Sosyal Bilgiler Dersi ve Sosyal Katılım Becerisi

NCSS (1994, s.148-149) sosyal bilgiler dersine ait becerileri “Sosyal Bilgilerin Temel Becerileri” başlığı altında üç grupta toplamıştır. Bu temel beceriler “bilgiyi elde etme, bilgiyi düzenleme ve kullanma ile kişilerarası ilişkiler ve sosyal

katılım becerisi”dir. Her bir kategori altında yer alan başlıklar ise NCSS tarafından aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:

a. Bilgiyi Elde Etme

 Okuma becerileri

 Çalışma becerileri

 Kaynak ve bilgi araştırma becerileri

 Elektronik araçlara özgü teknik beceriler

b. Bilgiyi Düzenleme ve Kullanma

 Düşünme becerileri

 Karar verme becerileri

 Üstbilişsel beceriler

c. Kişilerarası İlişkiler ve Sosyal katılım

 Kişisel beceriler

 Grup etkileşimi becerileri

 Sosyal ve politik katılım becerileri

NCSS (1994, s.149) tarafından sosyal katılım ile ilgili öğretilmesi gereken beceriler ise şu şekilde belirlenmiştir:

 Öğrencinin toplumu etkileyen konularda bilgi sahibi olması,

 Öğrencinin sosyal eylemin gerekli olduğu durumları tanımlaması,

 Öğrencinin uygun bir eylem planını kararlaştırmak için bireysel veya başkaları ile birlikte çalışması,

 Öğrencinin özgürlük, sosyal adalet ve insan hakları alanlarının genişletilmesine çaba harcamak için sosyal güce sahip konumlarda olanları etkilemek için çalışması,

 Öğrencinin bağımsız bir toplumda vatandaşlık ile ilgili sosyal sorumlulukları kabul etmesi ve yerine getirmesi.

NCSS’e (1994, s.7-8) göre sosyal bilgiler programında “Bilgi edinme ve veriyi işleme, davranış biçimi, argüman/kanıt ve anlatı geliştirme ve sunma, yeni bilgi oluşturma ve gruplara katılma” olmak üzere dört tür becerinin bulunması gerekir. NCSS tarafından belirlenen bu beceri türleri içerisinde “gruplara katılma” sosyal katılım becerisi ile yakından ilişkilidir. NCSS (1994, s.8), “Gruplara katılma”

becerisini geliştirmek için sosyal bilgiler programının aşağıdaki ilkelere uygun olarak tasarlanmasını gerekli görmüştür:

 Öğrencilerin gruplar içinde kişisel görüşünü gerekçeli bir biçimde savunma ve ifade yeteneğini arttırma,

 Grup içindeki ortak etik sorumlulukların farkına varma,

 Farklılıklar ve anlaşmazlıklarla ilgili konular hakkında tartışmaya katılma veya bu konuların etik temellerinden dolayı kişisel duruşunu/pozisyonunu devam ettirme,

 Bireysel olarak veya grup içinde çalışma,

 Demokratik bir cumhuriyette vatandaşlıkla ilgili sorumlulukları kabul etme ve yerine getirme.

Parker ve Jarolimek, (1984, s.8-9) sosyal bilgiler programı aracılığı bireyin öğrenmesini sürdürmesi, hayata katılımının sağlanması ve demokratik yaşam deneyimlerini devam ettirmesi için “kişilerarası ilişkiler ve sosyal katılım” alanında da beceri kazanmasına vurgu yapmaktadır. Bireyde “kişilerarası ilişkiler ve sosyal katılım” becerisi için de aşağıdaki durumlar örnek olarak gösterilebilir (Parker ve Jarolimek, 1984, s.9):

 Görüş, duygu ve düşüncelerini paylaşma,

 Bir grupta amaç belirlemeye yardımcı olma,

 Toplumu etkileyen konularda bilgi sahibi olma,

 Uygun eyleme karar vermek için başkalarıyla ya da bireysel olarak çalışma.

Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programlarında sosyal katılıma değinen bir diğer isim olan Ludlow (1993) ise sosyal bilgiler dersi programındaki sosyal katılım (toplumsal eylem) faaliyetlerinin aşağıdaki özellikleri taşıması gerektiğini ifade etmektedir:

 Toplumsal, kişisel ve siyasi konularda beceri kazandırmaya yönelik anlamlı deneyimler olmalı,

 Sosyal katılım projelerinin öncelikli amacı öğrencilerin sadece topluma hizmet değil siyasi etkinlik duygusu kazanabilecekleri nitelikte bir deneyim sunma olmalı,

 Öğrenciler toplumsal eylemlerle ilgili konuları çalışmalı, katılımla ilgili değerleri analiz edip netleştirmeli, eylemin olası sonuçlarını belirlemeli ve bu konulardaki istekliliklerini ifade ettikten sonra katılım sağlamalı,

 Sosyal katılım projelerinin planlanmasında ve uygulanmasında öğrencilerin yaşları ve deneyimleri dikkate alınmalı,

 Bir sosyal katılım projesine başlamadan önce öğrenciler, öğretmenler, okul yöneticileri ve ilgili topluluk ajanslarının tam bir işbirliği sağlanmalı,

 Okulun imkânları yerel halkın katılımına uygun olmalı,

 Hiçbir öğrenci değerlerine veya inançlarına aykırı olduğunu düşündüğü bir projeye katılmaya zorlanmamalı,

 Sosyal bilgiler programında yer alan sosyal katılım projeleri tarafsız olmalı, her ne kadar bazı öğrenciler belirli bir konuya dikkat çekmek isteseler de amaç ve düşünceleri farklı olan diğer öğrenciler için benzer projeler planlanması seçeneği olmalıdır.

Sosyal bilgiler öğretiminin evrensel amaçlarından biri de sosyal katılıma ilişkin amaçlardır. Bu amaçlar; bireylerde bilgi, beceri ve değerlere ilişkin donanımın oluşturulması ve aktif bir toplumsal katılımı oluşturmak amaçlı olup bu katılım için bazı kişisel, grup etkileşimi, sosyal ve siyasal becerilerin geliştirilmesi lazımdır (Öztürk, 2006, s.30). Bu çerçevede de sosyal bilgiler öğretimi aşağıda gösterilen hedef ve konular üzerinde yoğunlaşmaktadır:

 Farklı inanç ve kültürlere, ihtiyaçlara, duygulara, sorunlara, başkalarının hedeflerine, birey ve grupların sorumluluklarına, hak ve özgürlüklerin çiğnenmesine karşı duyarlılık gösterme; basmakalıp düşünceleri, önyargıları ve bağnazlığı ortadan kaldırmanın gerekliliğine karşı hassas olma,

 Grup çalışmaları planlamada, karar vermede, harekete geçmede, uyuşmazlıkları çözmede, ihtilaflı konuları incelemede, lider ve takipçi olarak hizmet vermede, ikna ve arabuluculuk yöntemlerini kullanmada oluşturmacı/yapıcı grup etkileşimi kurma,

 Gerekli eylemleri tanımlama, vatandaşlık sorumluluklarını yerine getirme, koşullar değişince birey olarak rolünü de değiştirme; adalet, eşitlik ve diğer demokratik değerlerin yayılması için başkalarını etkileme; eylemlerinin sonuçlarını kabul etme ve bunlarla başa çıkma,

 Katılımın niteliğini, insanın yaşam koşullarının gelişimine katkıyı, birey ve grup eylemlerine ait süreçleri değerlendirme (Öztürk, 2006, s.30-31).

Sosyal bilgiler dersi içerisinde sosyal katılımın bir diğer boyutunu da vatandaşlık eğitimi ve bu eğitimin vatandaşın sosyal katılımını amaçlamasıdır. Griffith’e (1995, s.49) göre sosyal bilgilerin temel amacı vatandaşlık eğitimi olup sosyal bilgilerin amaçları ile sosyal katılım kavramı arasında aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi bir ilişki bulunmaktadır:

Şekil 2.3. Sosyal bilgilerin amaçları ve sosyal katılım ilişkisi (Griffith,1995)

Şekil 2.3’te görüldüğü gibi Griffith (1995:50) bireye bilgi, beceri ve değer kazandırma yoluyla sosyal katılım ve nihayetinde vatandaşlık eğitiminin kazandırılabileceğini belirtmektedir. Bu bağlamda sosyal katılımı sosyal bilgiler öğretimi için önemli bir konuma oturtan Griffith’e (1995, s.50) göre sosyal katılım vatandaşlık eğitimi bağlamında şu şekilde tanımlanmıştır:

…Dolayısıyla sosyal katılım, şu şekilde tanımlanabilir: Öğrenciler tarafından belirli sosyal görev ve etkinliklerin yerine getirilmesine etkin katılım. Bilgi, beceri ve değerleri güçlendiren ve yaşamı ilgilendiren belirli yetenek ve tasarrufların okul içinde ve dışında sergilenmesinde etkin rollere katılım. Öğrendikleri şeyin günlük hayatta uygulanmasını içeren uygulama. Sosyal katılım, belki de sosyal bilgiler öğretiminin ikinci ana hedefidir ve öğrencileri, sınıf düzeyinde, toplumsal eleştiri ve kamuya açık konularıyla ilgili otantik

müzakerelerde bulunmaya ve bu konuları gerçek yaşam biçiminde öğrenme ortamına getirmeye yönelik bir araçtır.

Chapin (2014, s.3) de sosyal katılımı vatandaşlık eğitimi açısından değerlendirmiş, sosyal katılımın demokratik bir değer olarak kabul edilebileceğini belirterek sosyal bilgilerin dört temel amacı içerisine sosyal katılımı da yerleştirmiş ve aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi ifade etmiştir:

Şekil 2.4. Sosyal bilgilerin amaçları ve sosyal katılım ilişkisi (Chapin, 2014)

Şekil 2.4’te görüldüğü gibi Chapin (2014, s.3) tarafından vatandaşlık eğitimi açısından sosyal katılım bireyin yaşadığı dünyadan başlamak üzere genelden özele doğru ülkesinde, toplumda, okulda ve sınıfta olacak şekilde ifade edilmiş; bunlar yanında resmi olmayan katılım türünün de bulunduğu belirtilmiştir.