Verilerin Analiz Edilmesi

Bu araştırmada da araştırmanın amacına uygunluğu ve alt problemleri karşılama durumuna göre nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizinden yararlanılmıştır. Bu yöntemle çocukların katılım hakkının Türkiye ve ABD’deki durumu karşılaştırılmaya çalışılmıştır. Çalışma, amaç bağlamında betimsel bir çalışma niteliğindedir. Çünkü ilköğretim sosyal bilgiler ders kitaplarında çocukların katılım hakkına nasıl yer verildiğini tanımlamayı hedeflemektedir. 2010–2011 öğretim yılı ilköğretim okullarında okutulmakta olan sosyal bilgiler ders kitaplarının içerik çözümlemesi yöntemiyle analiz edilerek çocukların katılım hakkına nasıl yer verdikleri belirlenmeye çalışılmıştır.

İçerik analizinde temelde yapılan işlem, birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirmek ve bunları okuyucunun anlayabileceği bir biçimde organize ederek yorumlamaktır. Kısaca toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır (Yıldırım ve Şimşek, 2005). İçerik analizi, sosyal bilimlerin alanına giren konularda, deneysel ve gözleme dayalı yöntemlerin yetersiz kaldığı sorunlarla karşılaşıldığında dinamizm kazanan ve dolayısıyla sosyal taleplere cevap olarak kendini meşrulaştıran bir evrim izlemektedir. Bu tür bir gelişim, içerik analizi tekniklerinin geçerliliğini kendi dışında bulunduğunun işaretidir. Ve bazı araştırmacılar tarafından kuramsal eleştirilere açık bir kapı olarak yorumlanmaktadır (Bilgin, 2000: 5). Araştırmada içerik analizi kapsamında öncelikle kullanılacak analiz birimi tespit edilir (Baş ve Akturan,2008). Daha sonra kendi içinde anlamlı bir bütün oluşturan cümleler kodlanır. Bu kodlama daha önceden araştırmanın temelini oluşturan kavramlara göre de yapılabilir. Daha sonra bulguların yorumlanmasına geçilir. Staruss ve Corbin (1990) göre icerik çözümlemesinin özü öncelikle kategori ve alt kategorileri belirlemektir.

Analize konu olan veriden örneklem seçme

Araştırmada tüm evrene ulaşıldığı için örneklem belirleme yoluna gidilmemiştir. Ancak ders kitaplarındaki giriş, içindekiler kısmı, ders kitapları tanıtım şeması, konu başlıkları, özetleme içeren tablolar ve metinler, sözlük, kronoloji kaynakça bölümleri gibi bölümler çocukların katılım hakkının yer alış sıklığı açısından göreceli bir artış yaratacağından analizin dışında tutulmuştur.

Kategorileri geliştirme

Kategorileştirme, bir bütünü oluşturan öğeleri belirli ölçütlere göre birbirinden farklılaştırarak gruplandırmak demektir. Kategorilendirme, mesaj öğelerinin tek tek ayırt edilmesini ve ardından belirli gruplara dağıtılmasını gerektirmektedir. Kategorilendirmede genellikle iki ayrı yaklaşım söz konusudur. Birinci yaklaşım, belirli bir alanda var olan bir kategori sistemini alarak kayıt birimlerini buna göre gruplandırma yoluna gitmektir. İkinci durumda, kategoriler önceden saptanmamıştır. Mesaj öğeleri ele alınıp gözden geçirildikçe kategoriler belirlenir. Örneğin, bir metnin veya mesajın özelliklerini ortaya koymayı amaçlayan çalışmalarda, mesajda gözlenen

özellikler teker teker kaydedilmektedir (Bilgin, 2000: 11-12 akt., Altun, ). Bu çalışmada açık yaklaşıma başvurulmuş ve şöyle bir süreç izlenmiştir.

Şekil 1: Araştırmada Kullanılan İçerik Analizi Oluş Şeması

Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin maddelerinde çocukların katılım hakkını içeren maddeler yer almaktadır. Ancak çocukların hangi ortama katılacağını dair net ifadeler bu maddelerde bulunmamaktadır. Bu nedenle söz konusu sözleşmede ve Çocuk Hakları Komitesi’nin kararlarında yer alan çocukların katılım hakkı ilgili maddeler, ifadeler ve çağrışımlar gözden geçirilerek kategoriler belirlenmiştir. Belirlenen kategoriler çocuk hakları ile ilgili alanyazınla desteklenerek çalışmanın güvenirliği arttırılmaya çalışılmıştır.

Sözleşmenin içeriğinde ve uygulamasında çocuğun katılımının gerekeceği durumlarla karşılaşmak mümkündür. Ancak, kavramlar açısından bakıldığında Sözleşme'nin bazı maddeleri çocuk katılımı ile doğrudan ilgilidir. Çocuk haklarına dair sözleşmenin 2. 3. 12. 13. 14. 15. 17. 29. ve 31. maddelerinin çocuğun katılım hakkı ile ilgili olduğu tespit edilmiştir.

Nihai Kategorilerin ve Alt Kategorilerin Oluşturulması Uzman Kontrolü (Çocuk Hakları Eğitiminde İki Uzman) BMÇHS Maddelerine Göre Kategori ve Alt Kategorilerin Oluşturulması Alt Kategorilerin Oluşturulması (BMÇHS Maddeleri ve ÇHK Kararları İncelenmesi)

Kategorilerin Oluşturulması (BMÇHS Maddeleri ve ÇHK Kararları İncelenmesi) Kayıt Birimlerinin Kodlanması ve Bu Kodlamanın Tekrarlanması Kayıt Birimlerinin (Çocukların Katılım Hakkı İle İlgili Maddelerin) Belirlenmesi

Kaynakların (BMÇHS ve ÇHK Karalarının) Belirlenmesi

Kategorileri Geliştirme Süreci

Kategoriler oluşturulurken, özellikle Çocuk Haklarına Dair Sözleşme'nin maddeleri ve Çocuk Hakları Komite’nin kararları göz önünde tutularak, aile ortamına katılım (maddeler 2, 12, 13, 17, 31), okul ortamına katılım (maddeler 2, 12, 13,14, 17, 31 ), genel politikaya katılım (maddeler 12, 13, 14, 17), çevreye katılım (maddeler 12, 13, 17), medya ortamına katılım (maddeler 12, 13, 14, 17, ) sağlık ortamına katılım (maddeler 2, 12, 13, 14, 17), yargı ortamına katılım (maddeler 2,12, 13, 14, 17) ve topluma katılım (maddeler 2, 12, 13, 14, 15, 17) isimleri altında 8 kategori oluşturulmuştur.

Bu kategoriler oluşturulurken bazı maddeler çeşitli gerekçelerle dışarıda bırakılmıştır. Örneğin “uygun bilgi ve belgeyi alma hakkı” (madde 29), “çocukların

katılım haklarını yerine getirebilecek yaşamsal standart sağlanması” (madde 27), “çocuğun esenliğine zarar verebilecek bilgi ve belgelere karşı korunması” (madde 18).

Yine tüm kategoriler altında değerlendirilebilecek genel bir ilke olan "çocuğun yüksek yararı" (madde 3) kategorilere dâhil edilmemiştir.

Bu maddeler doğrultusunda oluşturulan kategoriler çocuk hakları konusunda Ankara Üniversitesinde uzman olan iki akademisyenin2

görüşü alınarak nihai şeklini almıştır. Uzmanlardan biri daha sonra kategorilerin ilgili maddelere uygunluğu açısından da katkıda bulunmuştur.

Kategoriler oluştururken aşağıda verilen özelliklere dikkat edilmiştir (Bilgin, 2000 ).

1. Kategoriler homojen olmalıdır; farklı öğeler aynı kategoride yer almamalıdır. 2. Kategoriler bütünsellik taşımalı, iletişim veya mesajın tümünü kapsamalıdır. 3. Kategoriler ayırt edici olmalı, bir öge, farklı kategorilerde yer almamalıdır.

4. Kategoriler objektif olmalı, farklı kodlayıcılar aynı öğeleri, aynı kategorilere sokmalıdır (ya da aynı kodlayıcı aynı öğeleri, farklı zamanlarda aynı kategorilere sokmalıdır). 5. Kategoriler, amaca uygun ve anlamlı olmalı, araştırma hedeflerine göre uyarlanmalıdır.

Kategoriler, ilgili alan yazındaki sınıflandırmalar da dikkate alınarak yukarıda ifade edilen genel ilkeler doğrultusunda şu şekilde oluşturulmuştur.

2

Tablo 3.2: Araştırmada Kullanılan Kategoriler ve Alt Kategoriler

KATEGORİLER ALT KATEGORİ

1. Çocuğun Aile Ortamına Katılımı

1a. Çocuğun aile içinde alınan kararlara katılımı 1b. Çocuğun aile ortamında görüşlerini ifade etmesi

ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi) 1c. Çocuğun aile içinde ayrım görmemesi

1d. Çocuğun aile içinde yönlendirilmesi

1e. Çocuğun aile içinde duygusal katılımı ve paylaşımı 1f. Çocuğun aile içinde doğru bilgiye ulaşması

2. Çocuğun Okul Ortamına Katılımı

2a. Çocuğun okul içinde alınan kararlara katılımı 2b. Çocuğun öğretmen kurullarına katılımı 2c. Çocuğun öğrenci kurullarına katılımı

2d. Çocuğun ders içi/dışı yöntem ve tekniklerin kullanılmasına katılımı 2e. Çocuğun ders içi/dışı etkinliklere katılması veya görev alması

2f. Çocuğun okul içinde görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)

2g. Çocuğun okul içinde ayrım görmemesi 2h. Çocuğun demokratik beceriler edinmesi

2ı. Çocuğun okul içinde sosyal ortamlara ve gruplara katılım hakkı

2j. Çocuğun eğitim süreci içinde çocuğun her çeşit doğru bilgiye ulaşma hakkı

3. Çocuğun Genel (Ülke) Politikaya Katılımı

3a. Çocuğun genel politikaya ilişkin alınan kararlara katılımı

3b. Çocuğun genel politikaya ilişkin görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)

3c. Çocuğun genel politika uygulamalarında ayrım görmemesi 3d. Çocuğun resmi makamlara başvuruda bulunabilmesi 3e. Çocuğun resmi makamlara şikâyette bulunabilmesi

3f. Çocuğun genel politikalar çerçevesinde doğru bilgiye ulaşması

4. Çocuğun Çevrenin Korunmasına ve Sürdürülebilir Kalkınmaya Katılımı

4a. Çocuğun çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma konusunda alınan kararlara katılması/etki etmesi

4b. Çocuğun çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma konusunda görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi) 4c. Çocuğun çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma ile ilgili etkinliklere katılımı

4d. Çocuğun çevre ile ilgili bilgi kaynaklarına ulaşması 4e.Çocuğun çevreye ilişkin doğru bilgiye ulaşması

5. Çocuğun Sağlık Ortamına Katılımı

5a. Çocuğun sağlığı ile ilgili alınan kararlara katılımı

5b. Çocuğun sağlığı ile ilgili konularda görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)

5c. Çocuğun sağlık hizmetinden yararlanmada ayrım görmemesi 5d. Çocuğun sağlık hizmetlerine erişebilmesi

5e. Çocuğun sağlıkla ilişkin doğru bilgiye ulaşması

6. Çocuğun Medyaya Katılımı

6a. Çocuğun medya konusunda görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)

6b. Çocuğun medya okur-yazarlığını kazanması

6c. Çocuğun medyanın olumsuz etkilerine karşı korunması 6d. Çocuğun medya aracılığıyla eğitilmesi

6e. Çocuğun medya ile ilgili bilgi kaynaklarına ulaşması 6f. Çocuğun medya ile ilişkili doğru bilgiye ulaşması

7. Çocuğun Yargıya Katılımı

7a. Çocuğun yargı sürecinde görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)

7b. Çocuğun yargı sürecinde ayrım görmemesi 7c. Çocuğun yargı ile ilişkili doğru bilgiye ulaşması

8. Çocuğun Topluma Katılımı

8a. Çocuğun toplum içinde alınan kararlara katılımı

8b. Çocuğun genel/yerel toplum hizmetlerin sunulmasına katılımı

8c. Çocuğun toplum içinde görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)

8d. Çocuğun toplum içinde ayrım görmemesi

8e. Çocuğun dernek kurması ve çocuğun barış içinde toplanması 8f. Çocuğun toplumsal konulara ilişkin doğru bilgiye ulaşması

Yukarıda tablo 3.2’de verilen kategorilerin ve alt kategorilerin BMÇHS ve ÇHK kararları doğrultusunda operasyonel tanımları araştırmacı tarafından aşağıdaki gibi yapılmıştır.

Kategori: Aile Ortamına Katılım: Bu çalışmada, bu ana kategori ile çocukların aile içinde karar alma süreçlerine katılmaları ile ilgili ifadeler kodlanmıştır. Bu nedenle, bu ana kategori altında, “çocuğun aile içinde alınan kararlara katılımı”, “aile ortamında

görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)”, “aile içinde ayrım görmemesi”, “aile içinde yönlendirilmesi” ve “aile içinde doğru bilgiye ulaşması” olmak üzere toplam altı alt kategori belirlenmiştir.

1. Aile içinde alınan kararlara katılımı: Bu alt kategori çocukların aile içinde kendisi ile ilgili konularda karar alma süreçlerine katılmalarını ifade eden tanımlamalar işaretlenmiştir.

2. Aile ortamında görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)”: Bu alt kategori çocukların görüşlerini ifade etme, dinleme ve ciddiye almaları ile ilgilidir. Bu alt kategori ile çocuğun aile içinde, dinlenilmesi ve görüşlerinin ciddiye alınmasını ifade eden ifade eden tanımlamalar işaretlenmiştir. 3. Aile içinde ayrım görmemesi: Bu alt kategori çocukların aile ortamında kardeşleri ve

aile bireyleri arasında bir ayırıma tabi olmamasıdır. Bu alt kategori ile çocukların aile ortamında her türlü ayırımı ifade eden tanımlamalar işaretlenmiştir.

4. Aile içinde yönlendirilmesi: Bu alt kategori çocukların gelişen yeteneklerini, yaşını ve olgunluk düzeyini dikkate alarak, ana ve babalardan çocuklarına gerekli yönlendirmeyi yapmalarıdır. Bu alt kategori ile aile ortamında ana ve baba tarafından çocuğa yapılan yönlendirmeler işaretlenmiştir.

5. Çocuğun aile içinde duygusal katılımı ve paylaşımı: Bu alt kategori çocuğun aile ortamında kendisi veya ailesi ile ilgili konulara duygusal olarak katılımı ve duygularını aile bireyleri ile paylaşmasıdır. Bu alt kategori altında Çocuğun aile içindeki ortamda sağlıklı gelişimini destekleyici biçimde duygusal paylaşımını öngören ifadeler işaretlenmiştir.

6. Çocuğun aile içinde doğru bilgiye ulaşması”: Bu alt kategori çocuğun aile içinde ve kendisi ile ilgili her konuda doğru bilgilendirilmesi ve bu tür bilgilere erişebilme olanağının aile tarafından sağlanmasıdır. Bu alt kategoride aile içinde çocuğu doğru bilgiye ulaşması ve doğru bilginin sağlaması ile ilgili ifadeler ve tanımlamalar işaretlenmiştir.

2. Kategori: Okul Ortamına Katılım: Bu çalışmada, bu ana kategori çocuğun kendini ilgilendiren her konuda görüşlerini serbestçe açıklayabilmesine ve okul yaşamına ilişkin bütün kararları kapsar. Bu ana kategori altında çocuğun “okul içinde alınan kararlara

katılımı”, “öğretmen kurullarına katılımı”,“öğrenci kurullarına katılımı”,“ders içi/dışı yöntem ve tekniklerin kullanılmasına katılımı”, “ders içi/dışı etkinliklere katılımı veya görev alması”, “okul içinde görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)”,“okul içinde ayrım görmemesi”, “demokratik beceriler edinmesi”,“okul içinde sosyal ortamlara ve gruplara katılım hakkı” ve “eğitim süreci

içinde çocuğun her çeşit doğru bilgiye ulaşma hakkı” olmak üzere on alt kategori

belirlenmiştir.

1. Okul içinde alınan kararlara katılımı: Bu alt kategori çocukların okul içinde kendisi ile ilgili konularda karar alma süreçlerine aktif bir şekilde katılmalarını ifade eder. Bu alt kategori ile aile içinde alınan karalarda çocukların katılmalarını ifade eden tanımlamalar işaretlenmiştir.

2. Öğretmen kurullarına katılımı: Okul kurulları okulda aynı dersleri okutan branş öğretmenlerin veya farklı şubeler okutan öğretmenlerin katıldığı, eğitim ve öğretimi yönlendirici, ortak kararların alındığı bir kuruldur. Bu başlığın altında çocukların katılım haklarına ilişkin olarak öğretmen kurularına katılımları konusunda bilgi veren, tanımlama yapan, yol gösteren veya öğretmen kurullarına teşvik eden ifadeler işaretlenmiştir.

3. Öğrenci kurullarına katılımı: Okul öğrenci kurulu, öğretim yılı başında toplanarak üyeleri arasından bir başkan, bir başkan yardımcısı, bir yazmanın olduğu eğitim ve öğretimi yönlendirici, ortak kararların alındığı bir çalışma organı olarak tanımlanır. Bu alt kategori altında çocukların katılım haklarıyla ilişkin olarak öğrenci kurullarına katılımları konusunda bilgi veren, tanımlama yapan, yol gösteren veya öğrenci kurullarına teşvik eden ifadeler işaretlenmiştir.

4. Ders içi/dışı yöntem ve tekniklerin kullanılmasına katılımı: Demokratik eğitim ilkesinin yaşama geçirilmesi ve eğitim ve öğretim sürecinde kullanılan yöntem ve tekniklerin öğrenci merkezli olmasını ifade eden bir katılım hakkıdır. Bu alt kategori ile ders materyallerinde öğrencilerin katılımını sağlayan ve demokratik beceriler edinmelerini kolaylaştıracak tartışma, sorgulama gibi yöntem ve teknikleri içeren ifadeler işaretlenmiştir.

5. Okul içinde görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi): Çocukların okul ortamında kendisi ile ilgili konularda görüşlerini ifade etmesidir. Başka bir ifade ile çocukların okul seçimi, okuldan atılma, başarı değerlendirilmesi gibi konularında görüşlerini ifade etmesi, dinlenilmesi ve ciddiye alınmasını ifade eder. Bu alt kategori de çocukların aile içinde dinlenilmeleri ve görüşlerinin ciddiye alınmasını içeren ifadeler işaretlenmiştir.

6. Okul içinde ayrım görmemesi: Çocukların fiziksel, duygusal ve zihinsel olarak kendilerini okul ortamında akranları, öğretmenleri ve okul idarecileri ve diğer personeller tarafından herhangi ayırıma tabi tutulmamasıdır. Bu alt kategori altında

çocukların okul ortamında karşılaştığı (uğradığı) her türlü ayırımı ifade eden tanımlamalar işaretlenmiştir.

7. Ders içi/dışı etkinliklere katılması veya görev alması; çocukların eğitim ve öğretimleri boyunca ders içi ve ders dışında yaptığı etkinliklerini ifade eder. Bu alt kategori altında çocukların ders içi /dışı (ders kitaplarında önerilen etkinlikler), sosyal etkinlikler (sağlık, trafik, izcilik, spor vs…) ve sanatsal ve kültürel olarak etkinliklere (müze, sinema, tiyatro ve bahar gezileri) ilişkin çocukların katılımını ifade eden tanımlamalar ve ifadeler işaretlenmiştir.

8. Okul içinde sosyal ortamlara ve gruplara katılım hakkı: Bu katılım hakkı çocuğun eğitim sürecinde sosyal ortamlar ve arkadaş gruplarına katılması ve kabul edilmesini ifade eder. Bu alt kategori altında çocuğun sosyal ortamlara girmesi durumunda katılım ile ilgili olarak karşılanacağı durumlar ile ilgili ifadeler ve tanımlar işaretlenecektir. 9. Demokratik beceriler edinmesi: Bu katılım hakkı demokrasinin temel becerileri ile

ilgili edinimlerini ifade eder. Bunlar demokratik bir okul ortamında öğrencinin sahip olması gereken becerilerdir. Bu alt kategori ile demokratik değerler, ilkeler, demokratik okul ve sınıf ile ilgili geçen ifadeler ve tanımlamalar işaretlenmiştir.

10. Eğitim süreci içinde çocuğun her çeşit doğru bilgiye ulaşma hakkı”: Bu katılım hakkı çocuğun eğitim ve öğretim sürecinde her türlü doğru bilgiye ulaşması ile ilgilidir. Bu alt kategori başlığı altında doğru bilgi, araştırma gibi ifadeler işaretlenecektir.

3. Kategori: Genel Politikaya Katılım: Bu çalışmada, bu ana kategori sözleşme’nin uygulanmasına ilişkin hükümet düzeyindeki uygulamalar da dâhil çeşitli düzeylerdeki politikaların belirlenmesine ve çocukların görüşlerinin nasıl, hangi yollardan öğrenildiğine, çocuklarla nasıl görüşüldüğüne ve çocukların dile getirdikleri şikâyetlerin yasal düzenlemelerde, politikalarda ve yargı kararlarında nasıl dikkate alındığına ilişkin bilgileri kapsamaktadır (ÇHK, 2002, Akyüz, 2003, 45). Bu ana kategori altında

çocukların “genel politikaya ilişkin alınan kararlara katılımı”,“genel politikaya ilişkin görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)”, “genel politika uygulamalarında ayrım görmemesi”,“resmi makamlara başvuruda bulunabilmesi”,“resmi makamlara şikâyette bulunabilmesi” ve“çocuğun genel politikalar çerçevesinde doğru bilgiye ulaşma hakkı” olmak üzere beş alt kategori

1. Genel politikaya ilişkin alınan kararlara katılımı: Bu katılım hakkı çocukların kendisi ile ilgili konularda karar alma süreçlerine katılmayı içermektedir. Bu alt kategori ile hükümet nezdinde yapılan görüşmeler ve belirlenen politikalara çocuk katılımlarını ifade eden tanımlamalar işaretlenmiştir.

2. Genel politikaya ilişkin görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi): Bu katılım hakkı çocuklar ile ilgili hükümetlerce yapılan görüşmeler ve belirlenen politikalara çocukların görüşlerini ifade etme, dinleme ve ciddiye almaları ile ilgilidir. Bu alt kategori ile aile içinde, dinlemeleri ve görüşlerini ciddiye almalarını ifade eden tanımlamalar işaretlenmiştir.

3. Resmi makamlara başvuruda bulunabilmesi: Bu katılım hakkı çocukların eğitim, sağlık ve kültür gibi alanlarda resmi makamlara olan meşru talepleri ile ilgilidir. Bu alt kategori ile çocuğun kendisi ile ilgili konularda ilgili mercilere başvurularını içeren ifadeler ve tanımlamalar işaretlenmiştir.

4. Resmi makamlara şikâyette bulunabilmesi: Bu katılım hakkı sözleşmenin 12. maddesinin uygulanmasındaki aksakları gidermek için, çocukların yaşamlarının her alanından şikâyetlerinin dile getirecekleri mekanizmaları kapsar. Bu alt kategori ile Çocuk hakları sözleşmenin uygulamalarındaki aksaklarını ifade eden tanımlar işaretlenmiştir.

5. Çocuğun genel politikalar çerçevesinde doğru bilgiye ulaşma hakkı: Bu katılım hakkı Çocuk Hakları Sözleşme’nin uygulanmasına ve hükümet düzeyindeki uygulamalar da dâhil çeşitli düzeylerdeki politikaların belirlenmesi ile ilgili çocukların doğru bilgilendirilmesi ve kendisini ilgilendiren konularda bilgi almasını içermektedir. Bu alt kategori başlığı altında çocuklarla ilgili alınan kararları ifade eden tanımlar işaretlenmiştir.

4. Kategori: Çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma: Bu çalışmada, bu ana kategori çocuğun doğal çevreye saygısının geliştirilmesi" çerçevesinde çevrenin korunması ve kalkınması ile ilgili bütün karar süreçlerine aktif biçimde katılmalarını ifade eder. Bu ana kategori altında “çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma

konusunda alınan kararlara katılımı/etki etmesi”,“çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma konusunda görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)”,“çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma ile ilgili etkinliklere katılımı”, “çevre ile ilgili bilgi kaynaklarına ulaşması” ve“çocuğun çevreye ilişkin doğru bilgiye ulaşması” olmak üzere beş alt kategori belirlenmiştir.

1. Çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma konusunda alınan kararlara katılımı/etki etmesi: Bu katılım hakkı yerel ve ulusal düzeyde çevrenin korunması ile ilgili alınan kararlarda çocuğun karar süreçlerine aktif bir vatandaş olarak katılımı ve sürdürülebilir bir kalkınmaya katkıda bulunması ile ilgilidir. Bu alt kategori ile yerel ve ulusal düzeyde çevrenin korunması ile ilgili alınan karalarda çocukların katılmaları ve etkileme ile ilgili tanımlamalar ve ifadeler işaretlenmiştir.

2. Çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma konusunda görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi): Bu katılım hakkı çocukların çevreye korunması ve sürdürülebilir kalkınma ilişkin konularda