Mali Tablo Niteliklerine Uyum

İşletmede meydana gelen olayları belirli periyotlarda işletme sahiplerine, kredi verenlere, yatırımcılara ve diğer ilgililere sunmak muhasebenin en önemli görevlerinden biridir. İşletmenin mali durumu ile yakından ilgilenen bu gruplar işletmenin mali yapısını, kârlılığını ve kullandığı fon kaynaklarını bilmeye ihtiyaç duyarlar (Akdoğan ve Tenker 2010: 3). Bilgi kullanıcılarının bu ihtiyaçlarının etkin bir şekilde karşılanabilmesi için hazırlanan mali tabloların bazı nitelikleri taşıyor olması gerekir.

Görüşülen YMM’lere göre SMMM’lerin hazırladıkları mali tablolarda karşılanmayan mali tablo nitelikleri Şekil 12’de gösterilmiştir.

Şekil 12. Mali Tablo Niteliklerini Karşılamama

Şekil 12’de görüldüğü üzere YMM’ler ile yapılan görüşmelerde SMMM’lerce hazırlanan mali tablolarda en çok karşılanmayan nitelik gerçeğe uygun sunum (15) olarak belirtilmiştir. Karşılanmayan diğer nitelikler ise sırasıyla ihtiyaca uygunluk (3), karşılaştırılabilirlik (2), zamanında sunum (2), doğrulanabilirlik (1) ve anlaşılabilirlik (1) olarak belirtilmiştir. Frekans yoğunluğu olarak ilk iki sırada yer alan gerçeğe uygunluk ve ihtiyaca uygunluk bir finansal bilginin faydalı olabilmesi için taşıması gereken temel niteliksel özelliklerdir.

Bir mali tablonun gerçeğe uygunluk ve ihtiyaca uygunluk niteliklerini karşılamadan, destekleyici nitelikler olan karşılaştırılabilirlik, doğrulanabilirlik, anlaşılabilirlik ve zamanında sunum niteliklerini karşılamasının bilgi kullanıcıları açısından yeterince fayda sağlamayacağı aşikârdır.

Bir işletmedeki finansal olayların işletme ilgililerine sunulmasında finansal araç olarak kullanılan mali tablolar, işletmenin devamlılığı ve öngörülebilir bir gelecekte de faaliyetlerini sürdürebileceği varsayımına dayanılarak ve tahakkuk esasına göre hazırlanırlar (Akdoğan ve Tenker 2010: 39). Mali tabloların kapsadığı bilgilerle, bilgi kullanıcılarına fayda sağlayabilmesi için her şeyden önce gerçeğe uygun olarak sunulması gerekir.

Görüşülen YMM’lerden mali tabloların gerçeğe uygunluk niteliğini karşılamadığı yönünde görüş bildirenler genel olarak, kayıt dışılık ve bilgi akışındaki aksaklıklar nedeniyle gerçeği yansıtmayan belgelerle kayıt tutulabildiğini, sık sık çıkarılan vergi aflarına bağlı olarak mali disiplinin

bozulduğunu, mali tabloların sunulan kesimin beklentilerine göre hazırlandığını dile getirmişlerdir. YMM’lerin bu konuda ki görüşlerini yansıtan ifadelerinden bazılarına aşağıda yer verilmiştir.

YMM 1: “Gerçeğe uygunluk konusunda Türkiye’deki tüm bilançolarda sıkıntı var. Türk finans dünyasının en büyük sıkıntılarından biri de bilanço yapılarının bozulmuş olması. Sürekli varlık barışı adı altında kanun çıkararak, işletmelerin gerçek varlık durumlarını bilançolarına yansıtmalarını istiyor devlet. Ancak kayıt dışı ekonominin olduğu yerde bunları düzeltme şansınız yoktur. Son 20 yıldır çıkan vergi afları ile mali disiplin bozuldu. Biliyorsunuz muhasebe mesleği bir disiplin mesleğidir. Bu disiplin bozuldu. Dolayısıyla gerçeğe uygun değerleri bulmanız mümkün değil.”

YMM 2: “Özellikle muhasebe bürolarında yürütülen muhasebe çalışmaları sonucunda ortaya konulan mali tablolar firmaların gerçek durumunu yansıtmıyor. İşletme yönetimi mali tablodaki bilgilere ihtiyaç duymadan, bankadaki durumuna, stok durumuna bakarak işletmesine yön vermeye çalışıyor. Ancak bankadan kredi çekmek gibi bir durum söz konusu olduğunda mali tabloya ihtiyaç duyuyor. Kredi almaya yönelik bir olumsuzlukla karşılaştığı takdirde mali tabloların düzeltilmesi noktasında muhasebeci ile fikir alışverişinde bulunuyor. Bu noktada mükellefle SMMM arasında büyük bir kopukluk var. Ben bir YMM olarak firmanın mali tablosunu incelemeye aldığımda, mali tabloya bakarak bu firmanın da gerçek mali durumu budur diyemiyorum. Bu durum işletme yöneticisinin bilgisizliğinden olabiliyor veya önemsemediğinden olabiliyor. Bizim istediğimiz mali tabloların yüzde yüz olmasa bile en azından yüzde seksen gerçeği yansıtmasıdır. Ancak bu maalesef olmuyor. Kendi bünyesinde muhasebe departmanı olan büyük firmaların oluşturduğu mali tablolar % 80-90 gerçeği yansıtır durumda.”

YMM 8: “SMMM’lerin hazırladığı mali tablolar aslında ne kadar gerçeğe uygun? Burada SMMM’nin bir kabahati yok. Ülkede ne yazık ki hiçbirimizin; hiçbir SMMM’nin, YMM’nin arzu etmediği bir kayıt dışılık

hâkim. Kayıt dışılık olunca SMMM elindeki belgeye göre bir mali tablo hazırlıyor ama o mali tablo ne kadar gerçeği yansıtıyor o tartışılır.”

YMM 10: “Mükellef faturayı getirip SMMM’ye bunu işle diyor. Bu fatura gerçek mi? Değil mi? Sahte mi? Ne kadarı gerçek? Bunu mali müşavirin bilme şansı yok. Onun için gerçeğe uygunluk SMMM’nin önüne gelen belgeyle sınırlı.”

YMM 16: “Muhasebe standartlarının uygulanmadığı işletmelerde kayıtlar cari değerle tutulmuyor. Bu işletmelerde, kayıtlar maliyet esasına göre tutulduğundan gerçeğe uygunluktan bahsedilemez.”

Mali tablolardaki bilgilerin karar almada yarar sağlaması, kararlarla ilgili olmasına ve karar alıcının ihtiyacına cevap verecek uygunlukta olmasına bağlıdır. Bunun içinde bilgilerin tahmin ve geri besleme değerinin bulunması, karşılaştırılabilir olması ve zamanında sunulması gereklidir.

Ancak bu özellikleri taşıyan bilgiler mali tablo kullanıcıları için faydalı olabilir (Akdoğan ve Tenker 2010: 39).

Mali tabloların ihtiyaca uygunluk niteliğini karşılamadığı yönünde görüş bildiren YMM’lerin ifadelerinden bazılarına aşağıda yer verilmiştir.

YMM 11: “SMMM’ler ihtiyaca uygun mali tablo hazırlıyorlar ama kimin ihtiyacına uygun? Taraf olarak devlet var, birden fazla ortaklıysa ortaklar var, özellikle alacaklılar var, borçlular var, çalışanlar var. Finansal tabloların birçok kullanıcısı var. Herkesin ihtiyacı farklı olabilir. Şimdi temelde işletmenin ihtiyacına göre mali tablolar oluşturuluyor veya yasal zorunluluklardan dolayı devletin ihtiyacına göre oluşturuluyor. Diğer taraflar çok dikkate alınmıyor ihtiyaç noktasında. Mesela işletmenin kredi kullanması gerekiyor. Kredisine uygun mali tablo olması için gerekli düzenlemeler, ayarlamalar yapılıyor. İhtiyaca uygunluk bu çerçevede değerlendirilebilir.”

YMM 14: “İhtiyaca uygun nitelikte mali tablo hazırlanmasını isteyen mükellef sayımız çok fazla değil. Buna bağlı olarak piyasa koşullarını da dikkate aldıklarında mali müşavirlerimiz, çok fazla eğitim almış olsalar bile, mali tablo niteliklerini karşılayan tablolar hazırlayamıyor.”

Mali tabloların zamanında sunum niteliğini karşılamadığı yönünde görüş bildiren YMM’lerin ifadelerinden bazılarına aşağıda yer verilmiştir.

YMM 9: “Mali tablolar sunulması gereken zamanda sunuluyor ama defterler tam olarak 31.12’de kapanıyor mudur? Mesela tam tasdike gidiyoruz, bir önceki dönemin açılış kayıtları daha şubat sonunda bile yapılmamış olabiliyor. Ancak elektronik defterler, beratların alınması bu noktada artık zorlayıcı oldu.”

YMM 11: “Zamanında sunum genellikle gerçekleşmiyor. Özellikle banka kayıtları. Birçok işletmede birçok meslektaş tarafından bankalar, genelde son dakikaya kadar işlenmemiş oluyor. En büyük sıkıntı bu diye düşünüyorum.”

Düşük frekanslar araştırılan olguya dair deneyimlenen tutarsızlıklar veya istisnai durumlar hakkında bilgi verebileceği için, bir kodun frekans yoğunluğunun yüksek olması kadar düşük olması da önemlidir (Creswell 2013: 185).

Mali tabloların doğrulanabilirlik niteliği ile alakalı bir YMM, aşağıdaki ifadelerle görüş bildirmiştir.

YMM 9: “E defter uygulamasından önce defterler genellikle incelemede istenildiği zaman yazdırılırdı. Yazdırılmayan bu defterlere vergileri değiştirmeyecek şekilde geriye dönük kayıtlar yapılabilirdi. Bu kayıtların doğrulanabilirliği daha sorgulanabilir belki. Ancak elektronik deftere geçiş ile birlikte bunun biraz daha kontrol altında tutulduğunu düşünüyorum.”

Mali tabloların karşılaştırılabilirlik niteliği ile alakalı bir YMM, aşağıdaki ifadelerle görüş bildirmiştir.

YMM 11: “İşletmenin kendi bir önceki yılındaki mali tablosu bile tutarlı değil ki. Duruma göre ayarlanmış. O zaman neyle karşılaştıracağız?

Başka bir işletme ile başka bir sektör ile karşılaştırmak da çok sağlıklı olmaz. Tabi benim bu kastettiklerim tekdüzen muhasebe sistemine göre oluşturulan mali tablolar. Standartlara göre oluşturanları kastetmiyorum.”

Mali tabloların anlaşılabilirlik niteliği ile alakalı bir YMM, aşağıdaki ifadelerle görüş bildirmiştir.

YMM 11: “Anlaşılabilirlik yani büyük ölçüde kurumsal olan işletmelerin mali tabloları daha anlaşılabilir. Alt kırılımlarına girdiğinizde daha detaylıdır kayıtlar. Ancak nispeten küçük işletmelerde bunu söylemek çok mümkün değil.”