin süresi ile kuramsal ve uygulamaya yönelik etkinliklere ayrılan süre bakımından ülkeler arasındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya koymaktadır. Bu konuda elde edilen verilere göre öğretmen eğitiminin süresi sekiz ülkede beş yıl iken, on dört ülkede dört yıldır. Almanya, Lüksemburg ve İtalya’da bu süre ortalamadan uzunken, Belçika ve Liechtenstein’da daha kısadır. Uygulamalara ayrılan süre İrlanda, Litvanya, Polonya, Romanya, Slovakya’da bir yıldan az bir süre iken Almanya’da hemen hemen dört yıla karşılık gelmektedir. Veriler, çok farklı desenlemeleri gösterirken aynı zamanda bunların altında yatan karmaşıklığı da beraberinde getirmektedir (European Commission, 2006).

Amerikan Öğretmen Yetiştirme Kolejleri Derneği (AACTE )ABD’de 1986’da 21.yüzyılın öğretmenlerinin hazırlanmasıyla ilgili bir rapor hazırlamıştır. 1987’de Profesyonel Öğretim Standartları Ulusal Kurulu (NBPTS) kurulmuştur. 24 alanda bilgi, beceri ve tutumlarla ilgili standartlar geliştirmiştir. Bunlar, etkili öğrenmeyi gerçekleştirmek içindir. Sertifikaya sahip olabilmek için öğretmenlerin dört portfolya hazırlaması öngörülmüştür. Ayrıca adayların ilgili sertifika alanında içerik bilgilerini kullanabilecekleri altı adet uygulama yapmaları öngörülmüştür (AASCU, 2007).Diğer yandan 1987’de eyaletler arası Yeni Öğretmen Değerlendirme ve Destek Konsorsiyumu (INTASC) oluşturulmuştur. Bu komite, yeni yetişen öğretmenlerle ilgili lisans düzeyinde taslak standartlar geliştirmiştir. Bunlar, NBPTS tarafından geliştirilen standartlarla uyumludur (AASCU, 2007). İngiltere’de öğretmen standartları, mesleki nitelikler, mesleki bilgi ve anlayış, mesleki beceriler olmak üzere birbiriyle ilgili üç genel başlıkta toplanmıştır (TDA, 2007).

UNESCO öncülüğünde öğretmen eğitimiyle ilgili yapılan bir çalışmada, 28 ülkede 30 dolayında öğretmen yetiştiren kurumun, dört yıl süreyle yapılan ortak çalışmalar sonunda, öğretmen eğitimiyle ilgili şu konularda uzlaştıkları ifade edilmiştir; Öğretmen eğitimiyle ilgili derslerin sürdürülebilirlik ekseninde yeniden gözden geçirilmesi, sürdürülebilir gelişme için eğitim kapsamında öğretmenler için ileri

sertifika programlarının geliştirilmesi, öğretmenler için bu kapsamda yüksek lisans ve doktora programlarının geliştirilmesi, toplum temelli ve yerleşke dışı öğretmen eğitimi projelerinin geliştirilmesi (UNESCO, 2005).

Birçok ülkede geçen yüzyılın özelikle son çeyreğinde, öğretmen yetiştirme programlarında reformlar yapılmıştır. Bugün bazı ülkelerde (İngiltere, Kanada, Avustralya ve Singapur) öğretmen yetiştirme modelleri lisansüstü düzeye çekilmiştir. Halen AB’ye dâhil sekiz ülkede (Estonya, Finlandiya, Almanya, Polonya, Portekiz ve Slovenya, Sırbistan, İzlanda) öğretmen eğitimi, yüksek lisans düzeyindedir. Sırbistan’da ilkokul öğretmenleri, İzlanda da bütün öğretmenlerin yüksek lisans düzeyinde eğitilmesi kararlaştırılmıştır. Öğretmenlerin hazırlık eğitimleri, çeşitli ülkelerde farklı sürelerde gerçekleşmektedir. Ortaöğretim öğretmenleri, giderek artan şekilde lisansüstü düzeyde eğitilmektedir (ETUCE, 2008).