Verilerin Analizi

Veri analizi, araştırmacının verileri temsili olarak ve sistematik bir şekilde kavramsallaştırılması süreci olup nitel verilerin analiz edilmesindeki temel amaç bireylerin öznel yapılandırmalarının sistematik olarak anlamlaştırması ve de bunların kuramsallaştırılmasıdır (Ekiz, 2009, s.73). Nitel araştırmalarda temel ve derinlemesine olmak üzere iki boyutta analiz yapılmakta olup temel analizde betimsel analiz varken; derinlemesine analizde içerik analizi, söylem analizi, konuşma analizi, metafor analizi ve dokuman analizi yer alır (Sönmez ve Alacapınar, 2013, s.160-162). Bunlardan betimsel analizde verilerden elde edilen bulgular düzenlenmiş ve yorumlanmış biçimde okuyucuya sunulurken; içerik analizinde betimsel analizde özetlenen ve yorumlanan veriler daha derin bir işleme tabi tutularak toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaya yönelik bir temel amaç gözetilir (Yıldırım ve Şimşek, 2013, s.256-258).

Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programlarında sosyal katılım becerisinin yerinin belirlenmesini amaçlayan bu çalışmada 1968’den günümüze kadar olan Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programlarını incelemek amacıyla betimsel analiz ve içerik analizi teknikleri kullanılmıştır. Betimsel analizde veriler temalar altında düzenlenip doğrudan alıntılara yer verilerek yapılan betimlemelerle zenginleştirilirken içerik analizinde birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar etrafında bir araya getirip okuyucuya sunulur (Yıldırım ve Şimşek, 2013, s.257-259).

Betimsel analiz ve içerik analize zemin hazırlamak için eldeki dokümanlar eğitim programının ögeleri ölçüt kabul edilerek sınıflandırılmıştır. Bir eğitim programının temel ögelerini hedef, içerik, öğrenme-öğretme süreci ve değerlendirme oluşturur (Demirel, 2005, s.37). Bu bağlamda her bir doküman amaç, özel amaç,

kazanım, üniteler, öğrenme alanları, öğretim stratejileri, yöntem ve teknik, ölçme- değerlendirme yaklaşımı anlayışı açısından ölçüt alınarak incelenmiştir. Bu sınıflamadan sonra içerik analizine geçilmiş, içerik analizinde Yıldırım ve Şimşek, (2013, s.260) tarafından önerilen “verilerin kodlanması, temaların bulunması, kodların ve temaların düzenlenmesi ve bulguların tanımlanıp yorumlanması” olmak üzere dört aşama sırası ile takip edilmiştir. Bunun için öncelikle alanyazın kodlaması oluşturulmuştur. Yıldırım ve Şimşek’e (2013, s.261) göre araştırmanın amacı çerçevesinde okunan veri setinin kodlanması daha kolay olup kodlamada kullanılan kavramlar araştırmacının kendisinden, okuduğu alanyazından ya da verinin içinden çıkabilir. Bu anlayışa uygun olarak araştırmanın amacı çerçevesinde öncelikle alanyazından kodlar elde edilmiş sonrasında ise veriler okunarak kesin kod listesi oluşturulmuştur.

İçerik analizindeki ikinci aşama olan temaların bulunması aşamasında ise Yıldırım ve Şimşek (2013, s.268-269) tarafından önerilen kodların bir araya getirilip incelenmesi, kodlar arasında ortak yönler bulunmaya çalışılması, tematik kodlama yapılarak kategorize edilmesi ve tanımlayıcı bir şekilde yorumlama yapmadan ilk elden okuyucuya sunması yaklaşımları benimsenmiştir. Elde edilen kodlardan hareketle sosyal katılım becerisine ait “toplumsal amaçlı katılım, etkin vatandaşlık kazandırma amaçlı katılım ve eğitsel amaçlı katılım” olmak üzere üç boyut elde edilmiştir. Böylece bir önceki aşamada oluşturulan alanyazın kod listesi bu üç boyut altında gruplandırılarak “araştırma kod listesine” dönüştürülmüştür. Sonrasında ise verilerin incelenmesi aşamasında bu kod listesinden hareket edilmiş, veriler incelenirken esnek davranılarak verideki içerikten hareketle ortaya çıkan yeni temalar da içerik analizi tablolarına eklenmiştir. Bu aşamada içerik analizi tabloları kullanılarak tema ve boyutlar okuyucuya sunulmuştur. Böylece “araştırma kod listesi” veri analizi sonucunda son halini almıştır. Aşağıdaki tabloda araştırma öncesi alanyazına bağlı olarak oluşturulmuş ve veri analizi süreci öncesi hazırlanan “araştırma kod listesi” gösterilmiştir:

Tablo 3.1. Araştırma öncesi hazırlanan “araştırma kod listesi”

Toplumsal Amaçlı Katılım Etkin Vatandaşlık

Kazandırma Amaçlı Katılım Eğitsel Amaçlı Katılım

Gruba katılma Seçimde aday olma Kulüplere katılım

Grupla çalışma Seçim faaliyetleri Sergilere katılım

Gruba üye olma Seçme hakkı Kermeslere katılım

İşbirliği yapma Seçilme hakkı Okul dışı etkinlikler

Birlikte çalışma Oy verme Okul içi etkinlikler

Toplumsal örgütlere katılım Hak ve ödevlerini bilme Eğitsel ve sosyal faaliyetlere katılma Toplum sorunu çözme Hak ve ödevlerini yerine

getirme

Eğitsel faaliyetlerde iş birliği yapma

Toplum için kampanya düzenleme Yönetim şekilleri Küme çalışmaları Toplum için eyleme geçme Devletin yapısı Grupla çalışma Toplum hizmetine katılma Devletin görevleri bilgisi İşbirlikli öğrenme

Sorumluluk alma Yerel yönetimler Okuldaki yarışmalara

katılım

Küresel sorunlarla ilgilenme Demokratik yaşam becerileri Okul gezilerine katılma Toplumun geleceğini şekillendirme Lobi faaliyetlerine katılım Sorumluluk alma

Bu araştırmada inandırıcılığı sağlamak için derinlik odaklı veri toplama, uzman incelemesi ve ayrıntılı betimleme yaklaşımları kullanılmıştır. Derinlik odaklı veri toplamada araştırmacı elde ettiği sonuçları birbirleri ile sürekli karşılaştırarak ve yorumlayarak ele alır (Yıldırım ve Şimşek, 2013:301). Araştırmada bu görüşe uygun olarak elde edilen veriler birbirleri ile karşılaştırılmış ve yorumlanmıştır. Uzman incelemesi yaklaşımında araştırma konusu hakkında genel bilgiye sahip ve nitel araştırma yöntemleri konusunda uzmanlaşmış kişilerden çalışmayı farklı boyutlarda incelemesi istenir (Yıldırım ve Şimşek, 2013:302). Bu bağlamda araştırmanın deseni, toplanan verilerin analizi ve yorumlanması uzman incelemesine tabi tutulmuştur. Uzman önerilerine göre araştırma yürütülmüştür. Ayrıntılı betimleme yaklaşımında ise ham verinin ortaya çıkan kavram ve temalara göre yeniden düzenlenmiş bir biçimde okuyucuya yorum katmadan ve verinin doğasına mümkün olduğu ölçüde sadık kalarak aktarılması söz konusudur (Yıldırım ve Şimşek, 2013:304). Araştırmada bu anlayışa uygun bir şekilde programdaki ifadelerden doğrudan alıntılar yapılmış ve bunlar hem metin içerisinde hem de ilgili tablolar içerisinde aynen okuyucuya aktarılmıştır.

İçerik analizinde güvenirliği sağlamak için ise kategorileştirmelerde iki araştırmacı tarafından kodlama yapılmıştır. Bunun için araştırmacılar dokümanlar üzerinde oluşturdukları temalar ve boyutlarla ilgili olarak iki farklı günde bir araya

gelerek temalar ve boyutlar üzerinde görüşmeler yapmışlardır. Araştırmacılar tarafından yapılan bu kodlayıcılar arasındaki güvenirliğe ise Miles ve Huberman (1994, s.64) tarafından önerilen güvenirlik formülü [Güvenirlik=Görüş Birliği/(Görüş Birliği+Görüş ayrılığı)] ile bakılmıştır. Bu güvenirlik katsayısındaki farklılığı oluşturan konulardan birisi kodlama konusunda birlikteliğe varılamaması dolayısıyla aynı temanın farklı boyutlarda yer almasıdır. Ancak incelenen verilerin yapısı gereği aynı temanın iki farklı boyutta yer alabileceği görüşünde hemfikir olunmuştur. Örneğin görev ve sorumluluk alma teması dokümanlarda (programlarda) hem bireyin devlete karşı görev ve sorumluluklarını yerine getirmesinin istenmesi şeklinde hem de bireyin içinde bulunduğu topluma karşı görev ve sorumlulukları yerine getirmesinin istenmesi şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla “görev ve sorumluluklar” teması hem toplumsal amaçlı katılım hem de etkin vatandaşlık kazandırma amaçlı katılım boyutunda yer almıştır. Benzer şekilde programlarda işbirliği teması hem toplumsal düzen için işbirliğine gitme hem de okul içindeki eğitsel etkinliklerde işbirliği yapma şeklinde yer almaktadır. Bu yüzden işbirliği temasının hem toplumsal amaçlı katılım hem de eğitsel amaçlı katılım boyutunda yer alabileceği kararlaştırılmıştır. Araştırma verilerinin güvenirliği için hesaplanan uyuşum yüzdesi 0.87 olarak ortaya çıkmıştır.