Veri Toplama Araçları 88

Bu çalışmada, ortaokul öğrencilerinin algılanan farklı anne-baba tutumlarının, benlik saygısı ve öğrenilmiş çaresizlik ile ilişkilerini belirlemek amaçlanmıştır. Öğrencilerin; algılanan anne-baba tutumlarını ölçmek için “Anne-Baba Tutum Ölçeği (ABTÖ)”, benlik saygısı düzeyini ölçmek için “Kendine Saygı Ölçeği (KSÖ)”, öğrenilmiş çaresizlik düzeyini belirlemek için ise “Çocuklar İçin Yükleme Biçimleri Ölçeği (ÇYBÖ)” kullanılmıştır. Diğer yandan, öğrencilerin demografik özellikleri hakkında bilgi toplamak amacıyla da “Kişisel Bilgi Formu” kullanılmıştır.

3.3.1. Anne-Baba Tutumları Ölçeği (ABTÖ)

Yıldız Kuzgun’un 1972 de geliştirdiği ana baba tutum envanteri 40 maddede ve üç alt ölçekten (demokratik, koruyucu/istekçi, otoriter) oluşmaktadır. Ölçekte, beşli likert tipi yanıt şıklarından (tamamen uygun, çok uygun, biraz uygun, pek uygun değil, hiç uygun değil) biri işaretlenir. Ölçek puanlanırken alt ölçekler ayrı ayrı puanlanır. Maddeler için işaretlenen şıkların rakamsal değerleri toplanarak alt ölçek puanları belirlenir. Puanlar yorumlanırken yüksek puan o alt ölçekte belirtilen niteliğe uygunluğu gösterir. ABTÖ hem bireysel hem de grup olarak uygulanabilecek niteliktedir. Zaman sınırlaması olmayıp, her birey kendi hızı ile ölçeği tamamlaya bilmektedir. Yaklaşık 20 dakika ölçeği tamamlamak için yeterli olmaktadır.

Kuzgun (1972), ölçeğin geliştirilmesi sürecinde 384 üniversite öğrencisi ile çalışmıştır. Ölçekte, demokratik, otoriter ve ilgisiz olarak tanımlanan aile tutumlarından demokratik alt ölçeğin diğerlerinden bağımsız; otoriter ve ilgisiz alt ölçeklerinin ise 0.63 düzeyinde ilişkili olduğunu saptamıştır. Ayrıca envanterin test tekrar test sınamasında güvenirliğin (.66, .59, .64) yeterli düzeyde bulunmadığı kanısına varılarak yeniden ele alınmasına karar vermiştir. Yeniden bir madde havuzu oluşturulurken ilk ölçekten bazı maddeler alınmış; bazıları düzeltilmiş ve yeni tanımlanan istekçi, koruyucu ve reddedici tutumlara yönelik maddeler yazılmıştır. Sonuç olarak toplam 119 maddede demokratik, otoriter, koruyucu/istekçi, reddedici ve ilgisiz tutumları tanımlayan bir havuz oluşturmuştur. Madde değerlendirmesine beş basamaklı Likert tipi yanıtlamayla 1992-93’te Gazi Üniversitesi, İdari Bilimler Fakültesi’nin 100 öğrencisi katılmıştır. Elde edilen verilerin faktör analizi yapılarak yeni ölçeğin boyutları aranmıştır. Üç faktörün (1. demokratik, 2. Koruyucu/istekçi, 3.

Otoriter) yükü artı olanlar “demokratik”, eksi olanlarsa “otoriter” tutumu belirlediği şekilde kabul edilmiştir. Faktör yükü en yüksek 15 madde “demokratik” eksi değerdeki en yüksek 10 madde de “otoriter” tutumu yansıtmıştır. “Koruyucu! istekçi” tutumu gösteren 2. faktörde yüksek faktör yükü olan 10 maddenin üçü “koruyucu”, yedisi “istekçi” tutumu yansıtan maddeler olmuştur. Yeni ölçek anılan faktörlerle belirlenen 3 alt ölçekten oluşmuştur (Akt: Öner, 2008: 903).

Ölçeğin güvenir1iliğini belirlemek için yapılan çalışmaların neticeleri şu şekildedir. İç tutarlılık; Cronbach alfa katsayıları demokratik alt ölçek için .89, koruyucu/istekçi için .82 ve otoriter için .78 olarak belirlenmiştir. Test tekrar test güvenirliği ise, Pearson Momentler Çarpımı katsayıları yukarıdaki sıraya göre şöyledir: .92, .75 ve .79 (Öner, 2008; 904).

3.3.2. Çocuklar İçin Yükleme Biçimi Ölçeği (ÇYBÖ)

Seligman ve arkadaşları tarafından geliştirilen Çocuklar için Yükleme Biçimi Ölçeğinin Türkçeye uyarlanması ve standardizasyonu Aydın (1985) tarafından yapılmıştır. Ölçek 48 maddeden oluşmaktadır. Her maddede iki ihtimalli varsayımsal bir olay verilmekte ve öğrencilerden bir seçeneği seçmeleri istenmektedir. Ölçek maddelerinin her biri üç nedensel yükleme boyutundan biri ile ilişkilidir. Bu boyutlar, içsel – dışsal boyut, sabit – değişebilir boyut ve genel – özel boyuttur. Ölçek puanlanırken, öğrencilerin seçtiği her bir içsel, sabit ve genel seçeneğe 1 puan, dışsal, değişebilir ve özel seçeneğe 0 puan verilir. Bu puanlar toplanarak tek bir çaresizlik puanı elde edilir. Puandaki artış, çaresizlik düzeyinin arttığını gösterir. ÇYBÖ hem bireysel hem de grup olarak uygulanabilecek niteliktedir. Zaman sınırlaması olmayıp, her birey kendi hızı ile ölçeği tamamlayabilmektedir. Yaklaşık 15 dakika ölçeği tamamlamak için yeterli olmaktadır.

Ölçeğin geçerlik ve güvenilirlik çalışması, Aydın (1985) tarafından yapılmıştır. Ölçeğin geçerlik çalışması, ölçüt olabilecek başka benzer bir ölçek olmadığı için kapsam geçerliliği yöntemiyle yapılmıştır. Bu amaçla ölçek, araştırmacı tarafından Türkçeye çevrilmiş ve dil uygunluğunu değerlendirmeleri amacıyla İngilizce Psikoloji eğitimi görmüş uzmanlara verilmiştir. Gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra psikoloji ve psikolojik danışma ve rehberlik alanında çalışan uzmanlardan,

ölçmediğini likert tipi dört dereceli bir ölçekle değerlendirmeleri istenmiştir. Sonuçta, uzmanlar aracın maddelerinin Ölçmeyi amaçladığı üç nedensel yükleme boyutunu ortalama %96,1 oranında ölçtüğünü belirtmişlerdir. Ölçeğin güvenilirlik çalışması ise, test-tekrar test yöntemiyle Aydın (1985) tarafından yapılmıştır. Bu amaçla, toplam 112 ilkokul öğrencisine dört hafta ara ile ölçek iki kez uygulanmıştır. Bireylerin her iki uygulamadan aldıkları puanlar üzerinden hesaplanan ve Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon tekniği ile bulunan güvenilirlik katsayısı 0.83’tür. Böylece ölçeğin öğrenilmiş çaresizliğe özgü yükleme biçimini güvenilir olarak ölçtüğü sonucu çıkarılmıştır (Aydın1985: Akt: Ayköse, 2006).

3.3.3. Kendine Saygı Ölçeği (KSÖ)

Kendine Saygı Ölçeği (KSÖ)’nin ilk deneme uygulaması Bogenç ve Kuzgun tarafından 1994 yılında, Ankara Mamak Lisesinde öğrenim gören 19-20 yaş arasındaki 91 öğrenci ile yapılmıştır. Daha sonra bu sayı az bulunarak Ankara Mimar Sinan Lisesi ve Ankara Mamak İlköğretim Okulunda ki 12-19 yaş arası 233 öğrenci ile yeni bir çalışma daha yapılmıştır. İki uygulamadaki öğrenci sayıları birleştirilerek 324 öğrenci ile ölçeğin geçerlilik ve güvenirliliğine ilişkin çalışmalara geçilmiştir. Ölçek maddelerinin hazırlanmasında konu ile ilgili yayınlar ve benzer ölçekler incelenerek 25 olumlu 25 olumsuz 50 ifadenin yer aldığı madde havuzu oluşturulmuştur. Hazırlanan ölçek maddeleri alanda uzman bir gruba verilerek görüşleri doğrultusunda bazı ifadeler değiştirilmiş bazıları da çıkarılmıştır.

Kendine Saygı Ölçeği likert tipi, 5 dereceli olarak hazırlanmış olup, 20 maddeden oluşmaktadır. Maddelerden 15’i olumlu, 5’i olumsuz olarak düzenlenmiştir (olumsuz maddeler: 3, 4, 6, 7 ve 12). Maddelere verilen tepkiler, “Her Zam an”, “Sık sık”, “Ara sıra”, “Nadiren” ve “Hiçbir Zaman” şeklinde derecelendirilmiştir. Olumlu maddelerde “Her zaman” yanıtı 5, “Hiçbir zaman” yanıtı 1 puan alırken, olumsuz maddelerden “Her zaman” yanıtı 1, “Hiçbir zaman” yanıtı ise 5 puan almaktadır. Ölçekten alınan düşük puan, düşük benlik saygısına, yüksek puan ise yüksek benlik saygısına işaret etmektedir. Ölçekten alınacak en düşük puan 20, en yüksek puan ise 100’dür. KSÖ, hem bireysel hem de grup olarak uygulanabilecek niteliktedir. Zaman sınırlaması olmayıp, her birey kendi hızı ile ölçeği tamamlayabilmektedir. Yaklaşık 10 dakika ölçeği bitirmek için yeterli olmaktadır.

Ölçeğin geçerliliğini belirleme çalışmalarında, kapsam geçerliliği için uzman görüşüne başvurulmuş ve ölçekte yer alan maddelerin kendine saygı ile ilgili özellikleri temsil ettiği uzmanlar tarafından ifade edilmiştir. Ayrıca ölçeğin yapı geçerliliğini belirlemek için faktör analizi yapılmıştır. Bunun için deneme grubundan elde edilen puanlara temel bileşenler analizi uygulanmış, faktör yük değerleri .30 un altında olan maddeler ölçekten çıkarılmıştır. Tüm analizler sonucunda geriye kalan 20 maddenin madde-toplam korelasyonları .30’dan büyük olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte ölçeğin güvenirliliğini belirlemek için iç tutarlılık ve kararlık katsayıları incelenmiştir. Ölçeğin iç tutarlılığı Cronbach Alpha katsayısı hesaplanarak bulunmuş. Yapılan hesaplama sonucunda ölçeğin iç tutarlılığı oldukça yüksek çıkmıştır (∞ = .81). Ölçeğin kararlılığı “Test Tekrar Test Yöntemi” ile hesaplanmıştır. Yapılan uygulama neticesinde ölçeğin kararlılık katsayısı r=.84 olarak bulunmuştur. Buradan hareketle ölçeğin güvenirliliğinin oldukça yüksek olduğu söylenebilir (Kuzgun, Y., Bacanlı, F. (Ed.), Bogenç, 2011).

3.3.4. Kişisel Bilgi Formu

Örneklemi oluşturan öğrencilerin sosyo-demografik özelliklerini belirlemek amacıyla “Kişisel Bilgi Formu” hazırlanmıştır. Formda öğrencilere sınıf, cinsiyet, yaş, kardeş sayısı, anne-baba bilgileri ve buna benzer sorular sorulmuştur.