Vergi Usul Kanununda fatura ile birlikte vergi kanunu uygulamasında kullanılan diğer belgelere ilişkin usul ve esaslar da düzenlenmiştir73. Kanunda belli şekil ve şartlara bağlanmış olan diğer belgeleri genel olarak; sevk irsaliyesi, fatura yerine geçen vesikalar (gider pusulası, müstahsil makbuzu, perakende satış vesikaları), serbest meslek makbuzu, ücret bordrosu ile diğer evrak ve vesikalar olarak sınıflandırabiliriz.
Genel esasları kanunla veya kanunun verdiği yetkilere dayanarak Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen diğer belgeler de aynı fatura gibi öngörülen zorunlu bilgileri taşımamaları halinde vergi kanunları bakımından hiç düzenlenmemiş sayılmamaktadır. Ayrıca, kanun uyarınca verilmesi ve alınması icap eden söz konusu belgelerin verilmemesi, alınmaması durumlarında ve kanunda sayılan diğer hallerde Vergi Usul Kanununda belirli oran ve tutarlarda özel usulsüzlük cezaları öngörülmüştür74.
I sayılı listedeki malların imali, ithali, teslimi vb. faaliyetleri nedeniyle Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK}'ndan lisans alan mükellefler - Özel Tüketim Vergisi Kanununa ekli III sayılı listedeki mallan imal, inşa ve ithal eden mükellefler.
72 Gelir İdaresi Başkanlığı, gerekli görmesi durumunda E-fatura Uygulamasından yararlanan mükelleflere ait bilgi işlem sistem/sistemlerini denetleme yetkisini haizdir.
73 213 sayılı Vergi Usul Kanunun(RG. T: 10/01/1961, No: 10703) “Vergilendirme” başlıklı birinci kitabının
“Vesikalar” başlıklı üçüncü kısmı.
74 1.Elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekenler de dâhil olmak üzere, verilmesi ve alınması icabeden fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu ile serbest meslek makbuzlarının verilmemesi, alınmaması, düzenlenen bu belgelerde gerçek meblağdan farklı meblağlara yer verilmesi, bu belgelerin elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekirken Maliye Bakanlığınca belirlenen zorunlu haller hariç olmak üzere kâğıt olarak düzenlenmesi ya da bu Kanunun 227 nci ve 231 inci maddelerine göre hiç düzenlenmemiş sayılması halinde; bu belgeleri düzenlemek ve almak zorunda olanların her birine, her bir belge için 240 (504 Sıra No.lu V.U.K Genel Tebliği ile 1.1.2019'dan itibaren 290 TL) Türk lirasından aşağı olmamak üzere bu belgelere yazılması gereken meblağın veya meblağ farkının
%10’u nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilir. 2.Elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekenler de dâhil olmak üzere, perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihazla verilen fiş, giriş ve yolcu taşıma bileti, sevk irsaliyesi, taşıma irsaliyesi, yolcu listesi, günlük müşteri listesi ile Maliye Bakanlığınca düzenlenme zorunluluğu getirilen belgelerin;
21 1.4.1. Sevk İrsaliyesi
Bir malın alıcıya teslim edilmek üzere satıcı tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı hallerde satıcının, teslim edilen malın alıcı tarafından taşınması veya taşıttırılması halinde alıcının, taşınan veya taşıttırılan mallar için sevk irsaliyesi düzenlenmesi ve taşıtta bulundurulması şarttır.
Satılan malların teslim tarihi ve irsaliye numarasının faturaya yazılması zorunludur. Ayrıca malın, bir mükellefin birden çok iş yerleri ile şubeleri arasında taşındığı veya satılmak üzere bir komisyoncu veya diğer bir aracıya gönderildiği hallerde de, malın gönderen tarafından sevk irsaliyesine bağlanması gereklidir. Sevk irsaliyesi en az üç nüsha olarak düzenlenir. Bunların iki nüshası mutlaka emtiayı taşıyan taşıtta bulundurmalıdır. En az üç nüsha düzenlenmeyen sevk irsaliyeleri hiç düzenlenmemiş sayılır75. Kanun hükmü uyarınca nihai tüketicilerin tüketim amacıyla perakende olarak satın aldıkları malları, bu mallara ait fatura veya perakende satış fişinin bulunması şartıyla kendilerinin taşıması veya taşıttırması halinde, sevk irsaliyesi düzenlenmez ve aranmaz.
1.4.2. İrsaliyeli Fatura
Fatura ve sevk irsaliyesinin ayrı belgeler olarak değil de isteyen mükellefler açısından “irsaliyeli fatura76” adı altında tek belge olarak düzenlenmesi ve kullanılması da mümkündür. “Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami 7 gün içinde düzenlenebilmektedir” (VUK Madde 231/5). Söz konusu madde hükmünün tanıdığı yedi günlük süre yerine faturayı hemen düzenleme imkânı olan mükellefler diledikleri takdirde fatura ve sevk irsaliyesini ayrı ayrı düzenlemeksizin irsaliyeli fatura düzenleyebilmektedir77. İrsaliyeli fatura düzenlenmesi halinde ayrıca sevk irsaliyesi
düzenlenmediğinin, kullanılmadığının, bulundurulmadığının, düzenlenen belgelerin aslı ile örneğinde farklı meblağlara yer verildiğinin, gerçeğe aykırı olarak düzenlendiğinin veya elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekirken Maliye Bakanlığınca belirlenen zorunlu haller hariç olmak üzere kâğıt olarak düzenlendiğinin tespiti ya da bu belgelerin bu Kanunun 227 nci maddesine göre hiç düzenlenmemiş sayılması halinde, her bir belge için 240 (504 Sıra No.lu V.U.K Genel Tebliği ile 1.1.2019'dan itibaren 290 TL) Türk lirası özel usulsüzlük cezası kesilir.
75 206 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği. (RG. T: 17/11/1990, No: 20698)
76 Vergi Usul Kanunu'nun mükerrer 257'nci maddesinin Hazine ve Maliye Bakanlığına verdiği yetkiye dayanılarak yayımlanan 211 (RG. T: 12/09/1991, No: 20989) ve 232 (RG. T: 05/12/1994, No: 22132) Sıra No’ lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğleri.
77 Sevk irsaliyesinin malın taşındığı ve ya taşıttırıldığı hallerde hemen düzenlenmesi gerekmekte olup, fatura ise malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami yedi gün içinde düzenlenebilmektedir. İrsaliyeli fatura, hem sevk irsaliyesi hem de fatura yerine geçtiği için bu belgenin malın taşındığı ve ya taşıttırıldığı hallerde hemen düzenlenmesi gerekmekte olup, fatura düzenlenmesinde tanınan 7 günlük süre hakkı bu belge türünde yoktur. Bu sebeple faturayı hemen düzenleme imkânı olan mükelleflere kolaylık sağlanması adına diledikleri takdirde fatura ve sevk irsaliyesini ayrı ayrı düzenlemeksizin irsaliyeli fatura düzenleyebilme imkânı getirilmiştir.
22
aranmamaktadır. Faturanın basım ve dağıtım esaslarına ilişkin hükümler irsaliyeli fatura için de geçerlidir. Malı satan mükellefler irsaliyeli faturayı en az üç örnek olarak düzenlemelidirler. En az üç nüsha düzenlenmeyen irsaliyeli faturalar hiç düzenlenmemiş sayılmaktadır. Ayrıca söz konusu belgelerde faturayı düzenleyenin adı, ticari unvanı, iş adresi, bağlı olduğu Vergi Dairesi ve hesap numarası, malın nevi, miktarı, fiyatı ve tutarı ile ilgili bilgilere yer verilmesi zorunludur. Yine malın nereye ve kime gönderildiği, müşterinin adı, ticari unvanı, adresi, varsa Vergi Dairesi ve hesap numarası, faturanın seri ve müteselsil sıra numarası, düzenleme tarihi ve saati ile anlaşmalı matbaaya ilişkin bilgiler de yer almalıdır. Söz konusu bilgilerin eksik olması halinde de irsaliyeli fatura hiç düzenlenmemiş sayılmaktadır.
1.4.3. Fatura Yerine Geçen Vesikalar 1.4.3.1. Perakende Satış Vesikaları
“Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak zorunda olan çiftçilerin fatura vermek zorunda olmadıkları satışları ve yaptıkları işlerin bedelleri78 perakende satış vesikaları ile tevsik edebilirler” (VUK Madde 233). Söz konusu madde hükmüne göre perakende satış vesikaları; perakende satış fişleri, makineli kasaların kayıt ruloları, giriş ve yolcu taşıma biletleri olarak sayılmıştır. Bu belgelerde, işletme veya mükellefin adı, düzenlenme tarihi ve alınan paranın miktarı gösterilmelidir. Perakende satış fişi ile giriş ve yolcu taşıma biletleri seri ve sıra numarası dâhilinde teselsül ettirilir. Bu fiş ve biletler kopyalı iki nüsha olarak tanzim edilir ve bir nüshası müşteriye verilir. Makineli kasa kullanılıp da müşteriye fiş verilmemesi halinde, perakende satış fişi tanzimi ve müşteriye verilmesi mecburidir.
1.4.3.2. Gider Pusulası
“Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenler ile defter tutmak zorunda olan serbest meslek erbabı ve çiftçiler; vergiden muaf esnafa yaptırdıkları İşler veya onlardan satın aldıkları emtia için bir gider pusulası tanzim ederek işi yapana veya emtiayı satana imza ettirmek mecburiyetindedir” (VUK Madde 234). Bu belge birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir.
78 512 No’ lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (RG. T: 23/12/2019, No: 30987) ile 2020 yılında perakende satış vesikaları düzenleme sınırı 1.400 TL olarak belirlenmiştir.
23
Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nev'i ile miktar ve bedelini, iş ücretini, işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını, adreslerini ve tarihi ihtiva eder. Gider pusulası iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi olunur. Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dâhilinde teselsül ettirilir. Gider pusulası en az iki örnek olarak düzenlenmelidir. En az iki örnek düzenlenmeyen ve yukarıda ifade edilen bilgileri eksik olan gider pusulası hiç düzenlenmemiş sayılmaktadır.
1.4.3.3. Müstahsil Makbuzu
“Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile defter tutmak zorunda olan çiftçiler, gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçilerden satın aldıkları malların bedelini ödedikleri sırada iki nüsha makbuz düzenlemeye ve bunlardan birini imzalayarak satıcı çiftçiye vermeye ve diğerini de ona imzalatarak almaya mecburdur” (VUK Madde 235). Mal, tüccar veya çiftçi adına bir adamı veya aracı tarafından alındığı takdirde makbuz bunlar tarafından tanzim ve imza olunur. Çiftçiden avans üzerine yapılan alımlarda, makbuz malın teslimi sırasında düzenlenir.
Müstahsil makbuzları, seri ve sıra numarası dâhilinde teselsül ettirilir. Bu makbuzlar üzerine en az makbuz tarihi, malı satın alan tüccar veya çiftçinin soyadı, adı, unvanı ve adresi, malını satan çiftçinin soyadı, adı ve ikametgâh adresi; satın alman malın cinsi, miktarı ve bedelinin yazılması gerekir. Müstahsil makbuzunun tüccar veya alıcı çiftçi nezdinde kalan nüshası fatura yerine geçer.
1.4.4. Serbest Meslek Makbuzu
Serbest meslek erbabının hizmeti tamamlamasına müteakiben yaptığı tahsilatı gelir yazması ve bu tahsilatları tevsik etmesi gerekmektedir. “Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetindedir” (VUK Madde 237). Serbest meslek kazançlarında tahsil esası geçerli olduğundan bu makbuzlar, serbest meslek erbabı tarafından paranın alındığı anda düzenlenir ve imzalanır.
Serbest meslek makbuzları seri ve sıra numarası dâhilinde teselsül ettirilir. Bu makbuzların da diğer fatura yerine geçen vesikalar gibi noter tasdikli olması veya anlaşmalı matbaalara bastırılması zorunludur.
24 1.4.5. Ücret Bordrosu
“İşverenler her ay ödedikleri ücretler için (Ücret bordrosu) tutmaya mecburdurlar” (VUK Madde 238). Ücret bordrolarında, hizmet erbabının adı soyadı, ücretin alındığına dair imzası veya mührü, birim ücreti, çalışma süresi veya ücretin ilgili olduğu süre, ücret üzerinden hesaplanan vergilerin ve kesintilerin tutarlarının yer alması gerekir.
Bordronun hangi aya ait olduğu baş tarafından gösterilir. Bir aya ait bordro ertesi ayın yirminci gününe kadar hazırlanıp tarihlenerek, müessese sahibi veya müdürü ile bordroyu tanzim eden memur tarafından imzalanır.
1.4.6. Taşıma İrsaliyesi
“Ücret karşılığında eşya nakleden bütün gerçek ve tüzelkişiler naklettikleri eşya için, sürücünün ad ve soyadı ve aracın plaka numarasını ihtiva eden ve seri ve sıra numarası dâhilinde teselsül eden irsaliye kullanmak zorundadırlar” (VUK Madde 240).
Bu irsaliyenin bir nüshası eşyayı taşıttırana, bir nüshası eşyayı taşıyana aracın sürücüsüne veya kaptanına verilir ve bir nüshası da taşımayı yapan nezdinde saklanır.
1.4.7. Yolcu Listeleri
“Şehirlerarasında yapılan yolcu taşımalarında yolcu taşıma bileti kesmeye mecbur olan mükellefler79, (T.C. Devlet Demiryolları hariç) taşıtların her seferi için müteselsil seri ve sıra numaralı ve oturma yerlerini planlı şekilde gösteren iki nüsha yolcu listesi düzenlerler. Söz konusu listenin bir nüshasını sefer sonuna kadar taşıtta ve diğer nüshasını işyerinde bulundururlar” (VUK Madde 240).
2. VERGİ HUKUKUNDA SAHTE VE MUHTEVİYATI İTİBARİYLE YANILTICI