Eylem araştırması deseninde tasarlanan bu araştırmanın verileri, gerçekleştirilen çocuk hakları eğitimi öncesinde edinilen verilerin analizi, eğitim süresince edinilen verilerin analizi ve eğitim süreci sonunda edinilen verilerin analizi olmak üzere üç aşamada analiz edilmiştir. Merriam (2015) veri analiz sürecini, insanların ne söylediğini, araştırmacının sahada ne gördüğünü ve okuduğunu sentezlemeyi, indirgemeyi ve yorumlamayı içeren bir anlam verme süreci olarak tarif etmiştir. Bu araştırma verilerinin analizi de, veri elde edilmesi ve analizinin eş zamanlı olarak gerçekleştirilmesinin bir ifadesi olarak sürekli karşılaştırma tekniğine (Glaser ve Straus, 1967) dayalı olarak gerçekleştirilmiştir. Merriam (2015), bütün nitel veri analizlerinin öncelikli olarak tümevarımsal ve karşılaştırmalı olduğunu ifade etmiştir. Eylem sürecinin niteliğinin artırılması, bu süreçte yaşanan problemlerin belirlenmesi, bunlara ilişkin gerekli tedbirlerin alınabilmesi ve makro düzeyde gerçekleştirilecek veri analizi sürecinde veri fazlalığının dengelenebilmesi için veri azaltılmasının gerçekleştirilebilmesi amacıyla, süreçte edinilen araştırma verileri genel hatlarıyla haftalık olarak mikro düzeyde analiz edilmiştir. Eğitim sürecinin tamamlanması ile birlikte de elde edilen verilerin tamamı, bir bütünlük içerisinde makro düzeyde analiz edilmiştir. Durum tespitinin belirlenmesi ve sürecin tamamlanması sürecinde elde edilen diğer bütün verilerin analizi sürecinde kod ve kategorilere ulaşılması ve bunlar arasındaki ilişkiden yola çıkılarak araştırma sonuçlarının belirlenmesine çalışılmıştır. Merriam, (2015), nitel araştırmalarda veri toplama ve analiz işlemlerinin devam süreklilik gösteren süreçler olduğunu ve bu doğrultuda da her zaman görüşülebilecek birisinin, yürütülebilecek bir gözlemin ve tekrar edilebilecek bir dokümanın var olacağını
143
belirtmiştir. Gerçekleştirilen bütün bu nitel veri analizi süreçlerinde, içerik analizi tekniğinden yararlanılmıştır. Robson (2015) içerik analizinin, dünyevi kavramları tanımlayabilme ve açıklayabilme amacına hizmet eden, kodlanmış ortak akıl ve saf hale getirilmiş yollar olduğunu belirtmiştir. Berg (1998) ise içerik analizi sürecinin, görüşmelerin, saha notlarının, çeşitli tiplerdeki dikkat çekmeyen verilerin ya da sıklıkla analize uygun gözükmeyen bilgilerin, yoğunlaştırılması ve sistematik olarak karşılaştırılabilir hale getirilerek aktarılmasına kadarki bir süreç olduğunu ifade etmiştir. Bu doğrultuda araştırmada elde edilen nitel verilerin analizleri, çocuk haklarına ilişkin algı ve farkındalık durumlarının gelişimi boyutuna yönelik verilerin analizi ve gerçekleştirilen çocuk hakları eğitimi sürecine, bu süreçte yaşanan problemlere ve bunlara ilişkin genel görüş ve değerlendirmelere yönelik verilerin analizi olmak üzere iki ayrı başlık altında aşağıdaki bölümde sunulmuştur.
3.6.1. Çocuk Haklarına İlişkin Algı ve Farkındalık Durumlarının Gelişimi Boyutuna Yönelik Verilerin Analizi
Çocuk haklarına ilişkin algı ve farkındalık durumundaki gelişimlerin belirlenmesi amacıyla, çocuk hakları eğitimi öncesinde, eğitim sürecinde ve eğitim süreci sonunda mikro ve makro analizler gerçekleştirilmiştir. Eğitim öncesinde ve eğitim süreci sonunda katılımcı çocuklara uygulanan zihin haritası tekniğinden, kelime ilişkilendirme testinden ve anket formundan elde edilen veriler, her veri toplama aracı için ayrı içerik analizine tabi tutulmuştur. Ayrıca araştırma sürecinin birlikte yürütüldüğü öğretmen ile de eğitim öncesi ve eğitim sonrasında çocuk hakları ve çocuk hakları eğitimine yönelik algıların, düşüncelerin, farkındalık düzeyinin, gerçekleştirilen eğitim sürecine ilişkin görüşlerin, değerlendirmelerin ve önerilerin belirlenmesi amacıyla yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Gerçekleştirilen görüşmeler, veri kaybının önlenmesi amacıyla kayıt altına alınmış ve sonrasından yazılı doküman haline getirilmiştir. Bu görüşmeler ilişkin yazılı kayıtlar içerik analizine tabi tutulmuştur. Bu noktada gerçekleştirilen analiz işlemlerinde oluşturulan kategoriler, uzman görüşüne sunulmuş ve bu noktada gerçekleştirilen analiz işleminin güvenirliği sağlanmıştır.
Katılımcı çocukların, çocuk hakları eğitimi öncesinde ve sonrasında çocuk haklarına ilişkin zihinsel algılarının ve bilişsel yapılarının belirlenmesine yönelik olarak ise zihin haritası tekniğinden, kelime ilişkilendirme testinden ve yazma çizme tekniğinden araştırma verileri
144
elde edilmiş ve bu veriler bütünsel çerçevede içerik analizi tekniği ile analiz edilmiştir. Ayrıca, çocuk haklarına ve çocuk haklarının öğretimine yönelik olarak görüş ve farkındalıklarının belirlenmesine yönelik olarak çocuklardan edinilen veriler de içerik analizi yöntemi ile analiz adilmiş ve bu doğruluda kod ve kategorilere ulaşılmıştır. Merriam (2015) kodlamanın, araştırmaya uygun kesitlerin elde edilebilmesi amacıyla, verilerin çeşitli noktalarına sembolik kısaltmaların yapılması işleminden fazlası olmadığına dikkat çekmiştir. İlgili kategorilerde yer alan verileri (kodları) destekleme amacıyla da katılımcı çocukların doğrudan ifadelerinden kesitler belirlenmiş ve ilgili kategori altında detaylı olarak sunulmuştur. Kategoriler, çalışmanın amacı, araştırmacının yönelimi, bilgisi ve katılımcılar tarafından açık hale getirilmiş anlamlar aracılığıyla belirlenir (Merriam, 2013, s. 175). Analizi gerçekleştirilen bu veriler, çocukların kendi haklarına ilişkin algı ve farkındalık durumlarının geliştirilmesi gerektiği tespitine dayanak oluşturmuş ve bu doğrultuda gerçekleştirilmesine karar verilen hak eğitimi sürecinin ne şekilde olması gerektiğine ışık tutmuştur.
Gerçekleştirilen veri analizi işlemlerinin güvenirliğini artırmaya yönelik olarak, kod ve kategori oluşturma işlemlerinin her biri araştırmacı tarafından belirli zaman aralıklarıyla yeniden gerçekleştirilmiş ve bu tedbire ilaveten izleme komitesi üyeleri ile birlikte doktor unvanına sahip bağımsız bir uzmanın desteklerine başvurulmuştur. Araştırma süresince gerçekleştirilen nitel veri analizi işlemlerinin güvenirliğinin hesaplanmasında ise, Miles ve Huberman (1994) tarafından geliştirilen kodlayıcılar arası güvenirlik formülünden yararlanılmıştır:
Güvenirlik= Görüş birliği / (Görüş Birliği + Görüş Ayrılığı)
Bu noktada, araştırmacının farklı zamanlarda gerçekleştirdiği kod ve kategori oluşturma işlemlerinde güvenirlik değerleri çocuk hakları eğitimi öncesinde çocukların kendi haklarına ilişkin mevcut zihinsel algılarının ve bilişsel yapılarının belirlenmesine yönelik gerçekleştirilen veri analizleri sonucunda güvenirlik değeri %96, uzmanlar tarafından aynı verilere ilişkin olarak gerçekleştirilen kod ve kategori oluşturma işlemleri sonucunda ise güvenirlik değeri %95 olarak hesaplanmıştır. Çocuk haklarına ve çocuk haklarının öğretimine yönelik görüş ve farkındalık durumlarının belirlenmesine yönelik gerçekleştirilen veri analizleri sonucunda araştırmacı tarafından gerçekleştirilen kod ve kategori oluşturma işlemi sonucunda güvenirlik değeri %94, uzmanlar tarafından aynı
145
veriler ile gerçekleştirilen kod ve kategori oluşturma işlemleri sonucunda ise güvenirlik değeri %92 olarak hesaplanmıştır.
Çocuk hakları eğitimi sonrasında, çocuk haklarına yönelik zihinsel algıların ve bilişsel yapıların nasıl bir gelişim gösterdiğinin belirlenmesine yönelik olarak araştırmacı tarafından gerçekleştirilen kod ve kategori oluşturma işlemleri sonucunda güvenirlik değeri %97, uzmanlar tarafından aynı verilere ilişkin olarak gerçekleştirilen kod ve kategori oluşturma işlemleri sonucunda ise güvenirlik değeri %96 olarak hesaplanmıştır. Çocuk hakları konusundaki algı ve farkındalık durumları ve bunların geliştirilmesi sürecine ilişkin genel görüş ve değerlendirmelere yönelik olarak araştırmacı tarafından gerçekleştirilen kod ve kategori oluşturma işlemleri sonucunda ise güvenirlik değeri %98, uzmanlar tarafından aynı verilere ilişkin olarak gerçekleştirilen kod ve kategori oluşturma işlemleri sonucunda ise güvenirlik değeri %95 olarak hesaplanmıştır. Görüş farklılığının oluştuğu noktalar, daha sonraki süreç içerisinde yeniden ele alınarak değerlendirme yoluna gidilmiştir. Bu noktada, araştırma süresince nitel verilerin analizi ve kodlama işlemlerine ilişkin güvenirlik değerlerine bakıldığında, ulaşılan kod ve kategorilerin güvenirliklerinin yeterli düzeyde olduğu (Miles ve Huberman, 1994) görülmektedir.
Gerçekleştirilen eğitim süresince yapılandırılmamış gözlem kayıtlarından ve yazılı dokümanlardan (günlük formları ve hikâye değerlendirme formu) edinilen veriler içerik analizine tabi tutulmuştur. Bu doğrultuda, her hafta kaydı gerçekleştirilen gözlemler bilgisayar ortamına aktarılmış, izlenmiş ve yazılı dokümanlar haline getirilmiştir. Yazılı hale getirilen dokümanlar, araştırmacı, öğretmen ve katılımcı çocuklar tarafından oluşturulan günlük formları ve hikâye değerlendirme formunda yer alan nitel veriler ile mikro ve makro boyutta analizler yapılmış ve gerçekleştirilen bu analiz işlemlerinin güvenirliğinin sağlanmasında, yine yukarıda isimleri verilen uzmanların değerli destekleri alınmış ve bu doğrultuda, gerçekleştirilen gözlem kayıtları ve yazılı dokümanlar ile oluşturulan veri setleri ayrıntılı olarak karşılaştırmalı analize tabi tutulmuşlardır. Edinilen gözlem kayıtlarına ilişkin niceliksel veriler Tablo 1’de sunulmuştur.
146 Tablo 1.
Eğitim Sürecinde Gerçekleştirilen Gözlem Süreleri
Hafta I. Hafta II. Hafta III. Hafta IV. Hafta V. Hafta VI. Hafta VII. Hafta VIII. Hafta IX. Hafta X. Hafta Süre 71dk. 69dk. 70dk. 71dk. 72dk. 68dk. 70dk. 69dk. 72dk. 71dk.
Bu doğrultuda gözlem kayıtlarından edinilen verilere, haftalık olarak araştırmacı, öğrenci ve öğretmen günlük formundan edinilen verilere ve her hafta çocuklar tarafından doldurulan hikâye değerlendirme formundan elde edilen nitel verilerin analizlerine ilişkin incelemeler komite üyeleri tarafından incelenmiştir. Analizi geçekleştirilen nitel veriler, veri yoğunluğu nedeniyle haftalara bölünmüş ve her hafta için ayrı şekilde veri bütünlüğü içerisinde analiz edilmiştir. Bu anlamda doğrudan kategori oluşturma yerine veriler, bağlam içerisinde ayrıntılı olarak ele alınarak analiz edilmiş ve bu doğrultuda tartışılarak çıkarımlarda bulunma yoluna gidilmiştir. Haftalık olarak yazılı kaynaklardan elde edilen verilerin analiz sonuçları, katılımcı çocuklara, araştırmacıya ve öğretmene ait olan doğrudan alıntılarla kapsamlı bir biçimde desteklenmiştir. İlgili doğrudan alıntı kesitleri, araştırmacı, öğretmen ve katılımcı çocuklar için belirlenen kod isimleri kullanılarak, ilgili hafta içerisinde ve dokümanların ve gözlemlerin oluşturulduğu tarih bilgisi ile birlikte sunulmuştur (Örn: Öğretmen günlüğü I. Hafta notları/05.10.2017).
3.6.1. Çocuk Hakları Eğitimi Sürecine, Bu Süreçte Yaşanan Problemlere ve Bunlara İlişkin Genel Görüş ve Değerlendirmelere Yönelik Verilerin Analizi
Eylem araştırması sürecinde karşılaşılan problemlerin belirlenerek gerekli müdahalelerin zamanında gerçekleştirilebilmesi amacıyla, eğitim sürecinde ve sonrasında gözlem kayıtlarından, günlüklerden, anket formlarından ve görüşmelerden edinilen verilerin ilgili bölümleri bu amaç doğrultusunda da içerik analizine tabi tutulmuştur. Bu doğrultuda, her hafta edinilen gözlem kayıtları ve günlük formlarından edinilen verilerin analizleri ile süreçte karşılaşılan problemler tespit edilmiştir. Belirlenen problem durumları, her hafta öğretmen ile paylaşılarak bir sonraki haftada gerçekleştirilecek sürece ilişkin gerekli önlemler alınmıştır.
147
Bu noktada gerçekleştirilen bu işlemlerle, çocukların kendi haklarına ilişkin algı ve farkındalık gelişimlerinin sağlanmasına yönelik gerçekleştirilen bu eğitim sürecinin etkililiğinin artırılması ve bu amaçla alınacak tedbirlerin belirlenebilmesi mümkün kılınmıştır. Eğitim süreci sonunda ise, analiz edilen bu verilerle birlikte anket formlarından ve görüşme kayıtlarından edinilen diğer araştırma verileri bir bütünlük içerisinde yeniden analiz edilerek, eğitim sürecinde karşılaşılan problem kaynakları, sürece ilişkin genel görüş ve değerlendirmeler ve öneriler çerçevesinde farklı problem alanları kategorileri ve eğitim sürecine yönelik genel görüş ve değerlendirme kategorileri oluşturulmuştur. Bu noktada gerçekleştirilen kodlama işlemlerine yönelik güvenirlik değerleri ise araştırmacı kodlamalarında %95 ve uzamanlar tarafından gerçekleştirilen kodlama işlemi sonuncunda ise %94 olarak hesaplanmıştır.