Benlik Saygısı İle İlgili Yapılan Araştırmalar 53

Benlik saygısı ile ilgili yapılan araştırmalarda benlik saygısın birçok değişken ile ilişkisi incelenmiştir. Cinsiyet, yaş, sosyal yaşam becerileri, ailenin sosyo- ekonomik seviyesi ve eğitim düzeyi bu değişkenlerden bazılarıdır. Bununla birlikte anne-baba tutumları ve öğrenilmiş çaresizlik de araştırmacılar tarafından benlik saygısı ile ilişkisi araştırılan önemli değişkenlerden biridir.

Araştırmalar düşük ve yüksek benlik saygısı olmak üzere iki tür benlik saygısının varlığını göstermekte ve yüksek-düşük benlik saygısının oluşumunda farklı etmenler olduğu belirtilmektedir.

Ailelerin sosyo-ekonomik ve kültürel seviyeleri benlik tasarımını etkileyen önemli faktörlerden biridir. Şahin’e göre, ailelerin sosyo-ekonomik seviyeleri ile gençlerin benlik saygısı arasındaki ilişkinin araştırıldığı bir araştırmada, varlıklı yani üst sınıflardan gelen gençlerin yüksek benlik saygısına sahip olduğu bulunmuştur (Şahin, 2006: 53).

Torucu (1990), 13-14 yaş öğrencileri ile yaptığı çalışmasında benlik saygısının değişimi ile ilgili şu sonuçları elde etmiştir. Kalınan yer ve benlik saygısı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Cinsiyet ile benlik saygısı arasında istatistiksel anlamda bir ilişki bulunmamıştır. Anne babanın hayatta olması, annenin çalışması ve doğum sırası ile benlik saygısı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Sosyoekonomik düzey benlik saygısını etkilemekte, üst sosyoekonomik düzeydeki öğrencilerin benlik saygısı daha yüksek bulunmuştur. Ayrıca, babaları yönetici, emekli, serbest meslek olan öğrencilerin, benlik saygısı yüksek düzeyde çıkarken, babaları işçi, memur, tüccar, sanayici ve emekli olan öğrencilerin benlik saygısı orta düzeyde çıkmıştır. Bununla birlikte anne ve babaların eğitim düzeyi artıkça gençlerin benlik saygılarını ve kendini kabulleri olumlu yönde etkilenmektedir. Araştırmada

Baybek ve Yavuz (2005), çocukların benlik saygıları ile ailelerinin sosyo- ekonomik ve kültürel seviyeleri inceleyen bir araştırma yapmıştır. Araştırma sonuçlarına göre ebeveynlerin eğitim seviyeleri ve maddi kazançları yükseldikçe çocukların benlik saygıları yükselmekte, kardeş sayısının arttığı durumda ise benlik saygısı düşmektedir. Bununla birlikte demokratik anne- baba tutumu sergileyen ailelerdeki çocukların benlik saygıları yüksek, ilgisiz tutum sergileyen anne- babaların çocuklarının benlik saygıları düşük çıkmıştır.

Maşrabacı’nın yapmış olduğu araştırmada benlik saygısının değişimini üç boyutta incelemiş ve bu konu ile ilgili kapsamlı bilgiler vermiştir. Bu boyutlar şunlardır. Kişisel ve psikolojik değişkenler, sosyal değişkenler ve ailesel değişkenler. Maşrabacı’ya göre; benlik saygısını kişisel ve psikolojik değişkenler açısından ele aldığımızda birey; fiziki görünümden memnun olunca, kendilik kavramının sürekliliği arttıkça, aylık gelirini yeterli bulunca, eleştiriye duyarlılık azaldıkça, depresyon azaldıkça, somatik belirtiler azaldıkça benlik saygısının daha yüksek olduğu görülmektedir. Diğer kişisel ve psikolojik değişkenler olarak alınan cinsiyet, barınak, okuduğu bölümden memnun olup olmama, hayalperestlik, insanlara güven, tartışmalara katılma derecesi ve kişilerarası ilişkilerde tehdit hissetme ile benlik saygısı arasında ise anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Sosyal değişkenlere göre ele aldığımızda; flörtü olanlarda, karşı cinsten yakın arkadaşı olanlarda benlik saygısının daha yüksek olduğu görülmektedir. Diğer sosyal değişkenler olarak alınan arkadaş grubunun ve aynı cinsten yakın arkadaşın olup olmaması ile benlik saygısı arasında ise anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Üçüncü boyut olan ailesel değişkenlere göre ise babayla ilişki yoğunluğu arttıkça, ailenin gelir düzeyi yeterli bulundukça benlik saygısının daha yüksek olduğu görülmektedir. Diğer ailesel değişkenler olarak alınan kardeş sayısı, doğum sırası ve ana-baba ilgisi ile benlik saygısı arasında ise anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (Maşrabacı, 1994).

Çuhadaroğlu (1985), gençlerin özsaygılarını cinsiyetlerine göre incelediği araştırmasında 205 öğrenci ile çalışmıştır. Araştırma sonuçlarına göre gençlerin benlik saygıları orta düzeyde çıkmıştır. Bununla birlikte kızlar ile erkekler arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Ayrıca Çuhadaroğlu başka bir araştırmasında, psikopatoloji gösteren ergen grubunun, normal ergenlere göre daha düşük benlik saygısına sahip olduklarını ifade etmektedir (Akt: Aktaş, 2011).

Abramovitz, Petersen, Schulenberg (1984) erken adolesan dönemindeki gençleri inceledikleri bir araştırmada erken adolesan dönemindeki kızların benlik imajlarını daha düşük bulmuşlardır. Bu düşüklük özellikle benlik imajının vücut ve benlik imajı ile üstün uyum alanlarında görülmüştür (Akt: Aksaray, 1992).

Nottelman (1987), ergenlik döneminin benlik saygısı noktasında tutarlı bir dönem olmakla birlikte dönemin başlarında ergenlerde belirgin bir şekilde benlik saygısı artışı gözlendiğini belirtmektedir. Dukes ve Martinez (1994) ırk ve cinsiyet değişkenine göre ergenlerdeki benlik saygısını inlemişlerdir. Araştırma sonuçlarına göre Asyalı ve Amerikan kızların benlik saygıları düşük çıkarken siyah ve beyaz ırka ait ergenlerin benlik saygısı düzeyleri yüksek çıkmıştır (Akt: Aktuğ, 2006). İnanç (1987)’ın ergenlerle yaptığı araştırmada büyük yaştaki ergenler kullanılmıştır. Araştırmaya göre erkek öğrencilerin benlik saygıları kız öğrencilere göre daha yüksek çıkmıştır.

Benlik saygısını etkileyen önemli bir faktör de anne- baba tutumlarıdır. Benlik saygısı ile anne baba tutumları arasındaki ilişki hem yerli hem de yabancı araştırmacılar tarafından incelenmiştir. Anne- baba tutumlarının benlik saygısı üzerindeki etkisini inceleyen araştırmalarda farklı ebeveyn tutumlarının farklı neticeler verdiğini ifade etmektedir.

Benlik kavramı ile ilgili araştırmalar yapan Coopersmith (1967), benlik saygısını detaylı bir şekilde tüm boyutları ile ele alarak anne-baba çocuk ilişkilerini sekiz yıl süren araştırmayla incelemiştir. Araştırmada sonuçlarına göre, benlik saygısı yüksek çıkan çocukların ebeveynlerinin tutum ve davranışları şu şekildedir. Bu ebeveynler, Çocuklarını koşulsuz kabul eden, çevreyi onlara göre düzenleyip özgürce iş yapmalarına izin veren, bunun yanında çocukların uyması gereken kuralları onlarla konuşup beraber belirleyen, çocuklarının kapasitesine göre başarı beklentisi içinde olan ve başarısızlığı normal karşılayıp çocukları yeni girişimler içim destekleyen bir tavır içindedirler. Bu duruma karşın benlik saygısı düşük çıkan çocukların ebeveynlerinin tutum ve davranışları ise daha farklıdır. Bu anne-babalar çocuklarına soğuk ve ilgisiz davranan, onlara gereksiz tavizler veren ve bazen de reddeden, çocuklarından beklediğini açık bir şekilde ifade etmeyen, belirsiz kurallar koyup sık caza veren, çocukları ile güven ortamı oluşturamayan ve çocuklarının

başarı durumu ile pek ilgilenmeyen tutum ve davranışlar sergilemektedirler (Akt: Kılıçcı, 2000).

Anne baba tutumlarının çocuklardaki benlik saygısı üzerindeki etkisi ile ilgili yurt dışında yapılan diğer araştırmalarda ise, Growe (1980) destekleyici, ilgili anne- baba tutumunun benlik saygısını olumlu etkilediği sonucuna ulaşmıştır. Long (1986) lise 1. Sınıf kız öğrencileri ile yaptığı çalışmada aile yapısı ile ebeveyn mutluluğunun benlik saygısı üzerindeki etkilerini incelemiştir. Araştırma sonuçlarına göre aile içi huzur ve anne-baba mutluluğunun gençlerin benlik saygısını olumlu yönde etkilediği, aile yapısı (anne- baba beraber yaşama durumu) ile benlik saygısı arasında bir ilişki olmadığı görülmektedir (Akt: Aktuğ, 2006).

Yurt içinde yapılan araştırmalarda, otoriter ve ilgisiz tutum anne-baba tutumlarının çocuklarda düşük benlik saygısına neden olduğunu, bununla birlikte demokratik anne-baba tutumlarının da çocuklarda yüksek benlik saygısı getirdiğini Haktanır ve Baran (1998) ve Aştı (1997) ifade etmektedir (Akt: Adana ve Kutlu, 2008). Bu sonuçlara paralel bir sonuca Baykara (1989) ulaşmıştır. Baykara, destekleyici ve demokratik anne-baba tutumlarının hem kız hem erkeklerde benlik saygısını ve gençlerin kendini kabulü arttırdığı ifade etmektedir (Baykara, 1989; Akt: Aktuğ, 2006).

Benlik saygısı ile çocuk yetiştirme stilleri üzerinde bir çalışma yapan Esin (2006), benlik saygısının anne-babasını otoriter olarak algılayan öğrenci gurubunda düşük, açıklayıcı/otoriter ve izin verici/şımartan olarak algılayan grupta ise yüksek olduğunu bulmuştur.

Bu sonuçların yanında, ailedeki kararlara katılan gençlerin benlik saygılarının katılmayanlara göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Lise eğitimine devam eden öğrencilerle yapılan bir çalışmada, anne ve babaların gençlerin bağımsız kararlarını desteklemeleri ve benlik saygısı arasında ilişki olduğu ve bu konuda desteklenen gençlerin benlik saygısı puanlarının yüksek olduğu bildirilmektedir (İkiz, 2000).

Ön ergenlik ve ergenlikte birçok faktör üzerinde etkili bir değişken olan ana- baba tutumu ile ilgili araştırmalar göstermektedir ki, olumlu ana-baba tutumu ergenlerde yüksek benlik saygısını da beraberinde getirmektedir. Aile içerisinde çocuklar, kendilerini ifade etme ortamı bulduklarında, düşünce ve tercihlerine değer

verildiğinde olumlu benlik tasarımı oluşturmaktadırlar. Bununla birlikte, ilgisiz ve otoriter anne-baba tutumu sergileyen ebeveynlerin çocuklarında düşük benlik saygısı gözlenmiştir. Çocukların davranışları ve düşünceleri önemsenmediği veya bastırıldığı durumlarda çocuklarda benlikleri ile ilgili olumsuz değerlendirmeler yapılmaktadır. Bu tür çocuklar, kendilerini değersiz hissetmekte ve kendilerine olan saygıları da düşük olmaktadır.