ilgili birçok siyer metni üzerinde etkili olmuş, onun tavrı konusunda abartılı haberlerin dizaynında rol oynamıştır.
Siyer merviyâtında örneklerini gördüğümüz ideolojik yaklaşımın önüne geçip, metinlerdeki tarihî hakikatlere ulaşarak ‚Siyer’e dair gerçek‛ olarak sunmamız neredeyse imkânsız düzeydedir. Zira Şiî bir tarihçi, inancının ve inancının şekillendirdiği usulle bu metinlere yaklaşırken, aynı durum herhangi bir Sünnî tarihçi için de geçerlidir. Geçmişte tebdil, tağyir, tahrif edenlerle aynı zihin kodlarını paylaşan bugünün insanlarının geçmişlerine sahip çıkmaları da son derece normaldir. Bu bağlamda bütün rivâyetleri bir araya toplayıp tek bir profil oluşturup rivâyetleri bu profil üzerinden okumaya çalışmanın da bir faydası olacağı kanısında değiliz. En nihayetinde o kimliği şekillendirirken de yine metinleri seçmek durumundayız ki, bu durumda da neden hemen bir sonraki veya bir önceki rivâyeti seçmediğimiz pekâlâ eleştiri konusu olacaktır.
Bütün bunlardan sonra Hz. Ömer’in Resulullah döneminde tek bir profile sahip olmadığını, duruma göre tepkilerinin değiştiğini veya değişmiş şekilde gösterildiğini söyleyebiliriz. Mamafih öldürülmesini talep ettiklerini veya Hz. Peygamber’e sorularını veya her şeye itiraz etmesini konu alan rivâyetlere kar- şı daha dikkatli olunması gerekmektedir. Çünkü Medine’de onca münafık du- rurken ve Hz. Peygamber’in onlara dokunmadığını görüp bu suçlamayla öl- dürülmelerini istemesi takdir edileceği üzere, Hz. Ömer’den çok, başkalarının (râvi, müellif) istekleri gibidir.
Hz. Ömer’in aynı zamanda siyasî bir kimliğe sahip olması da hakkındaki merviyâtı etkilemiştir. Şiî literatürün onu gasıp idarecilerden gösterme çabası karşısında Sünnî literatür sessiz kalmamış, cennetlik olduğundan tutun da Cebrail’in Müslüman olmasını müjdelemesine kadar geniş bir yelpazede ha- berler üretmiştir. Ancak bu rivâyetlerin Hz. Ali hakkında üretilenlere oranla oldukça sınırlı olduğunu da kaydetmeliyiz.
Son olarak mevzû haber kaynaklarının bilhassa da kıssacıların, uydurma- larında özellikle de ‚Hz. Peygamber’e her şeyi sorabilen biri‛ gerektiğinde Ömer ismini kullandıkları anlaşılmaktadır. Ne var ki, onlar bu konuda aşırı gi- dememişlerdir. Zira onların başarıları gizli kalmalarına bağlıydı ve Ömer ismi, söz konusu metne halktan çok, ilmî çevrelerin teveccühünü çekerek kendileri- nin deşifre olmasına neden olabilirdi. Muhtemelen bu yüzden mümkün mer- tebe onun ismine çekinceli yaklaşmışlar, en azından siyerden çok, sonraki dö- nemlere dair haberlerine yönelmişlerdir. Fakat bu ihtimalden çok daha öte bir gerçek de gözden uzak tutulmamalıdır ki, o da kıssacıların ilk dönem siyer merviyâtı üzerinde çok etkili olamadıklarıdır. Zaten sınırlı olan kıssacı etkisi Ömer özelinde daha da azalmıştır.
KAYNAKÇA
Akdoğan, Mehmet Nur, ‚Şîî Literatürde Hz. Ömer’in Bazı Hadiselerdeki Rolü‛, e-
Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, (2014), VII/12, 86-116.
Ali Şeriati, Muhammed Kimdir, çev: Ali Seyidoğlu, Ankara 1994.
Atmaca, Gökhan, ‚Nüzûl Sürecinde Bir Muhatab Olarak Hz. Ömer ve Muvâfakatları‛,
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2010), 21, 43-67.
Boyacıoğlu, Ramazan, ‚Hz. Muhammed’in Hastalığı Sırasında Hz. Ömer’in Tavrı ve Halife Seçimi‛, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2002), VI/1, 85- 92.
Dehlevî, Ebû Abdilazîz Ahmed b. Abdirrahîm, Muhtasar et-Tuhfetu’l-İsnâ Aşeriyya, Arp. çev: Muhammed b. Muhyiddin b. Ömer el-Eslemî, thk: Muhibuddîn el-Hatîb, Mısır 1373.
Demirci, Abdurrahman, ‚Hz. Muhammed’in Öfke Kontrolü (Hz. Ömer’le Diyalogları Bağlamında)‛, Mukaddime:Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, (2014), V/2, 113-139.
Ebû Dâvud, Süleyman b. Eşas b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd b. Amr b. İmrân el-Ezdî (275/888), Sünen, I-V,thk., hşy., şrh: Bedreddin Çetiner, İstanbul 1992.
Fayda, Mustafa, ‚Ömer b. el-Hattâb‛, DİA, İstanbul 2007, XXXIV, 44-51. Fığlalı, E. Ruhi, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, Ankara 1991.
Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, I-II, çev: Salih Tuğ, İstanbul 1991.
Hatib, Muhibuddin, ‚İslâm Mezheb ve Fırkalarının Birbirine Yaklaştırılması Konusu‛,
AÜİFD, çev: M. Hayri Kırbaşoğlu, XXII, Ankara 1978.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillah b. Muhammed b. Abdilber el-Kurtubî (463/1071), el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb,I-IV, thk, tlk: Ali Muhammed Muavvıd - Âdil Hamîd Abdilmevcûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1995.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdulmelik b. Eyyûb el-Hımyerî (218/833), es-Sîretu’n-
Nebeviyye, thk., şrh: M. es-Sekkâ - İ. el-Ebyârî - A. Şelbî, I-IV, Kahire tz.
İbn İshâk, Muhammed b. Yesâr (151/768), Sîretu İbnİshâk, thk, tlk: Muhammed Hamidul- lah, Konya 1981.
İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed (230/845), et-Tabakâtu’l-Kübrâ, I-IX, tkd: İhsân Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut tz.
İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (630/1232), Üsdü’l-Ğâbe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe, I- VI, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1414-1415/1993-1995.
Mukâtil b. Süleyman, Ebu'l-Hasan Mukâtil b. Süleyman b. Beşîr el-Ezdî (150/767),
Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, thk. Ahmet Ferit, I. Bsk., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,
Beyrut 2003.
Musâ b. Ukbe (141/758), el-Meğâzî, cem: Muhammed Bâkşîş Ebû Mâlik, Memleketu’l- Mağribiyye Câmiatu İbn Zuhr 1994.
Musevî, Abdulhüseyin Şerefuddin, el-Muracaât, çev: S. Sonay, Adana tz. Muzaffer, Muhammed Rıza, es-Sakîfe, Beyrut 1993.
Öz, Şaban, Farklı Siyer’i Okumak, Araştırma Yay., Ankara 2014.
---, ‚İslâm Siyaset Geleneğinde Bir Şâz –Şiî-Sünnî Yol Ayrımında Sakîfe Hâdise- si–‛, İSTEM (İslâm San’at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikî Dergisi), XI, (2008), 79-91. ---, ‚Kırtâs Hâdisesi ve İlgili Rivâyetlerin Tenkidi –İbn Sa’d Özelinde–‛, Hikmet
Yurdu, (Ocak-Haziran 2009), II/3, 275-286.
---, Hz. Peygamber’in Sîretiyle İlgili Mevzû Haberlerin Tarihî Değeri, Neva Yay., İs- tanbul 2016.
Özkan, Mustafa, ‚Hudeybiye Antlaşması Özelinde Hz. Ömer’in Kişilik Tahlili Deneme- si‛, İSTEM (İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi), (2010), VIII/15, 43-59. Özpınar, Ömer, ‚Hz. Ömer’in Medine’ye Hicretiyle İlgili Rivayetlerin Değerlendirilme-
si‛, İSTEM: İslam Sanat, Tarih, Edebiyat ve Musikisi Dergisi, (2012), X/20, 11-39. Palabıyık, M. Hanefi, ‚Hz. Ömer’in Müslüman Oluşu‛, EKEV Akademi Dergisi –Sosyal
Bilimler–, (2008), XII/37, 137-148.
Seblinî, Muhammed, Ali b. Ebî Tâlib ve’l-İslâm, Beyrut tz.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr (310/922), Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk (Târîhu’t-
Taberî), I-VI, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1988.
Tavîl, Muhammed Emîn Gâlib, Târihu’l-Aleviyyîn, Lazkiye 1924.
Urve b. ez-Zübeyr, Ebû Abdillah el-Esedî el-Kureşî (94/713),Kitâbu’l-Meğâzî, thk., cem: Muhammed Mustafa A'zamî, Mektebü't-Terbiyyeti'l-Arabî, Riyad 1981.
Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd (207/822), Kitâbu’l-Meğâzî, I-III, thk., tkd: Marsden Jones, Âlemu’l-Kütüb, III. Bsk., Beyrut 1984.
Vida, G. Levi Della, ‚Omar b. Hattab‛, İA, Eskişehir 1997, IX, 468-471.
Ya’kûbî, Ahmed b. Ebi’l-Ya’kûb b. Cafer b. Vehb b. Vâdıh (292/905), Târîhu’l-Ya’kûbî, I-II, Dâru Sâdır, Beyrut 1412/1992.
Zührî,Muhammed b. Müslim b. Şihâb (124/741), Kitâbu’l-Meğâzî, cem: Süheyl ez- Zekkâr,Dâru’l-Fikr, Dımeşk 1401/1981.