Vardiyalı Çalışma Düzeninden Kaynaklı Sorunlar

Özel güvenlikçiler genelde vardiya usulü çalışmaktadırlar. Vardiyalar özellikle özel sektöre ait işyerlerinde çok uzun olabilmekte ve neredeyse kuralsız bir şekilde değiştirilebilmektedir. Örneğin, özel bir yurtta 8 saatlik vardiyalarla çalışan görüşmecilerden birisi vardiyasının sadece bir hafta içerisinde 3 kez değiştirildiğinden söz etmiştir. Bunun yanında vardiyalar aşırı uzun da olabilmektedir. Vardiya aralarında ise özel güvenlik görevlilerine dinlenmeleri için yeterli süre verilmemektedir.

“Mesela nasıl diyeyim pazartesi günü pazarı pazartesiye bağlayan gece 12’ den sonra başlar ya o şekilde değerlendiriliyor. Diyelim ki bugün gece 12’ de başladım pazartesi günü sabah 8 ‘e kadar nöbet tuttum. Ondan sonra bir 8 saat moladan sonra tekrar bir nöbet olsun diye 16:00-24:00 geldiğim oluyordu. Yani 8 saat arayla nöbete çağırdıkları oluyordu.” (Görüşmeci 7, Sözlü Görüşme,

30.05.2016)

4857 sayılı İş Kanununa göre bir işçi günlük en fazla 11 saat çalıştırılabilmektedir. Ancak özel güvenlik görevlilerinin vardiya saatleri 24 saate kadar uzayabilmektedir. Üstelik gereğinden az eleman çalıştırılması nedeniyle herhangi bir

141 özel güvenlik görevlisinin izin alması halinde bu saat daha da uzayabilmektedir. Alışveriş merkezinde güvenlikçi olarak çalışan görüşmecilerden birisi işyerinde sürekli olarak 24 saatlik vardiyalarla çalıştıklarını belirtmiştir. 24 saat aralıksız çalışan ve kendisine daha sonra 2 gün çalıştırılmadığını belirten bu görüşmeci hafta tatilinin olmadığını söylemiştir. Kaba bir hesapla bu görüşmeci aylık ortalama 240, haftalık ortalama 60 saat çalışmaktadır. Ancak bu görüşmeci kendisine hiçbir ek ödeme yapılmadığını belirtmiştir.

“1,5 seneden fazla 24 saat çalıştık 24 saat yattık. İki kişiydik. Sabah 8:30 da başladık ertesi gün saat 8:30 da çıktık. O gün izinlisin, ertesi gün gene sabah 8:30 da geliyorduk.” (Görüşmeci 10, Sözlü Görüşme, 03.06.2016)

“Mesela biz iki kişi çalışırken yıllık izin kullanımında, yani birimiz çalışıp birimiz yıllık izin kullanırken bizim müdür duruyordu gündüzleri AVM de. Biz gece 9-10 gibi geliyorduk. Diğer arkadaş yıllık izinde iken ben sadece gece geliyordum gündüz müdür duruyordu… Ama işte müdürün çok geç geldiği oldu. Bizim çalışma saati o zaman 24 saati de aşıyordu tabi. Mesela müdür saat 10’da gelmesi gerekirken öğlen 12’den sonra gelir.”(Görüşmeci 5, Sözlü Görüşme,

29.05.2016)

Vardiyaların daha düzenli olduğu kamu sektörüne ait işyerlerinde çalışan özel güvenlik görevlileri açısından vardiyalı çalışma bazen tercih edilen bir çalışma şekli de olabilmektedir. Kırla bağlantısı halen devam edenler vardiyalı çalışma sayesinde bağ- bahçe işlerine rahatça zaman ayırabildiklerini ifade ederken, kırla bağlantısı kalmayanlar ise gündelik işlerini rahatça yapabildiklerini ifade etmişlerdir.

“Rahat olduğu için pek şeyi yok, bayanlar için değil de erkekler için avantajlı tarafı vardiyalı çalışmak. Şöyle 12 saat çalışıyorsunuz 36 saat istirahat ediyorsunuz. Yani 12 saat çalışıp bir gündüz bir gece evinizde kalıyorsunuz bu da demek oluyor ki hem kendimize vakit ayırabiliyoruz hem özel işlerimizi halledebiliyoruz. Mesela bizim üniversitede bağı bahçesi olan bir sürü arkadaşımız var. İşte bir gün çalışıp ertesi gün bahçesinde çalışabiliyoruz. 15 gün gündüz durduğumuzda 15 gün gece duruyoruz. 15 gün gündüz çalışan bir kişinin gündüzü boştur. 15 gün boyunca bağında bahçesinde durabilir yapması gereken şeyleri yapabilir.’’ (Görüşmeci 12, Sözlü Görüşme, 05.06.2017)

142

“Hafta içi işini halledebiliyorsun mesela gündüz boşluğun var anladın mı? Bankaya git, başka bir yere git çocuğun okuluna git bu işlerini halletme şansın daha çok yani.” (Görüşmeci 3, Sözlü Görüşme, 29.05.2016)

Ancak bu durum genel olarak 8 veya 12 saatlik düzenli vardiyalarla kamu sektöründe çalışan işçiler için geçerli bir durumdur. Vardiyaların hızlı ve düzensiz biçimde değiştiği ve vardiya saatlerinin 24 saate ulaşabildiği özel sektör işyerlerinde çalışan özel güvenlik görevlileri açısından böyle bir ihtimal söz konusu değildir. Özellikle 24 saat aralıksız çalışan görüşmeciler vardiyalarından sonraki gün hiçbir şey yapamadıklarını, sadece eve gidip uzandıklarını ancak dışarıdan gelen sesler nedeniyle uyuyamadıklarını, uyumak için akşamın olmasını beklediklerini ifade etmişlerdir. Vardiyalı çalışma nedeni ile karşılaşılan başlıca sorunların, uyku düzenindeki bozukluklar, sindirim sistemi sorunları ve sosyal yaşamla ilgili sorunlar olduğu ifade edilmiştir. Gece çalışan ve dönüşümlü vardiyada çalışanlarda uyku bozuklukları daha fazladır (Yıldız, vd., 2012: 15). Bu tespiti destekleyecek biçimde vardiyalı çalışan tüm özel güvenlik görevlileri gece vardiyalarından sonra gündüz saatlerinde sokaklardan gelen sesler nedeniyle yeterince dinlenemediklerini ifade etmişlerdir.

“Uyku düzenim alt üst oldu. Yeri geliyor gündüz uyuyamıyorsun, yeri geliyor mesela mahallede bir gürültü oluyor, kendi işin oluyor gün içinde halletmen gereken o yüzden uyuyamıyorsun, uyku düzeninde bozulmalar oluyor.”

(Görüşmeci 7, Sözlü Görüşme, 30.05.2016)

Özel güvenlik görevlilerinin hafta tatili hakkını kullanabilmeleri de çalıştıkları sektöre, işyerine ve işin yoğunluğuna göre değişkenlik arz edebilmektedir. Bir süre turizm sektöründe çalışan görüşmecilerden birisi 2 ay boyunca hiç hafta tatiline çıkmadan 12 saatlik vardiyalarla çalıştığını belirtirken, İŞKUR’da ve üniversitelerde çalışan özel güvenlik görevlileri böyle bir sorundan bahsetmemiştir.

“Daha önceden ... otelde çalışırken hiç izin kullanmadan 2 ay boyunca 12 saat gece nöbeti tuttum. Elemanlar gitmişti az bir elemen kalmıştı nöbet dönmedi, döndürülemedi. Sadece ben değil o dönem diğer arkadaşlar için de böyleydi bu durum… İzin kullanmak isteyenler oldu ama malum özel sektör işinden olmamak için öyle çok da aşırı bir talepte bulunamadık.” (Görüşmeci 7, Sözlü Görüşme,

143 Vardiyalı çalışma özel güvenlik görevlilerinin uyku düzenini bozduğu gibi, sosyal ilişkilerini de olumsuz etkilemektedir.

“Mesela akşama bir yerde eğlenmeye gitmek istesen diyelim ki akşam yemeğinden sonra gidemiyorsun nöbet saatindesin. Mesela bir arkadaşın düğünü var gidemiyorsun. Her zaman öyle özel sektör olduğu için izin vermiyorlar, özel günlerde bile çalışman gerekiyor.” (Görüşmeci 2, Sözlü Görüşme, 22.05.2016)

Görülüyor ki vardiyaların sık ve düzensiz biçimde değişmesi ve uzun çalışma saatleri çok sayıda fizyolojik ve psikolojik, sosyal sorunlara davetiye çıkarmaktadır. Yapılması gereken vardiyaların değişme sıklığını ve vardiyalı çalışmalarda çalışma süresine ilişkin üst sınırlar getirmektedir. Ancak bu konuda somut bir adım atılmadığı görülmektedir.