I. BÖLÜM
4.1. Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum
Birinci alt problemde 4, 5, 6 ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının metinleri BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin çocuklara tanıdığı katılım hakkı açısından incelenmiştir.
4.1.1. Türkiye’deki Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Metinlerinde Çocukların Katılım Hakkinin Yer Alış Sıklığı
Sosyal Bilgiler Dersi ilköğretim 4, 5 , 6 ve 7. sınıflarda haftada 3’er ders saati olarak okutulmaktadır. 4. ve 5. sınıflar ders kitabı bir editör başkanlığında, beş yazar (öğretmen), bir program geliştirme uzmanı, bir dil uzmanı, bir ölçme ve değerlendirme uzmanı, üç görsel tasarım uzmanı, bir rehber uzmanından oluşan bir komisyon tarafından; 7. ve 8. sınıflar ders kitabı ise, on bir yazar (öğretmen), bir program geliştirme uzmanı, bir dil uzmanı, bir ölçme ve değerlendirme uzmanı, dört görsel tasarım uzmanı, bir rehber uzmanından oluşan bir komisyon tarafından hazırlanmıştır (MEB, 2005; MEB, 2010). Sosyal Bilgiler 4. ve 5. sınıf ders kitapları dokuz, 6 ve 7. sınıf ders kitapları sekiz öğrenme alanı kapsamında hazırlanmıştır. Bu alanlar: “birey ve toplum”, “kültür ve miras”, “insanlar, yerler ve çevreler”, “üretim, dağıtım ve tüketim”, “bilim, teknoloji ve toplum”, “gruplar, kurumlar ve sosyal örgütler”, “ güç, yönetim ve toplum”, “küresel bağlantılar” dır. “Zaman, süreklilik ve değişim” öğrenme alanı diğer öğrenme alanlarıyla birlikte değerlendirilmiştir. 6. ve 7. sınıf ders kitaplarında ise, “gruplar, kurumlar ve sosyal örgütler” alanına yer verilmemiştir (MEB, 2010).
Tablo 4.1: Türkiye’deki İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitapları Metinlerinde Çocukların Katılım Hakkına İlişkin Kategorilerin Frekans (f) ve Yüzde (%) Dağılımları
Kategoriler
Sınıfı
4. Sınıf 5. Sınıf 6. Sınıf 7. Sınıf Toplam f % f % f % f % f % 1.Çocuğun Aile Ortamına Katılımı
33 19.41 32 21.92 3 4.05 27 15.88 95 16.96
2.Çocuğun Okul Ortamına Katılımı 56 32.94 94 64.38 58 78.38 97 57.06 305 54.46
3.Çocuğun Genel (Ülke) Politikaya Katılımı -- -- 2 1.37 6 8.11 6 3.53 14 2.50
4.Çocuğun Çevrenin Korunmasına ve
Sürdürülebilir Kalkınmaya Katılımı 25 14.71 10 6.85 5 6.76 8 4.71 48 8.57 5.Çocuğun Sağlık Ortamına Katılımı -- -- -- -- 1 1.35 -- -- 1 .18
6.Çocuğun Medyaya Katılımı 36 21.18 -- -- -- -- 30 17.65 66 11.79
7.Çocuğun Yargıya Katılımı -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
8.Çocuğun Topluma Katılımı 20 11.76 8 5.48 1 1.35 2 1.18 31 5.54
Toplam 170 100 146 100 74 100 170 100 560 100
Sosyal bilgiler ders kitaplarının metinlerinde yapılan içerik analizi sonuçları Tablo 4. 1’de verilmiştir. Temaların sınıflara göre dağılımından anlaşılacağı üzere 4. sınıf metinlerinde çocuk haklarıyla ilişkili olarak en yüksek vurgunun yapıldığı kategoriler sırasıyla “çocuğun okul ortamına katılımı” (%32.94, n=56), “çocuğun
medyaya katılımı” (%21.18, n=36), “çocuğun aile ortamına katılımı” (%19.41, n=33) ve “çocuğun topluma katılımı” (%11.76, n=20) kategorilerdir. 4. Sınıf sosyal bilgiler
kitabı metinlerinde çocuk haklarıyla ilişkili kategorilerin toplam frekansı n=170’dir. 5. sınıf metinlerinde en yüksek oranda yer alan kategoriler sırasıyla “çocuğun okul
ortamına katılımı” (%64.38, n=94), “çocuğun aile ortamına katılımı” (%21.92, n=32), “çocuğun çevrenin korunmasına ve sürdürülebilir kalkınmaya katılımı” (%6.85, n=10), “çocuğun topluma katılımı” (%5.48, n=8) ve “çocuğun genel (ülke) politikaya katılımı” (%1.37, n=2) kategorilerdir. 5. Sınıf sosyal bilgiler kitabı
metinlerinde çocuk haklarıyla ilişkili kategorilerin toplam frekansı n=146’dır. 6. sınıf metinlerinde en yüksek oranda yer alan kategoriler sırasıyla “çocuğun okul ortamına
katılımı” (%78.38, n=58), “çocuğun genel (ülke) politikaya katılımı” (%8.11, n=6), “çocuğun aile ortamına katılımı” (%4.05, n=3), “çocuğun sağlık ortamına katılımı” (%1.35, n=1) ve “çocuğun topluma katılımı” (%1.35, n=1) kategorilerdir. 6. Sınıf
sosyal bilgiler kitabı metinlerinde çocuk haklarıyla ilişkili kategorilerin toplam frekansı n=74’tür. 7. sınıf metinlerinde en yüksek oranda yer alan kategoriler sırasıyla “çocuğun okul ortamına katılımı” (%57.06, n=97), “çocuğun medyaya katılımı” (17.65%, n=30),
“çocuğun aile ortamına katılımı” (%15.88, n=27), “çocuğun çevrenin korunmasına ve sürdürülebilir kalkınmaya katılımı” (%4.71, n=8), “çocuğun genel (ülke) politikaya katılımı” (%3.53, n=6) ve “çocuğun topluma katılımı” (%1.53, n=2) kategorilerdir. 7.
Sınıf sosyal bilgiler kitabı metinlerinde çocuk haklarıyla ilişkili temaların toplam frekansı n=170’dir.
Tablo 4.1’den anlaşılacağı üzere toplamda en çok vurgu alan kategoriler
“çocuğun okul ortamına katılımı” (%54.46, n=305), “çocuğun aile ortamına katılımı” (%54.46, n=305), “çocuğun medyaya katılımı” (%11.79, n=66), “çocuğun çevrenin korunmasına ve sürdürülebilir kalkınmaya katılımı” (%8.57, n=48), “çocuğun topluma katılımı” (%5.54, n=31), “çocuğun genel (ülke) politikaya katılımı” (%2.50, n=14) ve “çocuğun sağlık ortamına katılımı” (%0.18, n=1) temalarıdır. Sosyal bilgiler kitabı
metinlerinde çocuk haklarıyla ilişkili kategorilerin toplam frekansı n=560’dır.
Sosyal bilgiler kitabı metinlerinde “çocuğun aile ortamına katılımı” kategorisi altında yer alan alt kategoriler ile ilişkili frekans dağılımı Tablo 4.2. de verilmiştir. Tablo 4.2: Türkiye’deki İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitapları Metinlerinde Çocuğun Aile Ortamına Katılımı Kategorisine İlişkin Alt Kategorilerin Frekans (f) ve Yüzde (%) Dağılımları Alt Kategoriler Sınıflar 4. Sınıf 5. Sınıf 6. Sınıf 7. Sınıf Toplam f % f % f % f % f %
1a. Aile içinde alınan kararlara katılımı 4 12.12 4 12.50 -- -- 4 14.81 12 12.63 1b. Aile ortamında görüşlerini ifade
etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)
10 30.30 8 25 -- -- 6 22.22 24 25.26
1c. Aile içinde ayrım görmemesi -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
1d.Aile içinde yönlendirilmesi 9 27.27 20 62.50 3 100 17 62.96 49 51.58 1e. Çocuğun aile içinde duygusal katılımı
ve paylaşımı 10 30.30 -- -- -- -- -- -- 10 10.53
1f. Çocuğun aile içinde doğru bilgiye
ulaşması -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
Toplam 33 100 32 100 3 100 27 100 95 100
Tablo 4.2’den anlaşılacağı gibi, 4.sınıf metinlerinde alt kategoriler kendi içinde bir sıralama yapılırsa bu sıralama “aile ortamında görüşlerini ifade etmesi ve/veya
görüşlerinin dinlenilmesi (söyleme değer verilmesi) ve çocuğun aile içinde duygusal katılımı ve paylaşımı” (%30.30, n=10), “aile içinde yönlendirilmesi” (%27.70, n=9) ve
“aile içinde alınan kararlara katılımı” (%12.12, n=4) şeklinde olur. 4. sınıf sosyal
bilgiler kitabı metinlerinde çocukların katılım hakkıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=33’tür. 5. sınıf sosyal bilgiler kitabı metinlerinde çocukların katılımıyla ilişkili olarak en yüksek vurgunun yapıldığı kategoriler sırasıyla (%62.50, n=20), “aile
içinde yönlendirilmesi” ve “aile ortamında görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)” (%25 , n=8) ve “ aile içinde alınan kararlara katılımı (%12.50, n=4) alt kategorlerdir. 5. sınıf sosyal bilgiler kitabı
metinlerinde çocukların katılım hakkıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=32’dır. 6. sınıf sosyal bilgiler kitabı metinlerinde çocukların katılımıyla ilişkili olarak vurgunun yapıldığı alt kategori “aile içinde yönlendirilmesi (%100, n=3)”. 6. sınıf sosyal bilgiler kitabı metinlerinde çocukların katılım hakkıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=3’ tür. 7. sınıf sosyal bilgiler kitabı metinlerinde çocukların katılımıyla ilişkili olarak en yüksek vurgunun yapıldığı alt kategoriler sırasıyla
“çocuğun aile içinde yönlendirilmesi” (%62.96, n=17) “Aile ortamında görüşlerini ifade edilmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)” (%22, 22,n=6), “çocuğun aile içinde alınan kararlara katılımı” (%14,81,n=4) alt
kategorileridir. 6. sınıf sosyal bilgiler kitabı metinlerinde çocukların katılım hakkıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=27’dır. Tablo 4.2’ den anlaşılacağı üzere toplamda en fazla vurgu alan alt kategoriler sırasıyla, “çocuğun aile içinde
yönlendirilmesi (%51.58 n=49), “aile ortamında görüşlerini ifade edilmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)” (%25.26, n=24), “aile içinde alınan kararlara katılımı” (%12.63, n=12) ve “çocuğun aile içinde duygusal katılımı ve paylaşımı” (%10.53 n=10) alt kategorilerdir. Sosyal bilgiler ders kitapları metinlerinde
çocukların aile ortamına katılımı ile ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=95’dır.
Sosyal bilgiler ders kitaplarında geçen çocukların aile ortamına katılım hakkı ile ilgili ifadelere aşağıdaki cümleler örnek olarak verilebilir:
Bizim evde herhangi bir karar alınırken benim de fikrim soruluyor (SB4, s.28)
Evde hep beraber karar aldık, evimizle ile ilgili bazı kurallar belirledik(SB5, s.16)
Ailemizde ortaya çıkan sorunlara hep birlikte çözüm buluruz (SB6, S.44).
Evde hep beraber karar aldık, evimizle ile ilgili bazı kurallar belirledik…(SB5, s.16).
Sosyal bilgiler kitabı metinlerinde “çocuğun okul ortamına katılımı” kategorisi altında yer alan alt kategoriler ile ilişkili frekans dağılımı tablo 4.3’te verilmiştir.
Tablo 4.3: Türkiye’deki İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitapları Metinlerinde Çocuğun Okul Ortamına Katılımı Kategorisine İlişkin Alt Kategorilerin Frekans (f) ve Yüzde (%) Dağılımları
Alt Kategoriler
Sınıf
4. Sınıf 5. Sınıf 6. Sınıf 7. Sınıf Toplam f % f % f % f % f % 2a. Okul içinde alınan kararlara katılımı -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
2b. Öğretmen kurullarına katılımı -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
2c. Öğrenci kurullarına katılımı -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
2d. Ders içi/dışı yöntem ve tekniklerin
kullanılmasına katılımı -- -- -- -- -- -- 14 14.43 14 4.59 2e. Ders içi/dışı etkinliklere katılımı veya
görev alması 42 75 45 47.87 10 17.24 43 44.33 140 45.90 2f. Okul içinde görüşlerini ifade etmesi
ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)
-- -- 14 14.89 20 34.48 13 13.40 47 15.41
2g.. Okul içinde ayrım görmemesi -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
2h. Demokratik beceriler edinmesi 14 25 14 14.89 20 34.48 18 18.56 66 21.64
2ı. Okul içinde sosyal ortamlara ve gruplara
katılım hakkı -- -- -- -- 8 13.79 -- -- 8 2.62 2j. Eğitim süreci içinde çocuğun her çeşit
doğru bilgiye ulaşması -- -- 21 22.34 -- -- 9 9.28 30 9.84 Toplam 56 100 94 100 58 100 97 100 305 100
Tablo 4.3’ten anlaşılacağı gibi 4. sınıf metinlerinde alt kategoriler kendi içinde bir sıralama yapılırsa bu sıralama “çocukların ders içi/dışı etkinlere katılımı veya görev
alması” (%75 n=42) ve “demokratik beceriler edinmesi”(% 25 ,n=14) şeklinde olur.
4.sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında çocukların okul ortamına katılımıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=56’dır. 5. sınıf sosyal bilgiler kitabı metinlerinde çocukların katılımıyla ilişkili olarak en yüksek vurgunun yapıldığı kategoriler sırasıyla,
“çocuğun ders içi/dışı etkinlere katılımı veya görev alması”(%47.87, n=45), “okul içinde alınan kararlara katılımı” (%22.34,n=21), “okul içinde görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)” ve “demokratik beceriler edinmesi”(%14.89,n=14) alt kategorlerdir. 5.sınıfta sosyal bilgiler ders kitabı
metinlerinde çocukların okul ortamına katılımıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı 94’tür. 6. Sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde en yüksek oranda yer alan temalar sırasıyla, “çocukların demokratik beceriler edinmesi”(%34.48,n=20)ve
“okul içinde görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)”, “ ders içi/dışı etkinliklere katılımı veya görev alması” (%17.14,n=10) ve “okul içinde sosyal ortamlara ve gruplara katılımı hakkı” (%13.79,n=8) alt
kategorilerdir. 6.sınıfta sosyal bilgiler ders kitapları metinlerinde çocukların okul ortamına katılımı ile ilişkin alt kategorilerin toplam frekansı 58’dir. 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde en yüksek oranda yer alan temalar sırasıyla “ders
içi/dışı etkinliklere katılımı veya görev alması” (%44.33,n=43),”demokratik beceriler edinmesi” (%18.56,n=18),”ders içi/dışı yöntem ve tekniklerin kullanılmasına katılımı” (%14.43,n=14) “okul içinde görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)” (%13.40,n=13)ve “okul içinde alınan kararlara katılımı” (%9.28,n=9) alt kategorileridir. 6.Sınıf metinlerinde çocukların okul ortamına
katılımıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=97’dir. Tablo 4.3’te görüldüğü gibi toplamda en çok vurgulanan temalar “ders içi/dışı etkinliklere katılımı veya görev
alması” (%45.90,n=140), “çocukların demokratik beceriler edinmesi” (%21.64,n=66), “okul içinde görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)” (%15.41,n=47), “eğitim süreci içinde çocuğun her çeşit doğru bilgiye ulaşması”(%9.84,n=30), “ders içi/dışı yöntem ve tekniklerin kullanılmasına katılımı” (%4.59,n=14) ve “okul içinde sosyal ortamlara ve gruplara katılım hakkı” (%2.62,n=8) alt kategorileridir. Sosyal bilgiler kitabı metinlerinde çocukların okul
ortamına katılımıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekans n=305’dir.
Sosyal bilgiler ders kitaplarında geçen çocukların okul ortamına katılım hakkı ile ilgili ifadelere aşağıdaki cümleler örnek olarak verilebilir:
Okulda, derslerin dışında yaptığımız sosyal faaliyetlerden zevk alıyorum. Piyano çalmak, yüzmek, tiyatro çalışmalarına katılmak gibi (SB4, s.27)
Kendi görüşlerimi başkalarına etkili bir şekilde anlatabilirim. Farklı bir görüş anlayış ve çalışmaları hoşgörü ile karşılayabilirim(SB4, s.143)
Kendi görüşlerimi başkalarına etkili bir şekilde anlatabilirim. Farklı bir görüş anlayış ve çalışmaları hoşgörü ile karşılayabilirim(SB4, s.143)
Derginin bugün elli bine yakın okuyucusunun olduğunu öğrendim. Ben de bu gruba dâhil olduğum için çok mutluydum. Derginin küçük yaştaki okuyucularına eğitimciler ve aileler de katılmış (SB5, s.133).
Sosyal bilgiler öğretmen kılavuzunda “çocuğun genel (ülke) politikaya katılımı” kategorisi altında yer alan alt kategoriler ile ilişkili frekans dağılımı Tablo 4.4.’te verilmiştir.
Tablo 4.4: Türkiye’deki İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitapları Metinlerinde Çocuğun Genel (Ülke) Politikaya Katılım Kategorisine İlişkin Alt Kategorilerin Frekans (f) ve Yüzde (%) Dağılımları Alt Kategoriler Sınıflar 4. Sınıf 5. Sınıf 6. Sınıf 7. Sınıf Toplam f % f % f % f % f %
3a. Genel politikaya ilişkin alınan kararlara
katılımı -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
3b. Genel politikaya ilişkin görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)
-- -- -- -- 3 50 4 66.67 7 50
3c. Genel politika uygulamalarında ayrım
görmemesi -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
3d.Resmi makamlara başvuruda
bulunabilmesi -- -- -- -- -- -- 1 16.67 1 7.14
3e.Resmi makamlara şikâyette
bulunabilmesi -- -- -- -- 3 50 1 16.67 4 28.57
3f.Çocuğun genel politikalar çerçevesinde
doğru bilgiye ulaşması -- -- 2 100 -- -- -- -- 2 14.29
Toplam -- -- 2 100 6 100 6 100 14 100
Tablo 4.4’ten anlaşılacağı gibi alt kategorilerin sınıflara göre dağılımından anlaşılacağı üzere 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde “çocuğun genel (ülke) politikaya katılımı” kategorisi altında yer alan alt kategoriler ile ilişkili hiçbir ifadeye rastlanmamıştır. 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde çocukların katılımıyla ilişkili olarak yanlızca “çocuğun genel politikalar çerçevesinde doğru bilgiye ulaşması”
(%100,n=2) ifadesi bulunmaktadır. 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde
çocukların katılım hakkıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=2’dır. 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde çocukların katılımıyla ilişkili olarak en yüksek vurgunun yapıldığı kategoriler sırasıyla “genel politikaya ilişkin görüşlerini ifade
etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)” ve “Resmi makamlara şikâyette bulunabilmesi” (%50, n=6) alt kategorilerdir. 5. sınıf sosyal
bilgiler ders kitabı metinlerinde çocukların katılım hakkıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=6’dır. 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde çocukların katılımıyla ilişkili olarak en yüksek vurgunun yapıldığı kategoriler sırasıyla “genel
değer verilmesi)” (%66.67, n=4), “resmi makamlara başvuruda bulunabilmesi" ve “resmi makamlara şikâyette bulunabilmesi” (%16.67, n=6) alt kategorileridir. 7. sınıf
sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde çocukların katılım hakkıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=6’dır. Tablo 4.4.’ten anlaşılacağı üzere toplamda en çok vurgu alan temalar sırasıyla “genel politikaya ilişkin görüşlerini ifade etmesi
ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)” (%50 ,n=7), “resmi makamlara başvuruda bulunabilmesi”(%28.57,n=4), “çocuğun genel politikalar çerçevesinde doğru bilgiye ulaşması” (%14.29,n=2) ve “resmi makamlara başvuruda bulunabilmesi”(%7.14,n=1) alt kategorilerdir. Sosyal bilgiler kitapları metinlerinde
çocukların genel politikaya katılımıyla ilişkili alt kategorilerin toplamı frekans n=14’tür. Sosyal bilgiler ders kitaplarında geçen çocukların genel (ülke) politikaya katılım hakkı ile ilgili ifadelere aşağıdaki cümleler örnek olarak verilebilir:
Benimle ile ilgili bütün yasalarda bütün girişimlerde önce benim yararım düşünülmelidir( SB5, s.33).
Benim ilgilendiren konularda benim de görüşlerim alınır. Eğer küçüksem bir benim adına konuşabilir (SB5, s.33).
Sorun ve şikâyetlerimize dilekçe yazarak çözüm aramanın etkili bir vatandaşlık olup olmadığını tartışınız.(SB6, s.23).
Tüketici Hakları Derneği Başkanı; tüketicilerin, sorunlarına hak ve özgürlükler çerçevesinde çözüm arayışlarının iyi bir vatandaşlık ve sorumluluk örneği olduğunu belirtti (SB6, s.23.
Sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde “çocuğun çevrenin korunmasına ve sürdürülebilir kalkınmaya katılımı” kategorisi altında yer alan alt kategoriler ile ilişkili frekans dağılımı Tablo 4.5.’te verilmiştir.
Tablo 4.5: Türkiye’deki İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitapları Metinlerinde Çocuğun Çevrenin Korunmasına ve Sürdürülebilir Kalkınmaya Katılımı Kategorisine İlişkin Alt Kategorilerin Frekans (f) ve Yüzde (%) Dağılımları
Alt Kategoriler Sınıf 4. Sınıf 5. Sınıf 6. Sınıf 7. Sınıf Toplam f % f % f % f % f % 4a.Çevrenin korunması ve sürdürülebilir
kalkınma konusunda alınan kararlara katılımı/etki etmesi
12 48 7 70 2 40 -- -- 21 43.75
4b.Çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma konusunda görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)
-- -- -- -- 3 60 2 25 5 10.42
4c.Çevrenin korunması ve sürdürülebilir
kalkınma ile ilgili etkinliklere katılımı 10 40 2 20 -- -- 6 75 18 37.50 4d. Çevre ile ilgili bilgi kaynaklarına ulaşması 3 12 1 10 -- -- -- -- 4 8.33
4e.Çocuğun çevreye ilişkin doğru bilgiye
ulaşması -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- Toplam 25 100 10 100 5 100 8 100 48 100
Tablo 4,5’ten anlaşılacağı gibi 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde çocukların katılımıyla ilişkili olarak en yüksek vurgunun yapıldığı kategoriler sırasıyla
“çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma konusunda alınan kararlara katılımı/etki etmesi”.(%48 ,n=12), “çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma ile ilgili etkinliklere katılımı” (%40 , n=10), ve “çevre ile ilgili bilgi kaynaklarına ulaşması” (%12,n=3) alt kategorilerdir. 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde
çocukların katılım hakkıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=25’tır. 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde çocukların katılımıyla ilişkili olarak en yüksek vurgunun yapıldığı kategoriler sırasıyla “çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma
konusunda alınan kararlara katılımı/etki etmesi”(%70 ,n=7), “çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma ile ilgili etkinliklere katılımı”(%20 ,n=2) ve “çevre ile ilgili bilgi kaynaklarına ulaşması” (%10 ,n=1) alt kategorilerdir. 5. sınıf sosyal bilgiler ders
kitabı metinlerinde çocukların katılım hakkıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=10’dur. 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde çocukların katılımıyla ilişkili olarak en yüksek vurgunun yapıldığı kategoriler sırasıyla “çevrenin korunması ve
sürdürülebilir kalkınma konusunda görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)” (%60, n=3) ve “çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma konusunda alınan kararlara katılımı/etki etmesi” (%40, n=2)
alt kategorilerdir. 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde çocukların katılım hakkıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=5’tır. 7. sınıf sosyal bilgiler ders
kitabı metinlerinde çocukların katılımıyla ilişkili olarak en yüksek vurgunun yapıldığı kategoriler sırasıyla “çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma ile ilgili
etkinliklere katılımı” (%75, n=6) ve “çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma konusunda görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)” (%25, n=2) alt kategorilerdir. 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı
metinlerinde çocukların katılım hakkıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=8’dır. Tablo 4.5.’ten anlaşılacağı üzere toplamda en çok vurgu alan alt kategoriler sırasıyla “çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma konusunda alınan kararlara
katılımı/etki etmesi” (%43.75 n=21), “çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma ile ilgili etkinliklere katılımı” (%37.50 n=18), “çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınma konusunda görüşlerini ifade etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)” (%10.42 n=5) ve “çevre ile ilgili bilgi kaynaklarına ulaşması” (%8.33 n=4) alt kategorileridir. Sosyal bilgiler kitapları metinlerinde
çocukların genel politikaya katılımıyla ilişkili alt kategorilerin toplamı frekans n=48’dır. Sosyal bilgiler ders kitaplarında geçen çocukların çevrenin korunmasına ve sürdürülebilir kalkınmaya katılım hakkı ile ilgili ifadelere aşağıdaki cümleler örnek olarak verilebilir:
Toplum olarak bu konularda çevre duyarlılığı gösterilmesi için etkinlikler düzenliyoruz (SB4, s.132).
Geleceğinizi güvenle bakmak için çevre koruma ve güzelleştirme etkinliklerine katılınız. Örneğin: Çevremizi ağaçlandırma faaliyetlerine katılabilirsiniz (SB5, s.19).
Kişisel olarak veya gruplar halinde çevremdeki sorunlarla ilgilenebilirim. Bunları çözücü nitelikteki projeler geliştirebilir ve yürütebilirim (SB7, s.143).
İnsanların para kazanması çok güzel ama ülkemizin ortak değeri olan doğal çevreye, havaya, suya ve canlılara zarar vermeye kimsenin hakkı yok. Bunun bahanesi olmaz (SB7, s. 24).
Sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde “çocuğun medya ortamına katılımı” kategorisi altında yer alan alt kategoriler ile ilişkili frekans dağılımı Tablo 4.6.’de verilmiştir.
Tablo 4.6: Türkiye’deki İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitapları Metinlerinde Çocuğun Medya Ortamına Katılımı Kategorisine İlişkin Alt Kategorilerin Frekans (f) ve Yüzde (%) Dağılımları
Alt Kategoriler
Sınıf
4. Sınıf 5. Sınıf 6. Sınıf 7. Sınıf Toplam f % f % f % f % f % 6a.Medya konusunda görüşlerini ifade
etmesi ve/veya görüşlerinin dinlenilmesi (sözlerine değer verilmesi)
-- -- -- -- -- -- -- -- -- --
6b. Medya okur-yazarlığını kazanması 15 41.67 -- -- -- -- 9 30 24 36.36
6c. Medyanın olumsuz etkilerine karşı
korunması 5 13.89 -- -- -- -- 4 13.33 9 13.64 6d. Medya aracılığıyla eğitilmesi 16 44.44 -- -- -- -- 7 23.33 23 34.85
6e. Medya ile ilgili bilgi kaynaklarına
ulaşması -- -- -- -- -- -- 10 33.33 10 15.15 6f. Medya ile ilişkili doğru bilgiye ulaşması -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
Toplam 36 100 -- -- -- -- 30 100 66 100
Tablo 4.6’den anlaşılacağı gibi 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde çocukların katılımıyla ilişkili olarak en yüksek vurgunun yapıldığı kategoriler sırasıyla “medya aracılığıyla eğitilmesi” (%44.44 n=16), “medya okur-yazarlığını kazanması”
(%41.67 n=15), ve “medyanın olumsuz etkilerine karşı korunması” (%13.89, n=5) alt
kategorilerdir. 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde çocukların katılım hakkıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=36’dır. Alt kategorilerin sınıflara göre dağılımından anlaşılacağı üzere 5. ve 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde “çocuğun medyaya ortamına katılımı” kategorisi altında yer alan alt kategoriler ile ilişkili hiçbir ifadeye rastlanmamıştır 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde çocukların katılımıyla ilişkili olarak en yüksek vurgunun yapıldığı kategoriler sırasıyla “medya ile ilgili bilgi kaynaklarına ulaşması” (%33.33 n=10),
“medya aracılığıyla eğitilmesi” (%23.33 n=7), “medya okur-yazarlığını kazanması” (%30 n=9)ve “medyanın olumsuz etkilerine karşı korunması” (%13.33) alt
kategorileridir. 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde çocukların katılım hakkıyla ilişkili alt kategorilerin toplam frekansı n=30’dur. Tablo 4.6.’dan anlaşılacağı üzere toplamda en çok vurgu alan alt kategoriler sırasıyla, “medya okur-yazarlığını
kazanması” (%36.36 n=24), “medya aracılığıyla eğitilmesi” (%34.85), “medya ile ilgili bilgi kaynaklarına ulaşması” (%15.15 n=10) ve “medyanın olumsuz etkilerine karşı korunması” (%13.64) alt kategorileridir. Sosyal bilgiler kitapları metinlerinde
çocuğun medyaya ortamına katılımıyla ilişkili alt kategorilerin toplamı frekans n=66’dır.
Sosyal bilgiler ders kitaplarında geçen çocukların medya ortamına katılım hakkı ile ilgili ifadelere aşağıdaki cümleler örnek olarak verilebilir:
Fatma: Bugün Kitle İletişim Özgürlüğü konulu bir panel düzenliyoruz. Konuşmacılarımız, Semra, Ayla, Eda, Sinan, Yağmur ve Emin. Konuyla ile ilgili görüşlerini dile getirmek üzere ilk sözü Ayla arkadaşımıza veriyorum (SB7, s.22)
Bilgi almak için radyo dinleyin ve televizyon izleyin (SB4, s.80)
Aybüke ve ailesi TV kanalları ve programları konusunda seçici davranıyor ve eğitici eğlendirici programlar izlemeyi tercih ediyorlarmış (SB7, s.19)
Öğrenciler daha sonra Trabzon Radyosu yapımı ‘’Karadeniz’den’’ programına konuk oldular. İlk mikrofon heyecanını tattılar (SB7, s.18)
Sosyal bilgiler ders kitabı metinlerinde “çocuğun topluma katılımı” kategorisi altında yer alan alt kategoriler ile ilişkili frekans dağılımı Tablo 4.7.’de verilmiştir.
Tablo 4.7: Türkiye’deki İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitapları Metinlerinde Çocuğun Topluma Katılımı Kategorisine İlişkin Alt Kategorilerin Frekans (f) ve Yüzde (%) Dağılımları Alt Kategoriler Sınıf 4. Sınıf 5. Sınıf 6. Sınıf 7. Sınıf Toplam f % f % f % f % f % 8a. Toplum içinde alınan kararlara katılımı -- -- -- -- -- -- -- -- -- --