Veri Toplama ve Analiz Süreci

Derinlemesine bir literatür araştırması yapılarak bu çalışmaya katkı sağlayacağı düşünülen çalışmalardan ve araştırmacının konuyla ilgili bilgisinden hareketle mülakat soruları hazırlanmış ve sorularının araştırma amaçlarına uygunluğunu ve yeterliliğini tespit etmek için iki SMMM ve bir YMM ile görüşülerek, onların görüşleri çerçevesinde mülakat formundan bazı sorular çıkarmış ve forma yeni bazı sorular eklenmiştir.

Araştırmada veriler açık uçlu soruların yer aldığı yarı yapılandırılmış mülakat formu kullanılarak belirlenen gün ve saatte YMM’lerin ofislerinde gerçekleştirilen görüşmeler sonucunda toplanmıştır. Görüşme esnasında YMM’lerin izni alınarak mülakatlar ses kayıt cihazı ile kayıt altına alınmış ve kayıtlar daha sonra Word dosyasına aktarılmıştır.

Araştırmanın temel sorusu “SMMM’ler muhasebe bilgi üretiminde muhasebe sistemine, vergi mevzuatına ve mesleki etik ilkelere ne düzeyde uymaktadırlar?” olarak belirlenmiştir. Bu temel soruya bağlı olarak oluşturulan ve aşağıda sıralan üç bölüm altında yer alan toplam 16 soru çerçevesinde katılımcıların görüşlerine başvurulmuştur:

1. SMMM’lerin Muhasebe Sistemine Uyum Düzeylerini ve Bunun Muhasebe Bilgi Kalitesi Üzerine Etkisini Belirlemeye Yönelik Sorular:

 Genel bir değerlendirme yapacak olursanız SMMM’lerin muhasebe sistemine hâkimiyet ve sisteme uygun davranma düzeyleri hakkında ne söylersiniz?

 SMMM’lerin muhasebe temel kavramlarını ne düzeyde özümsediklerini düşünüyorsunuz? Hangi kavramlardan ayrılmalar gözlemlediniz? Bu ayrılmaların sebepleri ve sonuçları hakkında neler söylersiniz?

 SMMM’lerin hazırladıkları mali tabloların, ihtiyaca uygunluk, gerçeğe uygunluk, karşılaştırılabilirlik, doğrulanabilirlik, anlaşılabilirlik ve zamanında sunum niteliklerini ne düzeyde karşıladıklarını düşünüyorsunuz?

 İşletmelerin, muhasebe politikalarını oluştururlarken SMMM’lerden danışmanlık hizmeti aldıklarını düşünüyor musunuz? Bunun muhasebe bilgi kalitesi üzerine etkisi var mıdır?

 SMMM’lerin, mali tablo ilkelerine uygun davranma düzeyleri hakkında düşünceleriniz nedir? İlkelere uygun olmayan işlemler yapıldığını gözlemlediniz mi? Gözlemlediyseniz bunun sebepleri ve sonuçları hakkında neler söylersiniz?

 SMMM’lerin tekdüzen hesap planına hâkimiyetleri ve bu plana uyumları konusunda neler söylersiniz?

2. SMMM’lerin Vergi Mevzuatına Uyum Düzeylerini ve Bunun Muhasebe Bilgi Kalitesi Üzerine Etkisini Belirlemeye Yönelik Sorular:

 Genel bir değerlendirme yapacak olursanız SMMM’lerin vergi mevzuatına hâkimiyet ve mevzuata uygun davranma düzeyleri hakkında ne söylersiniz?

 SMMM’ler beyanname imzalamadan yapmaları gereken sınırlı uygunluk denetimi faaliyetlerini yürütürlerken yasal yükümlülüklerini ne düzeyde yerine getiriyorlar? Hangi yükümlülükleri yerine getirmediklerini gözlemlediniz? Sizce bu durumun muhasebe bilgi kalitesi üzerine ne tür etkileri vardır?

Yükümlülüklerin yerine getirilmemesinin sebepleri neler olabilir?

 SMMM’lerin yasal boşlukları (örneğin: vergiden kaçınma) mükellefin çıkarı doğrultusunda kullandıklarını gözlemlediniz mi?

Gözlemlediyseniz bu tür uygulamaların işletmelerin mali tablolarına yansımalarının önemi hakkında neler söylersiniz?

 SMMM’lerin yasalara aykırı (hileli) işlemler gerçekleştirdiklerini gözlemlediniz mi? Gözlemlediyseniz hangi sıklıkta bu tür işlemlerle karşılaşıyorsunuz? Karşılaştığınız hileli işlemlerin türü ve sebepleri hakkında neler söylersiniz? Yasalara aykırılığın kasıtlı veya kasıtsız oluşu hakkında bir fikriniz var mı?

 SMMM’lere yönelik mali ve cezai yaptırımların caydırıcılığı hakkında ne düşünüyorsunuz? Bu yaptırımlara rağmen SMMM’ler mevzuata aykırı yaklaşım içinde bulunuyorlar ise buna yol açan faktörler sizce neler olabilir?

3. SMMM’lerin Mesleki Etik İlkelere Uyum Düzeylerini ve Bunun Muhasebe Bilgi Kalitesi Üzerine Etkisini Belirlemeye Yönelik Sorular

 Genel bir değerlendirme yapacak olursanız SMMM’lerin mesleki etik ilke ve kurallara hâkimiyet ve bunlara uygun davranma düzeyleri hakkında ne söylersiniz?

 SMMM’lerin etik ikilemde (örneğin: mükellef – devlet) kaldıkları yönünde bir algı var. Buna katılır mısınız? Bu durumun muhasebe bilgi kalitesi üzerine yansımaları hakkında neler söylersiniz?

 SMMM’ler tarafından daha çok hangi tür etik dışı davranışlar sergilendiğini düşünüyorsunuz? Bu davranışların muhasebe bilgi kalitesine etkisi hakkında neler söylersiniz?

 Hangi faktörler SMMM’leri etik dışı davranışa yöneltiyor olabilir?

Yukarıda sıralanan bölümler haricinde 16. soru olarak katılımcılara

“Son olarak bir bütün halinde konuya baktığınızda, SMMM’lerin ürettikleri muhasebe bilgilerinin kalite düzeyi hakkında neler söylersiniz? Üretilen bilginin kalite düzeyini yüzde kaç olarak değerlendirirsiniz?” şeklinde bir soru yöneltilmiştir.

Ayrıca sorularla ilgili daha derinlemesine bilgi edinmek için görüşme esnasında katılımcılara “biraz daha açıklar mısınız, örnek verebilir misiniz, detaylandırabilir misiniz” gibi sondaj sorular yöneltilmiştir.

Araştırma sürecinde toplanan veriler içerik analizi ile ayrıştırma işlemine tabi tutulmuştur. Tümevarımcı bir analiz türü olan içerik analizinde araştırılan olgu veya olayın kökenlerine odaklanır. Bu analizle veri setinde sıklıkla tekrarlanan veya katılımcının vurgu yaptığı olay ve olgulardan kodlar çıkarılır. Kodlardan kavramlara, kavramlardan da temalara gidilir.

Diğer bir ifadeyle birbiriyle ilişkili olan kodlar belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirilerek yorumlanır (Baltacı 2019: 377). Kodlama, kavram ve tema terimlerini aşağıdaki gibi açıklamak mümkündür (Yıldırım ve Şimşek 2013: 163).

Kodlama: Verilerin karşılaştırma yapılması, ilişkilendirilmesi ve kavramlaştırılması için anlamlı bölümlere ayrıştırılarak isimlendirildiği süreçtir.

Kavram: İçerik analizinde temel analiz birimlerini oluşturan kavramlar, kodlara yüklenen anlamları ifade eder.

Tema: İçerik analizinde oluşturulan ve birbiriyle ilişkili olan kavramların belirli kategoriler altında sınıflandırılmasıdır.

Araştırmada, elde edilen verilerin analizini kolaylaştırmak için lisansı alınan Maxqda 2020 Analytics Pro yazılımı kullanılmıştır. Nitel veri analizi için yazılımların kullanılması, araştırmanın inandırıcılığını ve dolayısıyla güvenirliğini arttırıcı yönde katkı sağlaması bakımından önemlidir (Saillard 2010: 17). Maxqda yazılımının kullanımı sayesinde verilerin saklanması, düzenlenmesi ve özellikle kodlanması bakımından avantaj sağlanmıştır.

Ayrıca bu yazılım üzerinden veriler, karşılaştırılıp birleştirilmek suretiyle kategorize edilmiş ve hazırlanan tablolar ile görsel hale dönüştürülmüştür.