DEĞERLENDİRME

Kaynaklarda Hz. Ömer’in Müslüman olmadan önceki hayatı hakkında, İslam sonrasına oranla, çok detaylı bilgiler bulunmamaktadır. Ancak konuyla

66 _{İbn Sa‘d, III/289, 325; İbn Ebî Şeybe, IV/418; Belâzürî, III/404. Hz. Ömer’in ailesi, evlilikleri ve çocuk-}

ları hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Sarıçam, s. 14-20.

67 _{İbn Hişâm, I/346; İbn Sa‘d, III/267-370; Süheylî, II/119; Halebî, II/17-18; Fayda, ‚Ömer‛, DİA,}

XXXIV/44.

68 _{Buhârî, İtikâf 16, Eymân ve’n-Nüzûr, 29; Fâkihî, III/432; Zehebî, II/608; Şâmî, IX/103, 305; Dindi, s.}

38.

69 _{İbn Hişâm, I/348; Belâzürî, III/386; Süheylî, II/127; İbn Kesîr, III/102.}

70 _{İbn Hişâm, I/341-342; Abdurrezzâk, V/321; Belâzürî, III/384; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, s. 814, 816;}

Heykel, s. 238-239.

71 _{İbn İshâk, s. 61; İbn Sa‘d, III/269-270; Fayda, ‚Ömer‛, DİA, XXXIV/44. Bazı müelliflere göre 30-35}

yaşlarında Müslüman olmuştur. Heykel, s. 238.

alakalı mevcut rivayetlerin mahiyetleri tartışmalı olsa da onun şahsiyetini, ai- levi ve iktisadi durumunu gerçekçi bir biçimde belirlemeye yetecek nitelikte delil ve işaretler barındırdığı açıkça görülür.

İslam öncesi Ömer b. Hattâb’ın Arap toplumunda sosyal, siyasi ve iktisadi yönden güç, kuvvet, şeref ve fazilet sahibi biri olduğu,73 _{İslam sonrası nüfuz ve}

otoritesini, siyasi gücü ve imtiyazını korumasında; hatta devlet başkanı (halife) olmasında İslam öncesi durumunun önemli rol oynadığı tayin ve tespit edil- miştir. Onun yüksek statüsü ve annesi vasıtasıyla Mekke’nin en güçlü kabilele- rinden Mahzûmoğulları ile yakın akrabalığı ve Benî Adî-Benî Mahzûm ittifakı, muhtemelen politik olarak onu Ebû’l-Hakem’le beraber Müslüman olması is- tenen/özlenen kişi haline getirmiştir.

Hz. Ömer, bir kısım rivayetlerde İslam öncesi cahiliye erdemlerinden yoksun biri olarak takdim edilse de aslında onun hayatı, ‚cahiliye döneminde insanların en hayırlısı olanların İslam’da da en hayırlı olduklarını‛74 _bildiren

söze/hadise tamamen mutabıktır. Onun ahlaki meziyetlerden yoksun olduğu- nu gösteren kimi rivayetler, bilhassa kız çocuklarını diri diri gömdüğüne dair haberler, İslamî dönemi yüceltme ve cahiliye ile İslam arasındaki farkı Hz. Ömer üzerinden anlatma/kavratma amacına matuf olarak üretilmişlerdir.

KAYNAKÇA

Abdurrezzâk, Ebû Bekr Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî, el-Musannef I-XI, Tahk. Habîbur- rahman A‘zamî, el-Mektebetü’l-İslamî, Beyrut 1983.

Ahmet b. Hanbel,Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, el-Müsned I-VI, Tahk. Şuayb el-Arnaûd, Müessesetü Kurtuba, Kahire tsz.

Askerî,Ebû Hilâl, Evâil, (Şâmile 3.23).

Azimli, Mehmet, Dört Halifeyi Farklı Okumak Hz. Ömer, Ankara Okulu Yay., Ankara 2012.

Azizova, Elnure, Hz. Peygamber Döneminde Çalışma Hayatı ve Meslekler, İSAM Yay., İs- tanbul 2011.

Balcı, İsrafil, Hz. Ömer Döneminde Diplomasi, Ankara Okulu Yay., Ankara 2006.

Bekrî, Ebû Ubeyd Abdullah b. Abdulazîz b. Muhammed el-Endelüsî, Mu‘cem Mesta‘cem

min Esmâi’l-Bilâdi ve’l-Mevâdı‘ I-IV, Tahk. Mustafa es-Sekkâ, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1982.

73 _{Rivayetlerde siyasi gücünün yanı sıra Hz. Ömer; iyi ata binen, iyi silâh kullanan, sırtı yere gelme-}

yen, sert, güçlü, uzun boylu, cesur, pehlivan yapılı biri olarak tanıtılmaktadır. İbn İshâk, s. 64; İbn Hişâm, I/341; İbn Sa‘d, III/325; Makdisî, s. 286; İbn Abdilberr, s. 354; Süheylî, II/119; Şâmî, II/377; Heykel, s. 238; Fayda, ‚Ömer‛, DİA, XXXIV/44.

74 _{Vâkidî, II/547, III/1095; Ahmed b. Hanbel, II/257, 260; Buhârî, Enbiyâ 8, 19; Müslim, Fadâil 44; Şâmî,}

Belâzürî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ, Ensâbu’l-Eşrâf I-IV, (Şâmile 3.23). Buhârî, Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî I-XXIV, (Şâmile 3.23).

Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr, el-Mehâsin ve’l-Ezdâd, Mektebetü’l-Hancî, Kahire 1994. Kallek, Cengiz, ‚Ticaret‛, DİA, XLI/134-144.

Cevâd Ali, el-Mufassal fi Tarihi’l-Arab Kable’l-İslam I-XX, Dâru’s-Sâkî, yy. 2001.

Demircan, Adnan, ‚Câhiliyye Araplarında Kız Çocuklarını Gömerek Öldürme Âdeti‛,

İSTEM, Yıl: 2, Sayı: 3, 2004, ss. 9-29.

Dindi, Emrah, Kur’an’da İslam Öncesi Kültürün İzleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İs- tanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2014.

Duman, M. Fatih, Kureyş Kabilesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2015.

Ezrakî, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Abdillah, Ahbâru Mekke vemâ câe fîhâ mine’l-Asâr I-II,

Tahk. Ali Ömer, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, Kahire tsz.

Fâkihî, Ebû Abdillah Muhammed b. İshâk, Ahbâru Mekke fi Kadîmi’d-Dehr ve Hadîsihi I-

VI, Tahk. Abdulmelik b. Abdullah Dehîş, Dâru Hadr, Beyrut 1993.

Fayda, Mustafa, ‚Ömer‛, DİA, 2007, XXXIV/44-51.

Halebî, Ali b. Burhaniddîn İbrahim, es-Sîretu’l-Halebiyye fi Sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn I- III, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 1980.

Halil Abdulkerim, Kureyş mine’l-Kabileti ile’d-Devleti’l-Merkeziyye, Müessesetü’l-İntişâri’l- Arabî, Beyrut 1997.

Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, Çev. Mehmet Yazgan, Beyan Yay., İstanbul 2004.

Heykel, M. Hüseyin, Hz. Muhammed’in Hayatı I-II, Çev. Vahdettin İnce, Yöneliş Yay., İs- tanbul 2000.

İbn Abdilberr, Yusuf b. Abdullah b. Muhammed en-Nemerî, el-İstîâb fi Ma‘rifeti’l-

Ashâb,(Şâmile 3.23).

İbn Abdirabbih,Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed el-Endelüsî, el-İkdu’l-Ferîd I-III, (Şâmi- le 3.23)

İbn Asâkîr,Ebu’l-Kasım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh, Tarihu Medîneti Dımeşk I-LXX,

Tahk. Muhibbuddîn Ebî Saîd Ömer b. Ğarâme, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1995.

İbn Ebî Şeybe,Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Kûfî, el-Musannef I-XV, Tahk. Muh- târ Ahmed en-Nedvî, Dâru’s-Selefiyye, Bombay 1979.

İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed el-Bağdâdî, Kitâbu’l-Muhabber, Tahk. Ilse Lichtens- tadter, Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, Beyrut tsz.

İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed, el-Münemmak fi Ahbâri Kureyş, Tahk. Hurşid Ah- med Fâruk, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1985.

İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali el-Askalânî, el-İsâbe fi Temyîzi’s-Sahâbe I-VIII, Tahk.

Ali Muhammed el-Becâvî, Dâru’l-Cîl, Beyrut 1992.

İbn Havkal, Ebu’l-Kâsım, Kitâbu’l-Mesâlik ve’l-Memâlik, Ed. M. J. De Goeje, Brill Yay., Le- iden 1873.

İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdulmelik el-Basrî el-Himyerî, es-Sîretü’n-Nebeviyye I-II, (Şâmile 3.23).

İbn İshâk, Ebû Abdillah Muhammed b. İshâk b. Yesâr,es-Sîretu’n-Nebeviyye, (Şâmile 3.23).

İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail, el-Bidâye ve’n-Nihâye I-XIV, (Şâmile 3.23).

İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim el-Efrîkî, Lisânu’l-Arab I-XV, Dâru Sâdır, Beyrut tsz. İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed el-Basrî, et-Tabakâtu’1-Kübrâ I-VIII, Tahk. İhsan Abbas,

Dâru Sâdır, Beyrut 1968.

İbn Seyyidinnâs, Ebu’l-Feth Muhammed b. Muhammed el-Ya‘murî, Uvûnu’l-Eser fi

Funûni’l-Meğâzî ve’ş-Şemâil ve’s-Siyer I-II, Müessesetü İzzeddîn, Beyrut 1986.

İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî, Tarihu’l-Medîneti’l-Münevvere I-II,

Tahk. Ali Muhammed Dandal-Yasin Sa‘düddin Beyân, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1996.

İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed el-Bağdâdî, Kitâbu’l-Muhabber, Tahk. Ilse Lichtens- tadter, Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, Beyrut tsz.

İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed, el-Münemmak fi Ahbâri Kureyş, Tahk. Hurşid Ah- med Fâruk, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1985.

İbnü’l-Esîr,Ebu’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed, Üsdü’l-Ğâbe, (Şâmile 3.23).

İbnü’l-Esîr, Ebu’s-Saâdât Mecdüddîn el-Mübârek el-Cezerî, en-Nihâye fi Ğarîbi’l-Hadîs ve’l-Eser I-V, Tahk. Tahir Ahmed ez-Zâvî-Mahmud Muhammed et-Tanâhî, el- Mektebetü’l-İlmiyye, Beyrut 1979.

İstahrî, Ebû İshâk İbrahim b. Muhammed,el-Mesâlik ve’l-Memâlik, (Şâmile 3. 23). Kapar, M. Ali, ‚Ebû Cehil‛, DİA, 1994, X/117-118.

Kelâî, Ebu’r-Rebî‘ Süleyman b. Musa, el-İktifâ bimâ tedammenehu min Meğâzî Resûlil- lah ve’s-Selâseti’l-Hulefâ I-IV, Tahk. Muhammed Kemâlüddîn İzzüddîn Ali, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1997.

Kilinçli, Sami, ‚İslam Öncesi Arap Toplumunda Kabileler Arası Rekabetin İslam Dave- tine Yansımaları‛, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt:12, Sayı: 1, 2012, ss. 57-87.

Mahmud Şît Hattâb, Süferâu’n-Nebî I-II, Müessesetü’r-Reyyân, Beyrut 1996. Makdisî, Mutahhar b. Tâhir, el-Bed’ ve’t-Tarih, (Şâmile 3.23).

Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya, Tehzîbu’l-Esmâ,(Şâmile 3.23). Önkal, Ahmet, ‚Adî b. Kâ‘b (Benî Adî b. Kâ‘b)‛, DİA, 1988, I/380. Özkan, Halit, ‚Zeyd b. Amr‛, DİA, XLIV/316-317.

Safedî, Ebu’s-Safâ Salahuddîn Halil b. İzziddîn Aybeg, el-Vâfî bi’l-Vefeyât I-VII, (Şâmile

3.23).

Saîd el-Efgânî, Esvâku’l-Arab fi’l-Cahiliyye ve’l-İslâm, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1974. Sallâbi, Muhammed Ali, Hz. Ömer, terc. Mehmet Akbaş, Ravza Yay., İstanbul 2008. Sarıçam, İbrahim, Hz. Ömer, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2017.

Süheylî, Ebu’l-Kasım Abdurrahman b. Abdullah, er-Ravdu’l-Unuf I-IV, (Şâmile 3.23). Şâmî, Muhammed b. Yusuf es-Sâlihî, Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Reşâd fi Sîreti Hayri’l-İbâd I-

XII, Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1993.

Şeybânî, Muhammed b. Hasan, el-Kesb, Tahk. Süheyl Zekkâr, yy., Dımeşk 1980. Taberî, Muhammed b. Cerîr, Tarihu’t-Taberî-Tarihu’l-Ümem ve’l-Mülûk I-V, Dâru’l-

Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1987.

Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd, Kitâbu’l-Meğâzî I-III, Tahk. Marsden Jones, Âle- mü’l-Kütüb, Beyrut 1984.

Zebîdî, Muhammed b. Muhammed el-Murtazâ, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, (Şâmi- le 3.23).

Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Tarihu’l-İslam ve Vefayâtü’l-Meşâhîr

HZ. PEYGAMBER DÖNEMİNDE HZ. ÖMER