3. Her bir faktöre yüklenen maddelerin anlam ve içerik açısından birbiri ile tutarlı olması (Çeçen, 2006).
3.3.4.1. Taslak ÜstbiliĢsel Farkındalık Ölçeği’nin Açımlayıcı Faktör Analiz
OluĢturulan taslak ölçek 2011-2012 eğitim-öğretim yılı güz döneminde Ġnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ġlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Programı‟nda öğrenim gören 275 öğretmen adayına uygulanmıĢtır. Bu uygulama neticesinde uygun olarak doldurulmamıĢ olan ve uç değerlere sahip olan formlar çıkarılmıĢtır. Uç değerlere sahip olan veri formlarını belirlemek amacıyla, ölçeğin madde puanları standart “z puanına” dönüĢtürülmesi ve çevrilen puanlarda ±3‟ün dıĢına taĢan değerlerin bulunduğu satırların veri setinden çıkarılması önerilmektedir (Çokluk, ġekercioğlu ve Büyüköztürk, 2010: 161). Geriye kalan 257 öğretmen adayından elde edilen veri setini oluĢturan maddelerin çarpıklık ve basıklık katsayıları incelenmiĢtir. Verilerin normallik sayıltısı için çarpıklık katsayısının 2‟den küçük, basıklık katsayısının ise 7‟den küçük
olması önerilmektedir (ġencan, 2005). Bu çalıĢmada maddelerin çarpıklık değerleri -.91 ile .33 arasında; basıklık değerleri ise -1.30 ile .80 arasında değiĢim göstermektedir. Bu bilgiden hareketle araĢtırmanın verilerinin normallik sayıltısını sağladığı tespit edilmiĢtir.
AFA öncesinde araĢtırmanın verilerinin faktör analizine uygun olup olmadığı Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) katsayısı ve Barlett Sphericity testi ile incelemiĢtir.
Tablo 31: ÜstbiliĢsel Farkındalık Ölçeği’nin KMO ve Barlett Testi Sonuçları
Örneklem Yeterliliğinin KMO Ölçüm Değeri .85 Barlett testi sonuçları
YaklaĢık kay-kare 4464.68 Serbestlik derecesi 1275 Anlamlılık düzeyi .00
Tablo 31‟e göre Kaiser-Meyer-Olkin testi sonucunda, değerin 0.50‟den düĢük olması halinde faktör analizine devam edilemeyeceği yorumu yapılır (Çokluk ve diğerleri, 2010: 207). Tablo 31‟e göre verilerin KMO değerinin .85, kay-kare (
²) değerinin .05 düzeyinde anlamlı olması, verilerin faktör analizi için uygun olduğunu göstermektedir. Veri setinin faktör analizi için uygunluğuna karar verildikten sonra faktör analizine devam edilmiĢ, ölçeğin faktör yapısını belirlemek amacıyla döndürülmemiĢ temel bileĢenler analizi uygulanmıĢtır. Uygulanan döndürülmemiĢ temel bileĢenler analizi sonucunda, toplam açıklanan varyans ve ortak varyans tabloları incelendiğinde ölçeğin öz değeri 1‟den büyük olan 15 faktörde toplandığı görülmüĢtür. Bu 15 maddenin varyansa yaptığı katkı %62.37‟dir. Ancak 15 faktörün her birinin varyansa yaptığı katkı incelendiğinde; birinci faktörün %21.22, ikinci faktörün %5.86, üçüncü faktörün %3.81 oranında bir katkı yaptıkları tespit edilmiĢtir. 4-15 arasındaki faktörlerin ise toplam varyansa yaptıkları katkı incelendiğinde, katkının öneminin giderek azaldığı ve birbirine yakınlaĢtığı görülmüĢtür. Ayrıca özdeğerlere göre çizilen scree-plot grafiği (Bkz. ġekil 5) incelendiğinde, grafikte ikinci noktadan sonra eğimin plato yaptığı, ikinci faktörden sonraki faktörlerin varyansa olan katkılarının birbirine çok yakın ve küçük olduğu görülmektedir. Bu durum ölçeğin iki tahminen faktörlü bir yapıya sahip olabileceğini gösterebilmektedir.ġekil 5: Taslak ÜFÖ’nün Açıklayıcı Faktör Analizi Öz Değer Grafiği
Öz değer çizgi grafiğinin faktör seçimlerinde tek baĢına ölçüt olarak alınması her zaman doğru olmayacağı (Field, 2002; Akt: Tekin ve Yaman 2008) düĢüncesinden hareketle ölçeğin faktör yapısını belirleyebilmek için Varimax yöntemi ile döndürülmüĢ temel bileĢenler analizi yapılmıĢtır.
Faktörlerin oluĢturulmasında aĢağıdaki ölçütler dikkate alınmıĢtır:
1. Her bir faktörün öz değerinin en az 1 olması, faktör yük değerinin .40 ya da daha yüksek olması (Büyüköztürk, 2007: 125),
2. Maddelerin birden fazla faktörde yüksek yük değeri almaları durumunda her iki yük değeri arasındaki farkın en az .10 olması (Büyüköztürk, 2007; Çeçen, 2006),
3. Her bir faktöre yüklenen maddelerin anlam ve içerik açısından birbiri ile tutarlı olması (Çeçen, 2006: 105).
Varimax rotasyonunda, faktör yüklerinin alt kesim noktası olarak belirlenen 0.40 değerinin altında kalan ve birden fazla faktörde yük değeri veren 33 madde ölçekten çıkarılmıĢtır (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 13, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 24, 25, 29, 30, 31, 32, 34, 36, 38, 42, 44, 46, 47, 51). Bu düzenlemeler sonunda toplam madde sayısı 18 olarak belirlenmiĢ ve 18 maddenin üç faktör altında toplandığı görülmüĢtür. Öz değerlere göre çizilen scree-plot grafiği (Bkz. ġekil 6) incelendiğinde, grafikte üçüncü noktadan sonra eğimin plato yaptığı, üç faktörden sonraki faktörlerin varyansa olan
katkılarının birbirine çok yakın ve küçük olduğu görülmektedir. Bu durum ölçeğin üç faktörlü bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir.
ġekil 6: Taslak ÜFÖ’nün Varimax Rotasyonu Sonucunda Açımlayıcı Faktör Analizi Öz Değer Grafiği
Ölçeğin birinci boyutundaki madde sayısı sekiz, ikinci boyutundaki madde sayısı dört, üçüncü boyutundaki madde sayısı ise dört olarak belirlenmiĢtir. Tablo 32‟de ÜstbiliĢsel Farkındalık Ölçeği‟nin AFA sonuçları yer almaktadır.
Tablo 32: ÜstbiliĢsel Farkındalık Ölçeği’nin Açımlayıcı Faktör Analizi Sonuçları MADDELER F a ktö r O rt a k Va ry ans la rı F a ktö r I F a ktö r II F a ktö r II I F a ktö r II I Düzelt ilm iĢ M a dd e T o pla m K ore lâ sy onla rı
49. Güçlü ve zayıf yönlerimin farkındayım. .491 .664 .555
48. Öğrendiğim bilgileri hatırlama konusunda hafızama güvenirim.
.488 .664 .541
40. Bir konuya çalıĢırken bildiklerim ve bilmediklerimi kendime sorarım.
.579 .644 .539
41.Bir konuya çalıĢmaya baĢlamadan önce o konunun güçlük derecesini sorgularım
.392 .615 .474
39.Bir problemi baĢarıyla çözebilmek için neye ihtiyacım olduğunu bilirim.
.457 .590 .487
37. ÇalıĢma becerilerimin sınıf arkadaĢlarıma kıyasla daha iyi olduğunun farkındayım.
.402 .565 .469
35.Bir konuyu en iyi nasıl öğrenebileceğimi kendime sorarım.
.483 .556 .516
50.Bir konuyu öğrenebilmek için kendime ait stratejiler geliĢtirebilirim.
.376 .524 .481
12.KarĢılaĢtığım bir problemi çözebilmek için, bütün alternatif çözüm yollarını değerlendiririm.
.549 .733 .508
33.Bir problemi çözmek için en doğru yolun hangisi olduğuna karar veririm.
.501 .678 .505
15.Verilen bir görevi tamamlamak için ne kadar zaman ve kaynağa ihtiyaç duyacağımı araĢtırırım.
.483 .658 .476
11.Yeni öğrendiklerim ile önceki bilgilerim arasında iliĢki kurmaya çalıĢırım.
.392 .562 .431
45.Bir görevi yerine getirme sürecinde duraksar, izlediğim yolun doğru olup olmadığını sorgularım.
.363 .525 .431
28.Öğrenmem gereken konuları öğrendiğimden emin olmak için kendi kendime sorular sorarım.
.534 .723 .499
26.Bir problemi çözdükten sonra bütün çözüm yollarını gözden geçirip geçirmediğimi analiz ederim.
.441 .658 .400
21.Bir görevi tamamladıktan sonra bu görevi yapmanın daha kolay bir yolu olup olmadığını kendime sorarım.
.427 .649 .376
27.Bir problemi çözdüğümde elde ettiğim bilgiyi farklı problemlere nasıl uyarlayabileceğimi düĢünürüm.
Açıklanan Varyans Toplam: %45.05 Cronbach Alfa 27.15 . .79 11.44 . .72 6.44 . .62
Tablo 32‟de ölçeğin açıklanan varyansının %45.05 olduğu görülmektedir. Scherer, Wiebe, Luther ve Adams‟a (Akt: Çokluk vd., 2010: 147) göre sosyal bilimlerde çok faktörlü ölçeklerde açıklanan varyansın %40-60 arasında olması yeterli kabul edilmektedir. Bu açıklamaya göre üç faktörlü ÜstbiliĢsel Farkındalık Ölçeği‟nin açıklanan varyansının yeterli düzeyde olduğu görülmektedir.
Yapılan AFA sonucuna göre toplam 18 maddeden oluĢan üç faktörlü bir yapıya sahip olan ölçekte maddelerin faktörlere dağılımı içerik analizine tabi tutulmuĢ ve faktörler isimlendirilmiĢtir. Birinci faktörde yer alan sekiz madde (49-48-40-41-39-37- 35-50) öğretmen adaylarının kendileriyle ilgili veya bir konuyla, problemler karĢılaĢtıklarında konuyu öğrenmek, problemi çözmek için neler yapabilecekleri ile ilgilidir. Bu sekiz maddeyi kapsayan birinci faktör literatürle uyumlu olarak “KiĢisel Farkındalık” olarak isimlendirilmiĢtir. Ölçeğin ikinci faktöründe yer alan altı madde (12-33-15-11-45-43) öğretmen adaylarının bir konuya çalıĢma, bir görevi yerine getirme, bir probleme çözüm üretme sürecini planlama ve planlanan bu süreci izleme ile ilgidir. Bu altı maddeyi kapsayan ikinci faktör “Organizasyonel Farkındalık” olarak isimlendirilmiĢtir. Ölçeğin üçüncü faktöründe yer alan dört madde (28-26-21-27) öğretmen adaylarının bir konunun öğrenme sürecini tamamladıktan sonra konuyu öğrenip öğrenmediği veya bir problemi çözdükten sonra çözüm sürecini ve çözüm yollarını değerlendirmesiyle ilgilidir. Bu dört maddeyi kapsayan üçüncü faktör “Yargısal Farkındalık” olarak isimlendirilmiĢtir.
3.3.4.2. Taslak ÜstbiliĢsel Farkındalık Ölçeği’nin Doğrulayıcı Faktör Analizi