Veri Toplama Kaynakları, Yöntemleri, Araçları ve Verilerin Toplanması

Nitel araştırmada, geleneksel olarak üç temel bilgi toplama şekli bulunmaktadır. Bunlar mülakat, gözlem, doküman ve eserlerin incelenmesidir (Merriam, 2013). Doküman incelemesine dayalı veri toplama tekniğinde, resmi ve özel hususiyetler arz eden her türlü belge incelenebilir konumdadır. “Bunlar; mektuplar, anılar, dilekçeler, yazıtlar, efsaneler, destanlar, günlükler, bildiriler, afişler, pullar, paralar, bayraklar, giysiler, aletler, araçlar, kayıtlar, not defterleri, öğrenci, öğretmen, yönetici, hizmetli kayıt defterleri, anıtlar, resimler, filmler, öyküler, şiirler, masallar, oyunlar, gazeteler vb. olabilir.” (Sönmez & Alacapınar, 2014, s. 153). Nitel araştırmada doküman incelemesi tek başına bir veri toplama yöntemi olabileceği gibi diğer veri toplama yöntemleri ile de birlikte kullanılabilir. Dokümanlar, nitel araştırmada etkili bir şekilde kullanılması gereken önemli bilgi kaynaklarıdır. Bu tür araştırmalarda araştırmacı ihtiyacı olan veriyi gözlem veya görüşme yapmaya gerek kalmadan elde edebilmektedir (Yıldırım & Şimşek, 2011).

Sosyal bilimlerde doküman incelemesine dayalı veri toplama tekniğinin önemini ortaya koyan birçok kaynak vardır. Bununla birlikte tarih ve iletişim bilimleri gibi çalışma alanlarını istisna kabul ederek, bu yöntemin çok fazla uygulanmadığını söylemek mümkündür (Mayring, 2011, s. 51). Ancak son yıllarda doküman incelemesi, birçok araştırmanın veri toplama tekniği olarak yaygınlık alanını giderek genişletmektedir. Belge incelemesi tekniğinde, öncelikle üzerinde çalışılacak olan materyal net bir şekilde tanımlanmalıdır. Bu süreçte dikkat edilmesi gereken hususlardan birisi de bu materyalin temsil kapasitesidir (Mayring, 2011, s. 54). Ayrıca bu teknikte araştırmacıların, “neyi,

neden, niçin, nasıl ve nerede arayacağını bilmesi”, dokümanları tanımlarken bu gerçekliğe bağlı kalması ve seçici olabilmesi de önemlidir (Sönmez & Alacapınar, 2014, s. 95). Bu araştırmada veriler doküman analizi tekniği ile toplanmıştır. Bu işlem şu 5 aşama (Yıldırım & Şimşek, 2011, s.193) takip edilerek yapılmıştır:

1. Dokümanlara Ulaşma, 2. Orijinalliğin Kontrol Edilmesi, 3. Dokümanları Anlama,

4.Verileri Analiz Etme 5. Verileri Kullanma.

3.3.1. Dokümanlara Ulaşma

Araştırmanın amacı ile veri toplama tekniği arasında anlamlı bir uyum ve sistematik bir planlama şarttır. Gündelik hayatın içinde, bireyler her an veri toplamakta ve topladığı datalar üzerinden çeşitli yorumlar yapmakta, çıkarımlara ulaşmaktadır. Ancak, bilimsel bir araştırmada veri, sistematik ve seçici bir amaca dönük olarak toplanmalıdır (Karasar, 2005, s. 154-155). Bir çalışmada varılan sonuçların güvenilir olması, araştırmacılar için oldukça önemlidir (Merriam, 2013, s. 199). Nitel desende gerçekleştirilen bir araştırmada, veri toplama sürecinin her aşamasının ayrıntılı bir şekilde sunulması da, çalışmanın güvenirliğini sağlama noktasında kritik bir rol oynamaktadır (Creswell, 2014, s. 201). Mayring (2011, s. 34-35), benzer noktalara temas ederek, nitel araştırmalarda yöntem denetimi ilkesinin sıklıkla ihlal edildiğini dile getirir. O’na göre olguların başarılı bir şekilde betimlenebilmesi, araştırma sürecinin tüm evrelerinin açık bir şekilde sunulması, belgelendirilmesi ve önceden belirlenen kurallar ışığında yürütülmesi ile doğru orantılıdır. Bu kapsamda 2015-2016 eğitim-öğretim yılında Türkiye’de 4., 5., 6., ve 7. ve Suudi Arabistan’da 4., 5., 6., 7., 8., ve 9. sınıflarda okutulan sosyal bilgiler öğretim programı, ders kitapları ve çalışma kitapları temin edilmiştir. Türkiye 4., 5., 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders ve çalışma kitapları özel yayınevleri tarafından basılmıştır, MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından okullarda okutulmaktadır. Türkiye sosyal bilgiler ders kitapları, bu kitapların ders kitabı olarak okutulduğu devlet okullarından temin edilmiştir. Türkiye sosyal bilgiler öğretim programı, ders ve çalışma kitaplarının temininde herhangi bir sıkıntı yaşanmamıştır. Suudi Arabistan 4., 5., 6., 7., 8., ve 9. sınıf sosyal bilgiler öğretim

programı, ders ve çalışma kitapları Suudi Arabistan Eğitim ve Öğretim Bakanlığı tarafından basılmıştır. Araştırmacı Milli Eğitim Bakanlığı’nca Medine Uluslararası Türk İlkokulu’na öğretmen olarak görevlendirilmiştir. Suudi Arabistan’daki dokümanlara ulaşmak için görev yeri olan Medine’de, ders ve çalışma kitaplarını elde etmiş, sosyal bilgiler programını ise Suudi Arabistan Eğitim ve Öğretim Bakanlığı’na bağlı Milli Eğitim Müdürlüğü’nden temin etmiştir.

Araştırmacı, Suudi Arabistan sosyal bilgiler öğretim programı, ders ve çalışma kitaplarının temininde öğretimden sorumlu görevlilerin belge ve dokümanları incelenmek üzere vermek istememeleri nedeniyle ciddi zorluklar yaşamıştır. Milli Eğitim Müdürlüğü’ne resmi yazı ile Medine’de bulunan ilkokul ve ortaokullarda öğrenim gören öğrencilere, görevli öğretmenlere anket çalışması yapılmak istendiği belirtilmiş ancak red cevabı alınmıştır. Dolayısıyla araştırmada nicel yöntem kullanılamamıştır. Daha sonra, Medine Milli Eğitim Müdürlüğü’nden sosyal bilgiler öğretim programı incelenmek üzere istenmiş ancak bunun mümkün olmadığı belirtilmiştir. Suudi Arabistan Eğitim ve Öğretim Bakanlığı resmi sitesinden programla ilgili verilere de tüm girişimlere rağmen ulaşılamamıştır. Milli Eğitim Müdürlüğü’nden sosyal bilgiler ders ve çalışma kitapları incelenmek üzere istenmiş ancak ilkokul ve ortaokul kademelerine ait sosyal bilgiler ders ve çalışma kitaplarının tamamının olmadığı cevabı alınmıştır. Eğitim ve Öğretim Bakanlığı’nın resmi sitesinde ders ve çalışma kitaplarına ait dokümanların bulunmadığı anlaşılmıştır. Araştırmacı, çalışmasının bu noktasında Medine’deki tüm okulların ders kitaplarının dağıtım yeri olan depoya giderek sosyal bilgiler dersine ait ilkokul ve ortaokul ders ve çalışma kitaplarının tümüne kendi çabasıyla ulaşmıştır. Suudi Arabistan sosyal bilgiler ders ve çalışma kitapları amaca uygun, ayrıntılı şekilde araştırmacı tarafından incelenmiştir. Sosyal bilgiler öğretim programına ise Milli Eğitim Müdürlüğü’nde resmi görevli, ilkokul ve ortaokul kademelerinden sorumlu eğitim müfettişinden elektronik ortamdan çıktı alarak ulaşılmıştır. İlkokul ve ortaokul sosyal bilgiler öğretim programı da araştırmacı tarafından, amaca uygun ve ayrıntılı olarak incelenmiştir.

Her iki ülke Milli Eğitim Bakanlığı tarafından okullarda okutulan ve araştırmada veri kaynağı olarak kullanılan ders ve çalışma kitaplarının künyeleri aşağıda verildiği gibidir. Türkiye;

1. İlköğretim 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı (2016). Ankara: Koza Yayın Dağıtım. 2. İlköğretim 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı (2016). Ankara: Berkay Yayıncılık.

3. İlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı (2014). Ankara: Evren Yayıncılık. 4. İlköğretim 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı (2016). Ankara: Korza Yayıncılık.

Suudi Arabistan;

 Vizara el-Terbiye ve el-Talim, el-Memleke el-Arabiyye el-Suudiyye. Derasat el- Ejtemaiyya, el-Saf el-Rabi el-İbtidai, Riyad. (Suudi Arabistan Krallığı Eğitim ve Öğretim Bakanlığı İlkokul 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı)

 Vizara el-Terbiye ve el-Talim, el-Memleke el-Arabiyye el-Suudiyye. Derasat el- Ejtemaiyya, el-Saf el-Hamis el-İbtidai, Riyad. (Suudi Arabistan Krallığı Eğitim ve Öğretim Bakanlığı İlkokul 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı)

 Vizara el-Terbiye ve el-Talim, el-Memleke el-Arabiyye el-Suudiyye. Derasat el- Ejtemaiyya, el-Saf el-Sadis el-İbtidai, Riyad. (Suudi Arabistan Krallığı Eğitim ve Öğretim Bakanlığı İlkokul 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı)

 Vizara el-Terbiye ve el-Talim, el-Memleke el-Arabiyye el-Suudiyye. Et- Terbiyetü’l Vataniyye, el-Saf el-Evvel el-Mutavassıt, Riyad. (Suudi Arabistan Krallığı Eğitim ve Öğretim Bakanlığı Ortaokul 1. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı)

 Vizara el-Terbiye ve el-Talim, el-Memleke el-Arabiyye el-Suudiyye. Et- Terbiyetü’l Vataniyye, el-Saf el-Sani el-Mutavassıt, Riyad. (Suudi Arabistan Krallığı Eğitim ve Öğretim Bakanlığı Ortaokul 2. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı)

 Vizara el-Terbiye ve el-Talim, el-Memleke el-Arabiyye el-Suudiyye. Et- Terbiyetü’l Vataniyye, el-Saf el-Salis el-Mutavassıt, Riyad. (Suudi Arabistan Krallığı Eğitim ve Öğretim Bakanlığı Ortaokul 3. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı) Sosyal bilgiler ders kitapları.

Suudi Arabistan;

Sosyal bilgiler çalışma kitapları.

3.3.2. Orijinalliğin Kontrol Edilmesi

Bu aşamada verilerin orijinalliği kontrol edilmiştir. Her iki ülkenin öğretim programları ve ders kitapları Milli Eğitim Bakanlıkları tarafından basılmıştır. Kitapların her iki ülkede Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı kurumlardan temin edilmesi ve Milli Eğitim Bakanlıkları tarafından basılan ders kitaplarının üzerinde; amblem, antet ve imzaların bulunması bu kitapların orijinalliğini teyit etmesi; bunlardan elde edilen verilerin orijinalliğini sağlamaktadır (Yıldırım & Şimşek, 2011).

3.3.3. Dokümanları Anlama

Bu aşamada Arapça dokümanlar Türkçeye çevrilmiştir. Çeviriler bizzat araştırmacı tarafından yapılmıştır. Araştırmacı iki yıl Suudi Arabistan’da Arapça dil eğitimi almış iyi derece Arapça bilmektedir. Yapılan çevirilerin doğruluğunu kontrol etmek amacıyla başta iyi derece Türkçe bilen Suudlu bir akademisyen, sonra iyi derece Arapça bilen Türkiyeli bir akademisyen tarafından çeviriler kontrol edilmiştir.

Verileri analiz etme olan üçüncü aşama bir sonraki başlık altında ele alınmıştır. Dördüncü aşama da ise araştırma verilerinin geçerliği ve güvenirliği ele alınmıştır.

Belgede Suudi Arabistan Krallığı ve Türkiye Cumhuriyeti Sosyal Bilgiler Öğretim Programları, Ders Kitapları ve Çalışma Kitaplarının Karşılaştırmalı Analizi (sayfa 69-74)