Bu araştırma, 2017–2018 eğitim-öğretim yılı güz döneminde Kırıkkale iline bağlı Yahşihan ilçesinde bulunan, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı bir devlet ilkokulunda gerçekleştirilmiştir. Araştırma, yedi kız ve sekiz erkek çocuk olmak üzere toplam on beş çocuk ve bir sınıf öğretmeni ile yürütülmüştür. Araştırmanın katılımcı grubunun belirlenmesinde, amaçlı örnekleme yaklaşımlarından bir tanesi olan, Büyüköztürk ve diğerleri (2011) tarafından, gözlem birimlerinin belli niteliklere sahip kişiler, olaylar, nesneler ya da durumlardan oluşması isteminde kullanılacak bir yöntem; Yıldırım ve
128
Şimşek (2011) tarafından ise, araştırmacı tarafından belirlenmiş ya da öncesinde belirlenmiş bir ölçüt listesine göre çalışılacak durumların belirlendiği bir yöntem olduğu belirtilen ölçüt örnekleme yöntemi tercih edilmiştir. Patton (2014) , nitel araştırmaların genellikle amaçlı olarak seçilmiş küçük araştırma grupları ile gerçekleştirildiğini, Büyüköztürk ve diğerleri (2011) ise bu noktayla aynı doğrultuda, eylem araştırmasının problemle doğrudan ilgili olan kişilerle daha küçük ve kasıtlı çalışma grupları ile gerçekleştirildiğini belirtmişlerdir. Glesne (2014), nitel araştırmada katılımcı belirleme yönteminin aydınlatma, yorumlama ve anlamanın çoklu amaçlarına, araştırmacıların hayal gücüne ve yargılarına göre belirleneceğine değinmektedir. Araştırmanın yürütüleceği katılımcı grubunun belirlenmesi sürecinde, aşağıda belirtilen ölçütler dikkate alınmıştır:
1. Araştırma grubunda yer alacak çocukların, bu araştırma öncesinde çocuk hakları eğitimi almamış olmaları.
2. Araştırma grubunda yer alacak çocukların, bu araştırma öncesinde çocuk hakları konu alanı kapsamında yürütülmüş farklı bilimsel araştırmalarda ve proje çalışmalarında yer almamış olmaları.
3. Araştırma grubunda yer alacak çocukların, çocuk haklarına ilişkin algılarının ve farkındalık durumlarının geliştirilmesi gereken bir düzeyde olması.
4. Araştırma grubunda yer alacak çocuklar içerisinde, çocuk hakları konu alanında (ayrımcılıktan korunma hakkı, özel eğitim hakkı, fırsat eşitliği vd.) yaşantı profiline sahip olan çocukların yer alması.
Araştırma sürecinin katılımcıları olan çocuklara, sınıf öğretmenine ve araştırmacıya ilişkin ayrıntılı açıklamalara aşağıdaki bölümde yer verilmiştir.
3.3.1. Araştırmaya Katılan Çocuklar
Bu araştırma, yedi kız ve sekiz erkek çocuk olmak üzere toplam on beş çocuk ve bir sınıf öğretmeni ile yürütülmüştür. Araştırmanın problem durumunun belirlenmesi aşaması sonrasında, katılımcı çocukların kendi haklarına ilişkin yeterli algı ve farkındalığa sahip olmadıkları belirlenmiştir. Araştırma sürecinde yer alma noktasında ise, bütün çocukların istekli ve gönüllü oldukları gözlenmiştir. Sınıf öğretmeni ile ve araştırmaya katılan çocuklarla gerçekleştirilen bire bir görüşmeler doğrultusunda çocukların yedisinin düşük, altısının orta ve ikisinin yüksek sosyoekonomik düzeyde yaşam standartlarına sahip
129
oldukları belirlenmiştir. Çocuklardan bir tanesinin öğrenme güçlüğü sorununa sahip olduğu öğretmen tarafından ifade edilmiş ve bu konuda yürütülen resmi çalışmalara ilişkin veriler araştırmacı ile paylaşılmıştır. Diğer çocukların ise, teşhisi resmî kurumlarca tanılanmış herhangi bir özel gereksinimlerinin bulunmadığı öğretmen tarafından ifade edilmiştir. Yabancı uyruklu bir erkek katılımcı çocuğun ise üç yıl önce Özbekistan’dan sınıfa geldiği belirtilmiş, ancak öğrenme süreçleri konusunda ve dil becerileri konusunda bu çocuğun bir sorun yaşamadığı araştırma süresince gözlenmiştir. Çocukların anne ve babalarının eğitim durumları incelendiğinde ise dört annenin ilkokul, altı annenin ortaokul, üç annenin lise ve iki annenin lisans düzeyinde öğrenime sahip oldukları belirlenmiştir. Çocukların babalarının öğrenim durumlarına ilişkin olarak ise beş babanın ortaokul, yedi babanın lise, bir babanın ön lisans ve iki babanın da lisans öğrenime düzeyine sahip oldukları belirlenmiştir.
3.3.2. Araştırmanın Birlikte Yürütüldüğü Öğretmen
Araştırmanın birlikte yürütüldüğü sınıf öğretmeni evli, otuz iki yaşında ve mesleğinin dokuzuncu yılında bulunan bir kadın öğretmendir. Anaokulu düzeyinde öğrenim gören bir çocuğa sahiptir. Sınıf öğretmenliği bölümünde lisans eğitimini tamamlamış olan öğretmen, herhangi bir bilim dalı üzerine lisansüstü eğitimi almamıştır. Ayrıca, çocuk hakları ve çocuk hakları eğitimi üzerine herhangi bir eğitim almamış olan öğretmen, bu konu çerçevesinde herhangi bir araştırmada veya proje çalışmasında da yer almamıştır. Öğretmen, öğrencileri olan çocukların kendi haklarına ilişkin farkındalıklarının geliştirilmesi gerektiğini belirtmiş, bu doğrultuda araştırma süresince gerçekleştirilen bütün çalışmalarda araştırmacı ile işbirliği içesinde çalışmış ve bu çerçevede her türlü desteği göstermiştir.
3.3.3. Araştırmacı
Eğitim ve hukuk, eğitim hukuku, çocuk hukuku, çocuk hakları ve çocuk hakları eğitimi konuları üzerine ulusal ve uluslararası nitelikli bilimsel çalışmalarını sürdüren araştırmacı bu araştırmada çocukların, çocuk haklarına ilişkin algılarının ve farkındalık durumlarının geliştirilmesinde hikâyelerin öğretim aracı olarak kullanıldığı çocuk hakları eğitimine dayalı bir eylem araştırması süreci tasarlamıştır. Araştırma süresince, katılımcı gözlemci rolünü üstlenen araştırmacı, doğal ortam akışına müdahale etmemeye özen göstermiştir.
130
Diğer taraftan araştırmacı, bu süreçte ayrıntılı gözlemlerde bulunarak düzenli ve detaylı saha notları edinmiş ve bunları düzenli olarak kayıtlara almıştır. Gerçekleştirilen eylem araştırması süreci öncesinde, bu sürece ilişkin sınıf öğretmeni ile çeşitli zamanlarda bilgilendirici görüşmelerde bulunan araştırmacı, araştırma süresince de öğretmen ile işbirliği içinde kalmış ve sınıf içi eğitim uygulamalarında öğretmene rehberlik etmeye ve destek sağlamaya özen göstermiştir.