Verilerin analizi kısmında önce içerik analizi daha sonra ise betimsel analiz hakkındaki açıklamalar aşağıda sunulmuştur.
3.4.1. İçerik Analizi
İçerik analizi, bilhassa sosyal bilimler alanında sıklıkla kullanılan önemli teknikler arasındadır (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz & Demirel, 2011, s. 269). Kitap, gazete manşetleri, köşe yazıları, filmler vb. herhangi bir kaynak üzerindeki iletileri anlamlı bir şekilde ortaya koyma, onu derinlemesine okuma ve keşfetme noktasındaki içerik analizi, araştırmacılar için oldukça işlevseldir (Neuman, 2014, s. 466). Mayring’e (2011, s. 122) göre nitel içerik analizi “sistematik orijini olan kuramsal temelli metin incelemeleri için de uygundur.” Ayrıca söz konusu yöntem, büyük veri kaynaklarını çözümleme ve anlamlandırmada, araştırmacılara önemli avantajlar sunmaktadır. Bu teknikte araştırmacılar uygun kod, kategori ve tasnifleme ölçütleri geliştirerek incelenen konu üzerinde karşılaştırma yapabilir, zamana bağlı meydana gelen değişimleri rahatlıkla gözlemleyebilir (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz & Demirel, 2011, s. 269). Bu nedenle Suudi Arabistan’da uygulanan sosyal bilgiler öğretim programı, 4. sınıftan 9. sınıfın sonuna kadar kullanılan sosyal bilgiler ders ve çalışma kitapları, Türkiye’de uygulanan sosyal bilgiler öğretim programı, 4. sınıftan 7. sınıfın sonuna kadar kullanılan sosyal bilgiler ders ve çalışma kitapları arasında binlerce sayfalık veri setini analiz etme, aralarında karşılaştırma yaparak anlamlı bulgular ortaya koyma noktasında, söz konusu çözümleme tekniğinin araştırmacılara büyük kolaylık sağladığını söylemek mümkündür. Ayrıca incelenen belgelerde satır aralarında yer alan ideolojik olgular, ifadelere ruh veren felsefe, belgenin dil-anlam bakımından irdelenmesi vb. hususlarda bu teknik, araştırmacıya derinlemesine inceleme ve analiz yapma imkanı tanımıştır (Karasar, 2005, s. 184).
Nitel paradigmanın bir başka önemli fonksiyonu da verilerin sayısallaştırılmasına imkan tanımasıdır. Bir başka ifade ile bu desende gerçekleştirilen çalışmalarda, metinlerden toplanan nitel veri, kategoriler şeklinde tasnif edilerek frekanslara dönüştürülebilir (Sönmez & Alacapınar, 2014, s. 247). Bu birleştirici yaklaşım sayesinde araştırmada nitel-
nicel zıtlaşması yumuşatılmış, bağlantıları çerçeveleyen sınırlar belli olmuştur (Mayring, 2011, s. 43). Karasar (2005, s. 184) benzer şekilde nitel çalışmalarda belirli hususiyetlerin nicelleştirilerek sunulabileceğinin altını çizmektedir. Böylece çalışma, ders kitaplarında yer alan vatandaşlık, milliyetçilik, din, Osmanlı ve iç sorun kavramlarına ait imgelerin ne sıklıkla yer aldığını göstermeyi amaçlamaktadır. Neuman’a göre bu amaç, içerik analizi yöntemi ile rahatlıkla gerçekleştirilebilir durumdadır (Neuman, 2014, s. 469). Ancak sayısallaştırmanın, nitel araştırmalar için birinci amaç olamayacağını da unutmamak gerekir (Glesne, 2012, s. 265). Nitel verileri desteklemek için bu durum kullanılabilir. Araştırmanın amaçları bölümünün 9. kısmında belirtilen ders kitaplarında devletin vatandaşlık, milliyetçilik, din, Osmanlı ve iç sorun kavramlarına ilişkin algılarının nasıl ve iç sorunlarının neler olduğu sorularına cevap bulmak amacıyla içerik analizine tabi tutulmuştur. İçerik analizinde yer alan kavramların seçiminde Osmanoğlu (2012) tarafından yazılan “Türkiye Cumhuriyeti ve Mısır Arap Cumhuriyeti Sosyal Bilgiler Öğretim Programı ve Ders Kitaplarının Karşılaştırılması” adlı doktora tezinden seçilen kavramlar aynen alınarak kullanılmıştır. İçerik analizi mevcut olan iletişimin boyutlarını analiz etmek ve buradan mevcut olmayan sosyal gerçeğin belirli boyutlarına yönelik çıkarımlar yapmak için metinlerin içeriklerini belirli kurallar çerçevesinde analiz etme yöntemidir (Gökçe, 2006, s. 20). İçerik analizinde temel amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır. Verileri tanımlayarak, içlerinde saklı olabilecek gerçeklerin ortaya çıkarılmasına çalışmaktır (Yıldırım & Şimşek, 2011, s. 227). Nitel bir araştırmada verilerin nasıl toplandığını, kod ve kategorilerin nasıl şekillendiğini, veri analizi sırasında ne tür sorunlarla karşılaşıldığını ve onlara nasıl çözümler getirildiğini detaylı bir şekilde ortaya koymak gerekir. Bu sunumun araştırmanın güvenirliği ile yakın bir ilişkisi vardır (Merriam, 2013, s. 214).
3.4.2. Betimsel Analiz
Araştırmada toplanan veriler betimsel analize tabi tutulmuştur. Betimsel analizde elde, edilen veriler, daha önceden belirlenen temalara göre özetlenir ve yorumlanır. Veriler araştırma sorularının ortaya koyduğu temalara göre düzenlenebileceği gibi, görüşme ve gözlem süreçlerinde kullanılan sorular ya da boyutlar dikkate alınarak da sunulabilir. Amaç, elde edilen bulguları düzenlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde okuyucuya sunmaktır. Bu amaçla elde edilen veriler, önce sistematik ve açık bir biçimde betimlenir. Daha sonra yapılan bu betimlemeler açıklanır ve yorumlanır, neden sonuç ilişkileri
irdelenir ve birtakım sonuçlara ulaşılır. Ortaya çıkan temaların ilişkilendirilmesi, anlamlandırılması ve ileriye yönelik tahminlerde bulunulması da, araştırmacının yapacağı yorumların boyutları arasında yer alabilmektedir. Betimsel analiz dört aşamadan oluşmaktadır. Aşamalar ise şunlardır:
1) Betimsel analiz için bir çerçeve oluşturma, 2) Tematik çerçeveye göre verilerin işlenmesi, 3) Bulguların tanımlanması,
4) Bulguların yorumlanması (Yıldırım & Şimşek, 2011).
Betimsel analizde veriler araştırma sorularının ortaya koyduğu temalara göre düzenlenmiştir. Bu düzenlemede amaç, bulguları düzenlemek ve yorumlayarak sunmaktır. Öncelikle Suudi Arabistan’ın 4., 5., 6., 7., 8. ve 9. sınıf ve Türkiye’nin 4., 5., 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler öğretim programı, ders ve çalışma kitaplarından elde edilen veriler sistematik ve açık olarak betimlenmiştir. Daha sonra her iki ülke için ayrı olarak yapılan betimlemeler karşılaştırmalı olarak açıklanıp yorumlanarak sonuçlara ulaşılmıştır (Yıldırım & Şimşek, 2011, s. 224).
Bu çalışmada elde edilen veriler betimsel analiz yöntemi ile belirlenen amaçlar doğrultusunda karşılaştırılmıştır. Betimsel analiz sürecinde çalışmanın ana amacı ve alt problemlerinden yola çıkarak veri analizi için bir çerçeve oluşturulmuştur. Oluşturulan bu çerçeve, Suudi Arabistan ve Türkiye sosyal bilgiler programlarının amaçları, içerikleri, öğrenme-öğretme süreçleri ile değerlendirme boyutları, ders ve çalışma kitaplarından oluşmuştur. İncelenen veriler, ilgili oldukları çalışma problemleri kapsamında benzerlik ve farklılıkları ortaya konarak tablolaştırılmış, tartışılmış ve yorumlanmıştır.