a. Çocuklar İçin Çevre Ölçeği
AraĢtırmada kullanılmak üzere geliĢtirilecek olan ölçeğin verilerinin toplanmasında Ankara Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü‘nden alınan izinler doğrultusunda, Milli Eğitim Bakanlığı‘na bağlı bağımsız anakullarında çalıĢılmıĢtır. 2011-2012 eğitim öğretim yılında ön uygulama amacıyla Ankara iline bağlı Yenimahalle, Æankaya, Mamak, GölbaĢı ilçelerinde yer alan Milli Eğitim Bakanlığı‘na bağlı bağımsız anakullarındaki çocuklar tarafından bizzat araĢtırmacının kendisi tarafından, çocuklarla yüzyüze veriler toplanmıĢtır.
Çocuklar İçin Çevre Ölçeği‘nin Uygulanması
AraĢtırmacı önce çocuklarla tanıĢmıĢ, ardından çocukları okul alanı içerisindeki sessiz ve dikkatlerinin dağılmaması için uyarıcıdan yoksun bir alanda yüz yüze çalıĢmıĢtır. ÆalıĢma sırasında çocuk ve araĢtırmacının bir masaya karĢılıklı oturmalarına özen gösterilmiĢtir. Kız çocuklar için kız modelin kullanıldığı, erkek çocuklar için ise erkek modelin kullanıldığı ölçek materyali kullanılmıĢtır.
Ölçek geliĢtirme aĢamasında kullanılan test tekrar test çalıĢması için ise yukarıda belirtilen ilçelerden farklı anaokullarında, 2012-2013 eğitim öğretim yılında çalıĢma yürütülmüĢtür. GeliĢtirilen ölçek uzmanlarca belirlenen 23 maddelik madde sayısını geçerlik güvenirlik kapsamında gerçekleĢtirilen çalıĢmaların ardından korumuĢtur.
Çocuklar İçin Çevre Ölçeği‘nin Kapsamı
1. Banyo yapan çocuklar.
Resimler gösterilerek çocuğa, ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur. - Sen banyoda yıkanırken hangisi gibi davranırsın? Suyu nasıl kullanırsın?
-Bu resimdeki çocuklardan hangisi doğru davranıyor? Neden?
2. Lavaboda el yıkama
Resimler gösterilerek çocuğa; , ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur. - Sen ellerini hangi resimdeki çocuk gibi yıkıyorsun? Suyu nasıl kullanıyorsun? -Bu resimdeki çocuklardan hangisi doğru davranıyor? Neden?
3. Lavaboda diĢ fırçalayan çocuk
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur. -Sen diĢlerini hangi resimdeki çocuk gibi fırçalarsın? Suyu nasıl kullanırsın? -Bu resimlerdeki çocuklardan hangisi doğru davranıyor? Neden?
4. AyrıĢtırılmıĢ ve ayrıĢtırılmamıĢ çöpler
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur. -Sen çöpü hangi resimdeki çocuk gibi atarsın?
5. Kullanılmayan alanda açık bırakılmıĢ ıĢık
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur.
-Sen ıĢığı açık bırakılmıĢ odadan çıkarken hangi resimdeki çocuk gibi yaparsın? -Bu resimdeki çocuklardan hangisi doğru davranıyor? Neden?
6. Buzdolabının önünde bekleyen kararsız çocuk buzdolabı açık /ihtiyacı olanı hemen alan çocuk (çift kart)
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur.
-Sen buzdolabından bir Ģey almak istediğinde hangi resimdeki çocuk gibi yaparsın? -Hangi resimde çocuk doğru bir davranıĢ yapıyor? Neden?
7. Æiçek koparan çocuk/çiçeği koklayan çocuk
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur.
-Sen dalında açmıĢ bir çiçek gördüğünde hangi resimdeki çocuk gibi yaparsın? -Bu resimde çocuklardan hangisi doğru davranıyor? Neden?
8. Sokak kedisini- köpeğini yaralayan/yaralı kedi- köpeği yetiĢkin yardımıyla veterinere götüren çocuk
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur.
-Sen sokakta yaralı bir kedi/köpek görürsen hangi resimdeki çocuk gibi yaparsın? -Bu resimdekilerden hangisinde doğru bir davranıĢ var? Neden?
9. Evin yakınındaki-ağaçtaki kuĢ yuvasına zarar veren çocuk/ o kuĢlara yem veya su veren çocuk
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur. -Sen kuĢ yuvası görürsen hangi resimdeki çocuk gibi yaparsın?
-Bu resimdeki çocuklardan hangisi doğru davranıyor? Neden?
10. Kâğıdın arkasına da resim yapan çocuk/ kâğıda tek taraflı resim yapan çocuk(çift kart)
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur. -Sen resim yaparken kâğıdını hangi resimdeki çocuk gibi kullanırsın? - Bu çocuklardan hangisi doğru bir davranıĢta bulunuyor? Neden?
11. Sokakta gördüğü bir kediyi uzaktan seven çocuk/ hayvana taĢ atan çocuk Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur.
-Sen sokakta yardıma ihtiyacı olan bir hayvan gördüğünde hangi resimdeki çocuk gibi yaparsın?
- Bu çocuklardan hangisi doğru bir davranıĢta bulunuyor? Neden?
12. DıĢarıda oynarken karıncaları-böcekleri ezen çocuk/ karıncaları izleyen çocuk Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur.
-Sen karınca görürsen hangi resimdeki çocuk gibi yaparsın? -Bu çocuklardan hangisinin davranıĢı doğru? Neden?
13. Yediği çikolatanın kâğıdını yere atan çocuk/ kâğıdı çöp kutusuna atmıĢ olan çocuk Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur.
-Sen çikolata ya da baĢka bir Ģey yediğinde kâğıdını hangi resimdeki çocuk gibi atarsın?
-Bu çocuklardan doğru davranıĢta bulunan hangisi? Neden?
14. Piknikten ayrılırken çevreyi temizlemiĢ olan çocuk/çevreyi kirli ve dağınık bırakmıĢ olan çocuk
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur. -Sen piknikten ayrılırken hangi resimdeki çocuk gibi yaparsın?
-Bu çocuklardan hangisi doğru bir davranıĢta bulunuyor? Neden?
15. 2 katlı kart (çocuğa açıklama yapılır)
1. Kat: tabağını çok doldurmuĢ çocuk/yiyeceği kadarını almıĢ çocuk
2. Kat: tabağını çok dolduran yemeğini döküyor/yiyeceği az alan tabağındakileri bitirmiĢ
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur. -Tabağına yiyeceği hangi resimdeki çocuk gibi alırsın?
-Hangi çocuğun davranıĢı doğru? Neden?
16. Parkta/ bahçede top oynarken çiçekleri ezen / topu oyun alanında oynayan çocuk Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur.
-Sen dıĢarıda top ya da oyun oynarken hangi resimdeki çocuk gibi yaparsın? - Bu resimdeki çocuklardan hangisinin davranıĢı doğru? Neden?
17. Ġhtiyacı kadar kağıt havlu kullanan çocuk/ yeterli miktarın üzerinde kağıt havlu kullanan çocuk
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur.
- Sen kağıt havluya ihtiyacın olduğunda hangi resimdeki çocuk gibi kullanırsın? - Bu resimdeki çocuklardan hangisinin davranıĢı doğru? Neden?
18. Klozetin içine tuvalet kâğıdı atan çocuk / Tuvalet kâğıdını klozetin yanındaki çöpe atan çocuk
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur.
-Sen tuvalette kullandığın tuvalet kâğıtlarını hangi resimdeki çocuk gibi atarsın? -Bu resimdeki çocuklardan hangisi doğru davranıyor? Neden?
19. Televizyonu kumandadan kapatan çocuk /Televizyonu televizyonun düğmesine basarak kapatan çocuk
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur. -Sen televizyonu hangi resimdeki çocuk gibi kapatırsın?
-Bu resimdeki çocuklardan hangisi doğru davranıyor? Neden?
20. Yerde böcek görünce ezen çocuk / Gördüğü böceği yetiĢkin yardımıyla dıĢarı bırakan çocuk
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur. -Sen böcek, sinek ya da örümcek görsen hangi resimdeki çocuk gibi yaparsın? -Bu resimdeki çocuklardan hangisi doğru davranıyor? Neden?
21. Evcil hayvanını sokağa salan çocuk/evcil hayvanını seven- evde besleyen çocuk (2 aĢamalı)
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur.
-Senin evcil hayvanın olsa, artık ona bakamayacağınız zaman hangi resimdeki çocuk gibi yaparsın?
22. Yiyecek atıklarını çöpe atan çocuk/ Yiyecek atıklarını toprağa gömen çocuk Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur.
-Sen yiyecek atıklarını hangi resimdeki çocuk gibi atarsın? -Bu resimdeki çocuklardan hangisi doğru davranıyor? Neden?
23. 1. Kat: Televizyon izleyen çocuklar (Æift kart)
2.Kat: Televizyon izlerken oyuna baĢlayıp televizyonu açık unutan çocuk/ televizyonu kapatan çocuk
Resimler gösterilerek; ―Bu resimdeki çocuklar ne yapıyorlar?‖diye sorulur.
-Sen televizyon izlerken oyun oynamak istersen televizyonu hangi resimdeki çocuk gibi bırakırsın?
-Bu resimdeki çocuklardan hangisi doğru davranıyor? Neden?
Çocuklar İçin Çevre Ölçeği‘nin Puanlanması
Ölçekte yer alan maddeler 0-1 puan Ģeklinde puanlanmıĢtır. Ġlk soruya yanlıĢ veren çocuklara ikinci soru sorulmamıĢtır. Ġkinci soruya doğru cevap verenlerin sonuçları 1 puan Ģeklinde puanlandırılmıĢtır. Maddeler 0-1 olarak puanlandığından doğrulayıcı ve açımlayıcı faktör analizi yapılmamıĢtır.
b. Deneysel Çalışmaya İlişkin Verilerin Toplanması
AraĢtırmada uygulanan çevre eğitim programına iliĢkin verilerin toplanmasında araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen ―Æocuklar Ġçin Æevre Ölçeği‖ kullanılmıĢtır.
Deneysel Çalışmada Uygulanan Çevre Eğitim Programının Felsefesi
Program için hazırlanan çevre eğitim programında Branfenbroner‘in High Scope, Montessori, Waldorf, Bronfenbronner‘in ekoloji kuramı ve Proje YaklaĢımının eğitim felsefelerinin çevre ve doğamız konularındaki görüĢleri temel alınmıĢtır.
Reggio Emilio eğitim felsefesinin kurucusu Loris Malaguzzi ortamın; çocuğun farklı yaĢtaki kiĢiler arasında iliĢki kurması, hoĢ bir çevre yaratması, değiĢimler, etkinlikler ve alternatifler sunması, sosyo-etkin-biliĢsel öğrenmenin geliĢmesi için potansiyel sağlaması açısından önemini vurgulamıĢtır (Saltz, 1997). Reggio Emilia okullarında ortam için ―öğrenmenin kendisi‖ Ģeklinde ifadeler kullanılmaktadır (New, 1989). Reggio Emilia okullarının çevresi ĢaĢırtıcı, çocuğun hayal dünyasını ve yaratıcılığını destekleyecek bir
Ģekilde tasarlanmıĢtır. Renkler ve ıĢıklar muhteĢem bir Ģekilde düzenlenmiĢtir. Bu çevrede yaĢayan herkese, her Ģeye saygı duyulmaktadır. Bu çevre öğretmenlerin ve çocukların kendilerini değerli ve iyi hissetmelerini sağlamaktadır (Fleet ve Robertson, 2001). Her merkezde ebeveynlerin çocuklarını bekleyebileceği, ya da onları karĢılayabileceği bir bölüm, yemek odası, mutfak, fırın, tuvalet, birçok gerçek bitki ve çiçeklerin bulunduğu büyük bir bahçe bulunmaktadır (Aral, Kandır ve YaĢar, 2000).
Reggio Emilia‘ya ziyarete gelen Amerikalı Psikolog Jerome Bruner‘in Ģu sözleri, insanın yaĢadığı yeri tanıması, oradaki yerel kaynakları kullanması ve ihtiyaçtan yola çıkarak hareket etmesi gerektiğine ıĢık tutar niteliktedir: ―Nerede olduğunu bilmek, kimliğini, eĢsizliğini bilmek insanın dünyadaki yerini anlamaya yardımcı olur. Her yerin kendi ruhu, kendi geçmiĢi ve kendi fikirleri vardır.‖ Reggio Emilia okullarının dıĢ çevresi oldukça ilginçtir. Su ve kum oyunu için alanlar, tırmanma merdivenleri, aileler tarafından dikilen çok çeĢitli, küçük ağaçlar ve piknik yapmak için piknik masaları bulunmaktadır (Bennett, 2001). Sınıflarda kesinlikle plastik ya da ucuz oyuncak yoktur. Zeminler ahĢaptır ve bütün mobilyalar da, oyuncaklar da ahĢaptan yapılmıĢtır. Her sınıfta ailelerin yaptıkları kuklalar, kukla tiyatrosu bulunmaktadır. Gölge oyunları için karanlık bir oda da bulunmaktadır Uygulama sürecinde sanat çalıĢmaları, resim, çizim, seramik, kil çalıĢmaları yapılır. Ayrıca bunları gerçekleĢtirmek için geri dönüĢümü olabilecek doğal materyaller kullanılır. Öğretmenler çocukların hangi malzemeleri, nasıl kullandıklarını gözlerler. Öğretmen sadece çocukları gözlemlemekle kalmazlar aynı zamanda bu malzemeleri nasıl yaratıcı bir Ģekilde kullandıklarını da incelerler. Bu durum öğretmene malzemeleri birleĢtiren, bir araya getirip etkili bir Ģekilde kullan çocuğun biliĢsel yapılarını öğrenmek için Ģans vermektedir.
Bu projeler bir hafta sürebilir, ya da aylar, hatta bütün bir yıl boyunca devam edebilmektedir. Örneğin gerçek yaĢamla ilgili olan konular araç olarak kullanılabilmektedir. Su, ıĢık, bisiklet, büyüyen sebzeler gibi. (Bennett, 2001). Projeler aracılığıyla hayvanların, doğadaki bütün nesnelerin birçok çeĢidini keĢfetmektedirler. Örneğin hayvanların 20‘den fazla vücut parçalarının olduğunu öğrenmekte, insan vücutlarıyla karĢılaĢtırılarak farklılıkları hakkında hipotezler geliĢtirmekte, gözlemler yapmakta, dramatik oyunlarla birçok yeni bilgi edinmektedirler. Hayvan taklitleri için çocuklar zamanlarının büyük bir bölümünü açık havada geçirmektedirler. Orada koĢarlar, zıplarlar, yemek için diğerini kovalarlar. Sınıf içinde de, kostümlerle, yüz maskeleriyle taklit ederler ya da maskeleri, kuklaları kendileri fırçalarla, kalemlerle, boyalarla yaparlar.
Bu Ģekilde kağıt üzerinde el-göz koordinasyonu kazanırlar. Fizik, kimya gibi bazı alanlarda keĢifler yaratabilmek için su veya doğa ile ilgili bazı materyaller kullanılarak etkinlikler gerçekleĢtirilmektedir. Örneğin, çocuklara ―oyun hamurunu suya koyarsak batar mı, yoksa suyun üzerinde yüzer mi?‖ gibi. Æocukların kendilerinin uygulamalarına fırsatlar verilerek keĢfetmeleri sağlanmaktadır (Guyevskey, 2005).
High/Scope okulöncesi eğitim programının çocuğu merkeze alan bir programdır. High/Scope programının çocuklara etkin öğrenme fırsatları ve olumlu yetiĢkin-çocuk etkileĢimi sağlayarak çocuklarda bağımsız düĢünme, insiyatif, tutarlılık ve yaratıcılık gibi önemli becerilerin geliĢimini desteklediği bilinmektedir (Bilaloğlu, 2004).
High/Scope programının dayandığı temel ilke ―etkin öğrenme‖dir. Diğer dört temel ilke ise; olumlu yetiĢkin-çocuk etkileĢimi, öğrenme çevresi, tutarlı bir günlük program ve değerlendirmedir. High/Scope yaklaĢımında öğretmenlerin görevi, etkin öğrenmeyi geliĢtirecek bir ortam sağlamak ve çocuklara eylemleri hakkında düĢünmeleri için yardımcı olmaktır. Bir anlamda çocuklar, geliĢmiĢlik düzeyleri elverdiğince bilimsel gözlem ve müdahale yöntemiyle öğrenmektedirler (Aral, Kandır ve Can YaĢar, 2000; Koçak, 1998; Poyraz ve Dere, 2001). Etkin öğrenme, yaparak öğrenmedir. Etkin öğrenmede çocuklar sadece seyredip dinlemekle yetinmez, sürece etkin olarak bir Ģeyler yaparak katılır, bağımsız olarak hareket ederler ve keĢiflerde bulunurlar, boyaları karıĢtırırlar, ĢiĢe kapaklarının tekerlek gibi kullanılabileceğini öğrenirler. Etkin öğrenme çocuklara ezmek, sürtmek, yerlerde sürünmek gibi dolaysız deneyimler kazandırır ve tırmanma, dönme gibi etkin araĢtırma olanakları sunmaktadır (Bilaloğlu, 2004).
Hatırlama zamanı, planla-yap-değerlendir sürecini sona erdirir. Æocuklar çalıĢma zamanında neler yaptıklarını anlatarak bu süreci gerçekleĢtirirler. Æocuklar sık sık baĢlangıçtaki planlarına dayanarak yaptıklarından farklı Ģeyler tarif ederler. Hatırlama iĢi, planlama zamanında olduğu gibi, bir takım stratejiler kullanılarak yapılabilir; çocuklar birlikte oynadıkları diğer çocuklardan, oyunda ne olduğundan, karĢılaĢtıkları problemlerden söz edebilirler, yaptıkları Ģeyin resmini çizebilir veya modelini yapabilirler. Hatırlama zamanı planla-yap-değerlendir sürecini sona erdirse de eğer zaman varsa çocuklar bu çevrimi bir kez daha yaĢayabilirler (Hohmann & Weikart, 2000; Koçak, 1998; Poyraz ve Dere, 2001).
Æocuklar içeride oynadıkları oyunları, daha geniĢ bir ortamda, doğal çevrelerini ve o an yaĢadıkları bölgeyi tanıyarak, değiĢen hava koĢullarını ve mevsimleri yaĢayarak sürdürürler. YetiĢkinler de çocuklara etkin olarak katılırlar, yaptıkları Ģey hakkında onlarla
konuĢurlar, onların ilgi ve becerileri konusunda daha geniĢ bilgi edinirler ve çocuklarını almaya gelen velilerle konuĢurlar (Hohmann, Weikart, 2000).
Waldorf eğitiminde temel ilke öğrencilerin kendi görgülerini ve dünyadaki yerlerini anlamaya yönelik bir anlayıĢ biçimi geliĢtirmelerini sağlamaktır. Bu eğitim sistemine göre insanlar öncelikle belirli bir milletin üyesi değil, dünya vatandaĢıdır. Bu nedenle çocukların tüm yönleriyle eğitilmesini amaçlayan Waldorf Eğitiminde bütün çocuklar için Ģu felsefe benimsenmektedir: ―Kal, akıl ve yetenek‖. (Driscoll, 1999). Bu yönüyle çevre eğitiminin amacı olan dünya vatandaĢı yetiĢtirme, gezegenimize ve doğaya saygı duyma anlayıĢı ile Waldorf yaklaĢımı bir ortak noktada buluĢmaktadır (Bayhan & Bencik, 2008). Bu eğitimin aĢamaları birçok öğe ile iliĢkilidir. Bu öğelerden biri olan dünyanın doğal harikaları hakkında bilgi sahibi olmadır. Bu öğe çevre eğitim programında baz alınmıĢtır. Waldorf Okullarında öğretmen, - DüĢünürdür, - Sanatçıdır, - Bilim adamıdır, - ġairdir, - Æevrecidir, - Müzisyendir (Astley ve Jacson, 2000; Houston, 1990). Bu yönüyle çevreci olması eğitim verdiği çocuklara da doğayı sevme, koruma ve saygı duymada model olacağı anlamına gelmektedir (Bayhan & Bencik, 2008).
Waldorf okul öncesi eğitim ortamında sadece kapalı alanlar değil, aynı zamanda açık alanlarda eğitim amaçlı sıklıkla kullanılmaktadır. Æocuk doğanın bir parçası olarak kabul edilmekte ve çocuklara doğanın içinde kendisini keĢfetmesine olanak sağlayacak etkinlikler sunulmaktadır. Bu sebeple Waldorf okullarında açık alanlarsa sınıf içi etkinliklere paralel olarak etkinlik gerçekleĢtirilmektedir (Toran, 2014).
Okul öncesi sınıfı, çeĢitli bireysel ve grup aktiviteleriyle yapılandırılmıĢtır. Her gün hava yağmurlu bile olsa bahçe oyunlarına programda yer verilmekle birlikte, haftada en az birkaç kez doğa yürüyüĢüne gidilmektedir. Sabahları güne baĢlarken çocuklar bedenlerini, koĢarak, zıplayarak, tırmanarak yeteri kadar hareket ettirmektedirler (Houston, 1990). Æocuklara modern hayatın kargaĢasına atılmadan doğayı gözlemleme fırsatı verilmekte ve bunlara ek olarak doğa sevgisini kazandıracak Ģarkılar, Ģiirler öğretilmekte, öyküler okunmaktadır. Bu etkinliklerin amacı, çocuklarda doğa bilicinin ve sevgisinin oluĢmasını sağlamaktır. KuĢlar, arılar, çiçekler ve kayalara günaydın Ģarkısı söylenerek doğa ile bağlantı kurulmakta, daha sonra öğrenilenler resim, boyama ya da kil ile ifade edilmektedir. Böylece Waldorf anaokulu sevgi dolu ve ılımlı atmosferi ile küçük bir aile halini aldığı ifade edilmektedir (Houston, 1990, s. 29).
Waldorf okullarında açık alanlarda çocuklara doğal materyaller sunulmaktadır. Æocukların bu doğal materyallerle oyun oynamalarına fırsat verilmektedir. Bununla birlikte bahçe bakımı, sebze-meyve yetiĢtiriciliği, evcil hayvan bakımı gibi sorumluluklar da açık alanda çocuklara verilmektedir. Açık alanlar çocukların oyun oynamaları, dramatik etkinlikler gerçekleĢtirmeleri ve sanat çalıĢmaları yapmaları için tasarlanmaktadır. Bu alanlarda çocuklar yaĢıtları ile özgürce etkileĢimde bulunmakta ve doğanın bir parçası olarak sorumlulukları iç motivasyonları ile üstlenmektedirler (Crifferi, 2003; KutulmuĢ, 2013). Æevre eğitim programının dayandığı bir baĢka eğitim felsefesi Montessori eğitimidir. Bu yaklaĢım, okul ortamında doğanın kullanılması, çocuğun gerçek ihtiyaçlarını karĢılaması, çocukların kendi kendilerini eğitebilmeleri, özgür olmaları ve yetiĢkinler tarafından çok fazla sınırlandırılmamaları açısından Rousseau‘nun görüĢleri ile benzeĢmektedir (UlutaĢ &Tutkun, 2014, s. 45).
Montessori‘ye göre doğa kanunlarını anlamak bilimin temelidir. Æocuklar doğanın düzeni, uyumu ve güzelliğini anlamalı ve bundan mutluluk duymalıdır (Korkmaz, 2006; Vuslat & Akyol, 2006). Montessori ruhsal eğitimi, bütün insanların tekliğine ve doğaya saygı, vb. aracılığıyla barıĢın beslenmesi olarak tanımlamaktadır. Montessori doğanın çocuğa barıĢçıl toplumun mutlu üyeleri olmak için doğru pozitif eğilimler verdiğine, verilen olumlu durumların, çocukların pozitif kalitelerini geliĢtirip yetiĢkin toplumunu hastalığını tedavi edileceğine inanmaktadır. Montessori‘ye göre, Æocukların kendi disiplinlerini geliĢtirmeleri özgürlüğe bağlıdır. Özgür olmak ve kendini kontrol etmek, birinin ne yapmasını istemesi değil, neyi yapmayı seçeceğini bilmektir (Wentworth, 1999).
Montessori‘ye göre eğitimin bir amacı da; uyumlu toplum için iyi ve mutlu, uyum sağlayan insan yetiĢtirmektir. YaklaĢımın felsefi temellerinde yer alan doğanın bir parçası olan insanın, doğanın dengesiyle uyum içine geliĢiminin desteklenmesi gerektiğinin savunulduğu görülmektedir. Doğa çocuklara içgüdü sağlamakta ve bu içgüdüler dünyayı çevreleyenleri keĢfetmek için güçlü dürtüler vermektedir ve bu durum bağımsız büyümeye yardımcı olmaktadır (KuĢlar ve diğer hayvanların yavruları gibi). Tam olarak geliĢmiĢ hayvanlar yavrularının bu eğitimine karĢı çıkmamakta, yavrularını koruyarak onların geliĢimini engellememektedir. KuĢlar yavrularını uçmayı öğrenmeleri ve kanatlarının geliĢmesi için belirli bir geliĢime ulaĢtıklarında yuvadan aĢağıya atarlar, ördekler yavrularına suya dalmayı gösterirler. Böylece yavru baĢkasına muhtaç olmadan ve geliĢimi doğrultusunda hareket eder. YetiĢkin insan bu eğitimi çocukları üzerinde uygulamayı baĢaramazlar ve çocukların çevrelerini keĢfetmelerini engellerler ya da hareketlerini
kısıtlayacak dar bir alana (çocuk parkı, bebek karyolası ya da sıkı kıyafetler…) çocukları hapsederler. Ya da çocukları besler, giydirir, onların yerine birçok Ģeyi kendileri yaparlar. Sonuç olarak bu çocuklar normal geliĢemez, ama onun yerine hayal kırıklığına uğramıĢ, sıkılmıĢ, yılmıĢ, sinirli, toplumca reddedilen, sabırsız, yaramaz, itaatsiz ve çıldırmıĢ bir hale gelmektedirler (Wentworth, 1999).
Æocuklar doğuĢtan itibaren geliĢimlerinin her safhasında etraflarını meraklı gözlerle izlerler ve büyüdükçe bilmedikleri her Ģeyi sorarak öğrenmeye çalıĢırlar. Gillingham‘ın (1993) da ifade ettiği gibi okul öncesi dönem çocuklarında büyük bir öğrenme coĢkusu vardır. Etrafımızda gördüğümüz, algıladığımız her doğa olayı fenin konusu olabileceğinden, çocukların sorularına verilen cevaplarla onların fen öğrenmeleri de geliĢmeye baĢlar. Okul öncesi dönem çocuğu oldukça meraklı ve çevresiyle ilgilidir. Bu dönemde doğru aktarılan fen ile ilgili bilgi ve beceriler onların gelecekteki öğrenmelerini ve bu alana olan ilgilerini büyük ölçüde etkileyecektir. Butts ve Prescott‘un (1990) da söylediği gibi okul öncesi dönem 159 çocukları soyut kavramları öğrenmeden ziyade bilimsel süreçlerini geliĢtirmeye daha çok hazırdırlar. Dolayısıyla okul öncesi kurumda öğrenim gören çocuklara fen kavramlarının ve bilimsel becerilerin uygun metot ve tekniklerle öğretilmesi oldukça önemlidir (ġahin, Güven &Yurdatapan, 2011).
Proje tabanlı eğitim okul öncesi çocukların fen baĢarılarını ve bilimsel süreçleri kullanma