4. Öğrenme sonuç ve deneyimlerini gözlemleme.
3.3. Veri Toplama Araçları
Bu araĢtırmanın verilerini toplamak amacıyla; KiĢisel Bilgiler Formu, Epistemolojik Ġnanç Ölçeği, Öğrenme YaklaĢımları Ölçeği, ÜstbiliĢsel Farkındalık Ölçeği, Öğretim Ġlke ve Yöntemleri Dersi Akademik BaĢarı Testi kullanılmıĢtır. AĢağıda bu veri toplama araçları ile ilgili ayrıntılı bilgiler sunulmaktadır.
3.3.1. KiĢisel Bilgiler Formu
KiĢisel Bilgiler Formu, deney ve kontrol grubunun denkliğini sağlamak için araĢtırmacı tarafından hazırlanan, öğretmen adaylarının cinsiyet, yaĢ, mezun oldukları lise türü… gibi demografik değiĢkenlerinin sorgulandığı formdur. Bu form araĢtırmanın çalıĢma grubunu oluĢturan öğretmen adaylarına uygulama öncesi ve sonrasında öntest- sontest olarak uygulanmıĢtır. Ancak bu demografik değiĢkenler araĢtırmanın bağımsız değiĢkeni olarak analize dâhil edilmemiĢtir.
3.3.2. Epistemolojik Ġnanç Ölçeği
Bu araĢtırmada öğretmen adaylarının epistemolojik inançlarını belirlemek için, Schommer (1990) tarafından geliĢtirilen, Deryakulu ve Büyüköztürk (2002) tarafından Türkçeye çevrilerek, 595 Türk öğrencileri üzerinde geçerlik ve güvenirlikleri incelenen “Epistemolojik Ġnanç Ölçeği” kullanılmıĢtır.
Özgün Ġngilizcedir ve “Sabit Yetenek”,“Öğrenme Hemen GerçekleĢir”, “Bilgi Basittir” ve “Bilgi Kesindir” olmak üzere dört faktörlü bir yapı altında toplam 63 maddeden oluĢmaktadır. Ölçek Türkiye‟ye uyarlandığında, yapılan faktör analizi sonucunda, kültürel farklılıklardan dolayı “Öğrenmenin Çabaya Bağlı Olduğuna Ġnanç”(ÖÇBOĠ), “Öğrenmenin Yeteneğe Bağlı Olduğuna Ġnanç”(ÖYBOĠ) ve “Tek Bir Doğrunun Var Olduğuna Ġnanç”(TBDVOĠ) olmak üzere üç faktörlü bir yapı altında toplam 35 maddeden oluĢtuğu tespit edilmiĢtir. Ölçeğin “Öğrenmenin Çabaya Bağlı Olduğuna Ġnanç” adlı alt faktöründe 17‟si olumsuz, 1‟i olumlu toplam 18 madde bulunmaktadır. Ölçeğin bu alt boyutundan alınabilecek en yüksek puan 90, en düĢük puan ise 18‟dir. Ölçeğin “Öğrenmenin Yeteneğe Bağlı Olduğuna Ġnanç” adlı ikinci alt faktöründe hepsi olumlu toplam 9 madde bulunmaktadır. Ölçeğin bu alt boyutundan alınabilecek en yüksek puan 45, en düĢük puan ise 9‟dur. Ölçeğin “Tek bir Doğrunun Var Olduğuna Ġnanç” adlı üçüncü alt faktöründe ise hepsi olumlu 8 madde bulunmaktadır. Bu alt boyuttan alınabilecek en yüksek puan 40, en düĢük puan ise 8‟dir. Ölçek, (1) Kesinlikle Katılmıyorum ile (5) Kesinlikle Katılıyorum arasında değiĢen beĢ
dereceli likert tipi bir ölçek olarak hazırlanmıĢtır. Ölçekten alınan puanların değerlendirilmesi “faktör” boyutunda yapılmakta, ölçeğin bütününden alınan puanlar kullanılmamaktadır. Ölçeğin her bir alt faktöründen alınan yüksek puan, bireylerin o alt faktöre iliĢkin olgunlaĢmamıĢ / geliĢmemiĢ (naive) inançlara, düĢük puanlar ise olgunlaĢmıĢ/geliĢmiĢ inançlara (sophisticated) sahip olduğunu göstermektedir. Özgün ölçeğin test-tekrar test güvenirliği 0.74‟tür. Faktörlerin güvenirlik sayıları .85 ile .63 arasında değiĢmektedir. Deryakulu ve Büyüköztürk (2002) ile araĢtırmacı tarafından hesaplanan ölçek faktörlerin güvenirlik katsayıları aĢağıdaki tabloda sunulmuĢtur.
Tablo 24: EĠÖ Cronbach-alpha Ġç Tutarlık Katsayıları Ölçek Alt Boyutları
Öğr enmenin Ye tene ğe B ağlı Olduğuna Ġ na nç Öğr enmenin Ç aba ya B ağlı Olduğuna Ġ na nç Te k Bi r Doğr unun Va r O lduğuna Ġna nç Topla m Deryakulu ve Büyüköztürk (2002) .83 .62 .59 .71 AraĢtırmacı .88 .65 .57 .76
3.3.3. Öğrenme YaklaĢımları Ölçeği’nin GeliĢtirilmesi
AraĢtırmanın amaçları arasında öğretmen adaylarının öğrenme yaklaĢımlarının belirlenmesi yer almaktadır. Literatür incelendiğinde öğrenme yaklaĢımlarının derin, yüzeysel ve stratejik yaklaĢımlar olarak üçe ayrıldığı görülmektedir (Biggs, 1999; Ramsden ve Entwistle 1981; Ramsden 1979). Dolayısıyla bu araĢtırmada Öğrenme YaklaĢımları Ölçeği‟nin geliĢtirilmesinin temel amacı; öğretmen adaylarının 14 haftalık uygulama süreci sonunda öğrenme yaklaĢımı düzeylerinin uygulama öncesine göre farklılaĢıp farklılaĢmadığını belirlemektir. Bu amaca ulaĢmak adına ilgili alanyazın incelenerek ve benzer araĢtırmalardan da yararlanılarak (ÇalıĢkna, Yurt ve Aydın, 2013; Ozan ve Çiftçi, 2013; ġara, 2012; Senemoğlu, 2011; Topkaya, Yaka ve Öğretmen, 2011; Yılmaz ve Orhan, 2011; Batı, Tetik ve Gürpınar, 2010; Köse, 2010; Önder ve BeĢoluk, 2010; Yılmaz, 2009; Ekinci, 2008; Öner, 2008; Özbey, 2007; Çolak, 2006; Özcan, 2006; ġen, 2006; Ural, 2006; Yenilmez, 2006; Bigss, Kember ve Leung, 2004;
Bigss, Kember ve Leung, 2001; Atılgan, 1998; Köymen, 1990) her bir öğrenme yaklaĢımını yansıtacak maddeler hazırlanmıĢ ve ölçeğin 102 maddelik madde havuzu oluĢturulmuĢtur.
Maddeleri anlaĢılırlık ve amaca dönüklük açısından değerlendirilmek üzere beĢ lisans öğrencisi ile tartıĢılmıĢ, bazı maddeler üzerinde gerekli düzenlemeye gidilmiĢ ve madde sayısı 94 olarak belirlenmiĢtir. OluĢturulan taslak ölçek formunun kapsam geçerliğini belirlemek için, Ġnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesinde görev yapan program geliĢtirme uzmanlarının görüĢlerine baĢvurulmuĢtur. Uzmanların görüĢleri, araĢtırmacı tarafından hazırlanan kuramsal çerçeve ve her bir maddenin uygunluğunu derecelendirmeye (uygun değil, kısmen uygun ve uygun) yönelik bir sınıflama ölçeğini içeren Uzman GörüĢ Formu ile elde edilmiĢtir. Uzman görüĢünden önce 94 madde olarak belirlenen madde havuzu, uzman görüĢü sonrasında 67 maddeye düĢürülmüĢtür. Böylelikle ön uygulama öncesi hazırlanan taslak ölçek formunda 67 madde yer almıĢtır.
OluĢturulan taslak ölçeğin yapı geçerliğini belirlemek amacıyla açımlayıcı faktör analizi (AFA) ve doğrulayıcı faktör analizi (DFA) teknikleri kullanılmıĢtır. Faktör analizi; birbirleri ile iliĢkili veri yapılarını, birbirinden bağımsız ve daha az sayıda yeni veri yapısına dönüĢtürmek, bir oluĢumu, nedeni açıkladıkları varsayılan değiĢkenleri gruplayarak ortak faktörleri ortaya koymak, bir oluĢumu etkileyen değiĢkenleri gruplamak amacıyla baĢvurulan istatistik bir tekniktir (Özdamar, 2002). AFA‟da değiĢkenler arasındaki iliĢkilerden hareketle faktör bulmaya yönelik bir iĢlem; DFA‟da ise değiĢkenler arasındaki iliĢkiye dair daha önce saptanan bir hipotezin ya da kuramın test edilmesi söz konusudur (Büyüköztürk, 2007: 123).
3.3.3.1. Taslak Öğrenme YaklaĢımları Ölçeği’nin Açımlayıcı Faktör Analizi
OluĢturulan taslak ölçek 2011-2012 güz döneminde Ġnönü Üniversitesi Ġlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Programı normal öğretimde öğrenimlerini sürdüren 298 öğretmen adayına uygulanmıĢtır. Bu uygulama neticesinde, uygun olarak doldurulmamıĢ olan ve uç değerlere sahip olan veriler analiz dıĢı bırakılmıĢtır. Uç değerlere sahip olan veri formlarını belirlemek amacıyla, ölçeğin madde puanlarının standart “z puanına” dönüĢtürülmesi ve çevrilen puanlarda ±3‟ün dıĢına taĢan değerlerin bulunduğu satırların veri setinden çıkarılması önerilmektedir (Çokluk, ġekercioğlu ve Büyüköztürk, 2010: 161). Geriye kalan 287 öğretmen adayından elde edilen veri setini oluĢturan maddelerin çarpıklık ve basıklık katsayıları incelenmiĢtir. Verilerin normallik sayıltısı için çarpıklık katsayısının 2‟den küçük, basıklık katsayısının ise 7‟den küçük
olması önerilmektedir (ġencan, 2005). Bu çalıĢmada maddelerin çarpıklık değerleri -.96 ile 1.38 arasında; basıklık değerleri ise -1.25 ile .99 arasında değiĢim göstermektedir. Bu bilgiden hareketle araĢtırmanın verilerinin normallik sayıltısı için kabul edilebilir düzeyde oldukları görülmüĢtür.
Faktör analizinin tüm veri grupları için uygun olmayabileceği gerçeği göz önüne alınarak, araĢtırmanın verilerinin faktör analizine uygunluğu Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) katsayısı ve Barlett Sphericity testi ile incelemiĢtir. KMO testi sonucunda, örneklem büyüklüğü için değer 0.50-0.60 arası ise kötü; 0.60-0.70 arası ise zayıf; 0.70- 0.80 arası ise orta; 0.80-0.90 arası ise iyi; 0.90 ve üzeri ise mükemmel olduğu yorumu yapılır (Çokluk, ġekercioğlu ve Büyüköztürk, 2010: 157)
Tablo 25: Öğrenme YaklaĢımları Ölçeği KMO ve Barlett Testi Sonuçları
Örneklem Yeterliliğinin KMO Ölçüm Değeri .86
Barlett testi sonuçları
YaklaĢık kay-kare 8631.11 Serbestlik derecesi 2211 Anlamlılık düzeyi .00
Tablo 25‟e göre örneklem büyüklüğü açısından faktör analizi için veri yapısının uygunluğunu değerlendirebilmek için yapılan KMO değeri 0.86 olduğu görülmektedir. Tablo 25‟teki Barlett testi sonuçları incelendiğinde ise, elde edilen kay-kare (
²) değerinin 0.05 düzeyinde anlamlı olduğu görülmüĢtür. Elde edilen bu sonuçlar, verilerin faktör analizi için uygun olduğu anlamına gelmektedir.Veri setinin faktör analizi için uygunluğuna karar verildikten sonra, ölçeğin faktör yapısını belirlemek amacıyla döndürülmemiĢ temel bileĢenler analizi uygulanmıĢtır. Uygulanan döndürülmemiĢ temel bileĢenler analizi sonucunda, toplam açıklanan varyans ve ortak varyans tabloları incelendiğinde, ölçeğin öz değeri 1‟den büyük olan 17 faktörde toplandığı görülmüĢtür. Bu 17 faktörün varyansa yaptığı katkı %64.20‟dir. Ancak 17 faktörün her birinin varyansa yaptığı katkı incelendiğinde; birinci faktörün %18.52; ikinci faktörün %11.62 ve üçüncü faktörün %4.42, dördüncü faktörün %3.86 oranında bir katkı yaptıkları tespit edilmiĢtir. 4-17 arasındaki faktörlerin ise toplam varyansa yaptıkları katkı incelendiğinde, katkının öneminin giderek azaldığı ve birbirine yakınlaĢtığı görülmüĢtür. Ayrıca öz değerlere göre çizilen scree-plot grafiği (Bkz. ġekil 2) incelendiğinde, grafikte dördüncü noktadan sonra eğimin plato yaptığı,
dördüncü faktörden sonraki faktörlerin varyansa olan katkılarının ise birbirine çok yakın ve küçük olduğu görülmektedir. Bu durum ölçeğin tahminen dört faktörlü bir yapıya sahip olabileceğini gösterebilmektedir.
ġekil 2: Taslak ÖYÖ’nün Açımlayıcı Faktör Analizi Öz Değer Grafiği
Öz değer çizgi grafiği eğrisi özellikle 200‟den daha fazla örneklem üzerinde yapılan çalıĢmalarda oldukça güvenilir sonuçlar verebilir. Ancak çizgi grafiği eğrisi çok kullanıĢlı olmasına rağmen, faktör seçimlerinin tek baĢına bu ölçüte dayandırılması her zaman doğru olmaz (Tekin ve Yaman, 2008). Bu nedenle ölçeğin faktör yapısını belirleyebilmek için Varimax yöntemi ile döndürülmüĢ temel bileĢenler analizi yapılmıĢtır.
Temel bileĢenler analizi; bir özel değiĢkenin, bileĢene nasıl katkı sağlayacağı ve verilerin içindeki var olan bileĢenlerin oluĢturulmasıyla ilgilenmektedir (Field, 2002). Analiz sonuçlarına göre, faktörlerin oluĢturulmasında Ģu ölçütler dikkate alınmıĢtır:
1. Her bir faktörün öz değerinin en az 1 olması ve faktör yük değerinin 0.40