Veri Toplama Araçları

Araştırmada, öğrencilerin cinsiyet, okul, yaş, ailedeki çocuk sayısı, doğum sırası, baba öğrenim durumu, anne öğrenim durumu ve anne çalışma durumu ile ilgili bilgileri “Kişisel Bilgi Formu” (Ek-I), sosyal beceri düzeyleri “Sosyal Beceri Envanteri”, algılanan anne-baba davranışları ise “Algılanan Anne-Baba Davranışları Envanteri” kullanılarak saptanmıştır.

3.3.1. Kişisel Bilgi Formu

Bu alanda yapılmış daha önceki araştırmalar ve kuramsal görüşler incelenerek konuyla ilişkisi olduğu düşünülen; öğrencilerin cinsiyet, okul, yaş, ailedeki çocuk sayısı, doğum sırası, baba öğrenim durumu, anne öğrenim durumu ve anne çalışma durumu ile ilgili bilgileri toplamak amacıyla araştırmacı tarafından oluşturulan “Kişisel Bilgi Formu” hazırlanmıştır (Ek-I).

3.3.2. Kendini Tanımlama Envanteri (Sosyal Beceri Envanteri)

Bu araştırmada, lise öğrencilerinin sosyal beceri düzeylerini ölçmek için “Sosyal Beceri Envanteri” (Social Skills Inventory- SSI) kullanılmıştır. Sosyal Beceri Envanteri 1986 yılında Riggio tarafından geliştirilmiş ve 1989 yılında yeniden düzenlenerek bugünkü şeklini almıştır. Ölçeğin Türkçeye uyarlanması Yüksel (1997), tarafından yapıldıktan sonra geçerlik ve güvenirlik çalışmaları gerçekleştirilmiştir. (Yüksel,1997)

Sosyal Beceri Envanteri, uygulamada, “Kendini Tanımlama Envanteri” olarak adlandırılmıştır. Bu başlığın kullanılma nedeni, envanteri cevaplayan bireylerin, cevaplama sürecinde sosyal becerileri, sosyal kabul edilebilir karakteristik

olarak ele alıp fazla heyecanlı ve duyarlı olmalarını engellemek içindir (Yüksel, 2004:17). Sosyal Beceri Envanteri, altı ayrı alanı ölçmektedir. Ayrıca sosyal yeterlik ya da sosyal becerilerin tümünü kapsayan genel sosyal beceri seviyesini toplam olarak hesaplamaktadır (Yüksel,1997).

Sosyal Beceri Envanteri’nin, sosyal iletişim becerilerini duyuşsal ve sosyal olmak üzere iki seviyede ölçen altı alt ölçeği olduğu belirtilmektedir. Bu iki seviyenin anlatımcılık, duyarlılık ve kontrol olmak üzere de üç boyutu bulunmaktadır. Anlatımcılık, iletişim kurma becerisini; duyarlılık, mesajları yorumlama becerisini; Kontrol ise çeşitli sosyal durumlarda iletişimsel süreci düzenleme becerisini ifade etmektedir (Yüksel, 1997:51). Alt ölçekler; (1) Duyuşsal Anlatımcılık, (2) Duyuşsal Duyarlık, (3) Duyuşsal Kontrol, (4) Sosyal Anlatımcılık, (5) Sosyal Duyarlık ve (6) Sosyal Kontrol olarak adlandırılmaktadır. Her bir alt ölçek 15 maddeden oluşmaktadır (Yüksel,1997).

Sosyal Beceri Envanteri 90 maddeden oluşan sosyal becerilere ilişkin tutum ve davranışlara karşılık gelen ifadelerin yer aldığı 5’li likert tipi ölçektir. Ölçek bireylerin verilen ifadelerden “hiç benim gibi değil”, “biraz benim gibi”, “benim gibi”, “oldukça benim gibi”, “tamamen benim gibi” birini seçmeleri sonucunda yapılmaktadır. Ölçekten alınabilecek en düşük puan 90 en yüksek puan 450’dir. Ölçekte toplam puanların yüksekliği bireyin sosyal beceriler konusunda kendini yüksek algıladığını göstermektedir (Yüksel,1997).

Riggio tarafından yürütülen Sosyal Beceri Envanterinin Güvenirliği testin tekrarı ve iç tutarlılık yöntemleriyle ayrı ayrı hesaplanmıştır. İki hafta ara ile yapılan testin tekrarı yöntemi için 40 adaya uygulama yapılmıştır. Toplam puandan elde edilen güvenirlik katsayısı r=.94 olarak bulunmuştur. Alt ölçeklerden elde edilen güvenirlik katsayıları ise r=.81 ile r=.96 arasında değişmektedir. Cronbach Alpha güvenirlik yöntemiyle de güvenirlik katsayıları r=.62 ile r=.87 arasında bulunmuştur. Ortalama iç tutarlık katsayısı erkeklerde .84, kızlarda .84 olarak tespit edilmiştir (Yüksel,1997).

Sosyal Beceri Envanterinin Riggio tarafından yapılan birleştirici ve ayırt edici geçerlik çalışmalarında çeşitli ölçme araçları kriter olarak kullanılmıştır. Bu araçlar 149 lisans öğrencisine değişik zamanlarda birlikte uygulanmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır: Sosyal Beceri Envanteri ile 1974 yılında Synder tarafından geliştirilen Kendini Ayarlama Ölçeği puanları arasında .34, Friedman ve arkadaşları tarafından 1980 yılında geliştirilen Duyuşsal İletişim Testi puanları arasında .64, Rosenthal ve arkadaşları tarafından 1979 yılında geliştirilen Sözel Olmayan Duyarlık Profili arasında .12, Sosyal Kaygı Ölçek puanları ile arasında -.41 korelasyon katsayıları elde edilmiştir (Yüksel,1997).

Sosyal Beceri Envanterinin Türkçeye uyarlamasını Yüksel(1997) yapmıştır. Yüksel testin tekrarı yöntemi ile 53 lisans öğrencisine dört hafta arayla iki kez sosyal beceri envanterini uygulamış, testin tekrarı yöntemi ile hesaplanan puana ilişkin güvenirlik katsayısını tüm ölçek için r=.92 olarak bulmuştur. Alt ölçeklerden elde edilen güvenirlik katsayıları ise r=.80 ile r=.89 arasında değişmektedir. Toplam puana ilişkin iç tutarlık katsayısı .85 olarak bulunmuş, alt ölçeklere göre elde edilen iç tutarlık katsayıları .56 ile .82 arasında değişmektedir (Yüksel,1997).

Yüksel (1997), Sosyal Beceri Envanterinin geçerlik çalışmasını kapsam geçerliği ve benzer ölçekler geçerliği olmak üzere iki yöntem kullanarak yapmıştır. Kapsam geçerliği yönteminde uzman kanısına başvurulmuş ve uzmanların incelemeleri sonucu ölçeğin sosyal becerileri ölçebilecek nitelikte olduğu görüşü belirlenmiştir. Benzer ölçekler geçerliği yöntemiyle 1974 yılında Synder tarafından geliştirilen ve Bacanlı (1990) tarafından Türkçeye uyarlanan Kendini Ayarlama Ölçeği kullanılmıştır. Her iki ölçekten elde edilen puanlar arasında .63 (n=37) korelasyon bulunmuştur (Yüksel,1997).

3.3.3. Algılanan Anne Baba Davranışları Envanteri

Algılanan Anne-Baba Davranışları Envanterinin oluşturulmasında, orjinali Cornell Üniversitesinde Devereux ve arkadaşları tarafından kültürlerarası bir araştırmada kullanılmak üzere 1969’da geliştirilmiş “Algılanan Anne-Baba Davranışları Soru Çizelgesi”nin Mac Donald tarafından revize edilmiş formu temel alınarak yapılmıştır. Türkiye’de geçerlilik, güvenirlik çalışması Yeşilyaprak (1988) tarafından yapılmıştır (Akt.Yeşilyaprak,1988).

Bu envanterde, gencin çocukluk döneminde anne-babayla olan ilişkilerini nasıl hatırladığını ve nasıl değerlendirdiğini, yani gencin ebeveynin davranışlarına ilişkin algısını ortaya koyan “geriye dönük rapor alma” (retrospective reporting) yöntemi uygulanmıştır. Bu yöntemin tercih edilmesinin nedeni pek çok araştırıcının, çocuğun ya da gencin anne- babasının davranışlarını algılaması ve değerlendirmesi ile profesyonel görüşmecilerin anne-baba davranışlarını ölçümü ya da davranışların doğrudan gözlemine dayalı verilerle arasında yüksek korelasyonlar bulmuş olmalarıdır. Birey, çevresindeki duruma olduğu gibi değil, algıladığı gibi tepki vermektedir. Bu görüşlerden yola çıkılarak, çocukların, anne-baba davranışlarını nasıl algıladıklarının daha güvenilir ve amaca uygun bir bilgi oluşturacağı kabul edilmiş ve bu yönteme dayanan bir araç kullanılmıştır (Yeşilyaprak,1988).

Ölçeğin düzenlenmesinde önemli bir nokta olan, sorunun niteliğini göz önüne almadan hep aynı yönde, aynı tip yanıt verme eğilimini önlemek için soruların bazılarının olumlu, bazılarının olumsuz anlam taşımasına dikkat edilmiştir. Bu şekilde dağılım, yanıtlamada bir önceki durumdan etkilenmeyi önleyici bir önlem olarak düşünülmüştür. Ayrıca araştırmacılar tarafından Marlowe-Cromvel’in “Toplumsal İstenirlik Ölçeği” ile karşılaştırılmış, uygulamalar sonucu bulunan düşük korelasyonlar, Anne-Baba Davranışı Envanteri’nin toplumsal istenirlik yönünde yanıt verme eğiliminden önemli ölçüde etkilenmediğinin bir göstergesi olarak yorumlanmıştır (Akt.Yeşilyaprak,1988).

Orjinalinde, her biri bir ana baba davranış boyutunu yansıtan dokuz alt ölçek bulunmaktadır. Araştırmacılar, bu boyutları tanımlamak yerine her davranış boyutunu işlevsel olarak alt ölçeklerin maddelerde belirlenen davranış özelliklerini kapsadığını ifade etmeyi yeterli bulmuşlardır. Yeşilyaprak (1988), tarafından yapılan geçerlik çalışması sonrasında, alt ölçekler yediye indirilmiştir. Kullanılan envanterdeki alt ölçekler; “İlgi ve Şefkat Gösterme”, “Amaçlara Ulaşmada Yardımcı Olma”, “Tutarlı Disiplin”, “Koruyuculuk”, “Fiziksel Cezalandırma”, “Başarı İçin Baskı”, “Duygusal Cezalandırma”dır (Yeşilyaprak,1988).

Ölçme aracı, ergene yada genç yetişkine, çocukluk dönemine (yaklaşık 5-12 yaşlar) ilişkin anne-babasının davranışlarını nasıl algıladığını ifade etmesini sağlayan bir envanterdir. Bu envanter anne ve babaya ilişkin 21’er olmak üzere toplam 42 sorudan oluşan ve 5’li likert tipi bir dereceleme ölçeği niteliğindedir. Envanterde yer alan her soru, çeşitli davranış özelliklerine göre gencin anne ve babası ile ilgili algılarını belirlemeye yönelik bir ölçek biçiminde düzenlenmiştir. Ölçekte bireyden, envanterdeki her bir davranışı anne ve babasının ne ölçüde ya da ne kadar sıklıkla gösterdiğini “Hiçbir zaman- Arada bir- Bazen-Genellikle- Hemen her zaman” veya “Hiçbir zaman- Yılda bir iki kez- Ayda bir- Haftada bir- Hemen her gün” seçeneklerinden oluşan beşli dereceleme ölçeğinde işaretlemesi istenmektedir. Yanıtların puanlanmasında, likert tipi ölçeklerde beşli seçenekler dizisinde bu seçeneklere tanınan ağırlıkların eşit aralıklı olduğu kabul edildiğinden, her madde (1- 5) arasında olmak üzere derecelendirilmiştir. Aldığı puanlar toplanarak her bireyin tek tek alt ölçek puanları elde edilmektedir. Her bir alt ölçekten elde edilen puanlar, ölçekteki madde sayısına göre bazılarında iki ile10, bazılarında ise 5 ile 25 arasında değişebilmektedir. Puanın yüksek oluşu o davranışın oldukça sık ya da yüksek düzeyde görüldüğü anlamına gelmektedir (Yeşilyaprak,1988).

Yeşilyaprak (1988), tarafından yapılan güvenirlik çalışmasında aralıklı olarak envanterin tekrarı yöntemi kullanılmıştır. Ölçme aracının geçerliğine ilişkin elde edilen verilerden birinin; güvenirliğinin yüksek olması, bir diğerinin; konu ile ilgili araştırmaların taranmasında anne-baba davranışlarını ölçme amacıyla aynı aracın ya da benzer formlarının kullanıldığının saptanması olduğu belirtilmektedir.