İstişare Meclisinde Hz Ömer

Hz. Ömer, birçok kez Hz. Peygamber’in istişare meclisinde yer almış ve görüşünü bildirmiştir. Onun katıldığı istişareler olarak şunları kaydedebiliriz:

-Bedr öncesinde ne yapılması gerektiği konusunda,155

-Bedr esirlerinin ne yapılacağı konusunda,156

-Hamrâu’l-Esed’de düşmanı takip konusunda,157

-Sözleşilen Bedr öncesinde çıkılıp çıkılmaması konusunda,158

-Hendek Savaşı esnasında Nuaym b. Mesud el-Eşcaî’nin gelip görüşmesi üzerine Resulullah’a tavsiyede bulunması,159

-Benî Kureyza’nın anlaşmayı bozup bozmadığını öğrenmek için kimin gönderileceği konusunda,160

-Hudeybiye öncesinde Ebû Süfyân’ın baskın yapma tehlikesine işareti,161

-Hudeybiye’de Osman’ın gönderilmesi teklifi,162

-Hayber’e giderken hangi yolun seçileceği konusunda,163

-Huneyn öncesi Abdullah b. Ebî Hadred’in getirdiği haber konusunda,164

-Ğatafânlıların Ci’râne’de Hz. Peygamber’e ve etrafına saldırmak için top- landıkları haberi gelince kimin gönderileceği konusunda,165

-Tebük Seferi esnasında yapılan istişare.166

Hz. Ömer’in bu tür istişarelerin içeriğine bağlı olarak savaşmayı,167 _öl-

dürmeyi168 _{kısacası ‚sert tedbirleri‛ teklif ettiğini kaydetmeliyiz. Başka husus-}

larda olduğu gibi, istişarelerde de bazen Hz. Peygamber ile ihtilafa düştüğü oluyordu. Ancak sonuç itibariyle Hz. Peygamber’in kararına teslimiyetini ifa- deyle kendi görüşünden vazgeçiyordu.

Bunlara ek olarak gelen heyetlerin Hz. Peygamber ile görüşmelerinde de Hz. Ömer’in ya yer aldığını ya da kendisinin dışarıdan müdâhil olduğunu gör- mekteyiz. Hiç şüphesiz onun katıldığı ve sonucuna büyük tepki gösterdiği kay-

155 _{Zührî, 63; Musâ b. Ukbe, 127-128; Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd (207/822), Kitâbu’l-Meğâzî,}

I-III, thk., tkd: Marsden Jones, Âlemu’l-Kütüb, III. Bsk., Beyrut 1984, I, 48; İbn Hişâm, II, 614-615.

156 _{Vâkıdî, I, 107-109.} 157 _{Vâkıdî, I, 326.} 158 _{Vâkıdî, I, 386-387.} 159 _{Zührî, 80; Vâkıdî, II, 486-487.} 160 _{Vâkıdî, II, 457.} 161 _{Vâkıdî, II, 573.} 162 _{İbn Hişâm, III, 315.} 163 _{Vâkıdî, II, 640.}

164 _{Vâkıdî, III, 893; İbn Hişâm, IV, 440.} 165 _{Vâkıdî, II, 728.}

166 _{Vâkıdî, III, 1019.}

167 _{Bkz., Musâ b. Ukbe, 127-128; Vâkıdî, I, 48; 386-387.} 168 _{Vâkıdî, I, 107-109.}

dedilen görüşme Hudeybiye görüşmesidir. Hz. Ömer, Hudeybiye görüşmeleri- ne katılmış; iş, anlaşmanın yazılması aşamasına geldikten sonra169 _{veya imzalan-}

dıktan sonra170 _{itiraz etmiş, Hz. Peygamber’e ve Hz. Ebû Bekr’e giderek anlaş-}

mayı sorgulamıştır.171 _{Onların cevaplarına rağmen Hz. Ömer’in o an için ikna}

olmadığını söyleyebiliriz. Bununla beraber Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh’ın uyarısıyla da sakinleşmiş,172 _{karşı çıktığı anlaşmaya şahitlik etmiştir.}173

Hz. Ömer’in bu anlaşmayı sorgulamaya başlamasına gerekçe olarak Ebû Cendel’in iade edilmesi gösterilmiştir.174 _{Dönüş yolunda kendisini zemmeden}

bir ayetin inmesinden korkan175 _{Hz. Ömer, sonraki yıllarda bu itirazından-}

şüphesinden dolayı bağışlanmak için çok amel yaptığını söylemiştir.176

Vâkıdî’deki bir rivâyette ise bu itirazın sadece Ömer’den değil onunla beraber olan diğer bazı ashabtan geldiği konu edilmiştir.177 _{Ancak Ka’be’nin anahtarla-}

rının verilmesi unsurunun yer alması ve dahası Hz. Peygamber’in Uhud’da onların kaçmalarını hatırlatması gibi nedenlerden ötürü bu rivâyetin sıhhatinin sorgulanması gerekmektedir.

Hz. Ömer’in söz konusu anlaşmaya bu kadar tepki göstermesini izah bağ- lamında; onun bu anlaşmayı İslâm egemenliğine karşı bir engel olarak gördü- ğü,178 _{aklıyla hareket edip körü körüne bağlılık göstermediği, anlaşma madde-}

lerini taviz olarak görüp haksızlığa karşı çıktığı, doğruyu bulma arayışı179 _şek-

linde değerlendirmeler yapılmıştır. Bu değerlendirmelerin haklılık tartışması- na girmeksizin bizim esas üzerinde durmak istediğimiz; gerçekten Ömer’in bu şekilde itiraz edip etmediği meselesidir. Öncelikle ifade edelim ki, Hz. Ömer’in sorgulamaya gitmiş olması mümkün olmakla birlikte onun ‚Müslüman oldu-

ğundan beri ilk kez şüpheye‛180 _{düşecek kadar bir itiraz mevkiine sahip olduğunu}

söylemenin biraz ‚abartılı‛ olduğu kanaatindeyiz. Zira hem elçilik yapma tek-

169 _{İbn Hişâm, III, 316.} 170 _{Zührî, 55.}

171 _{Zührî, 55-56; Vâkıdî, II, 606; İbn Hişâm, III, 317.}

172 _{‚Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh, ‚Ey Hattâb’ın oğlu Resulullah’ın ne dediğini işitmiyor musun? Şeytan-}

dan Allah’a sığın ve görüşünü itham et‛ dedi. Ömer, ‚Bunun üzerine kovulmuş şeytandan Allah’a sığınmaya başladım‛ dedi.‛ Vâkıdî, II, 606.

173 _{Vâkıdî, II, 612; İbn Hişâm, III, 319; İbn Sa’d, II, 97.} 174 _{Zührî, 55.}

175 _{Vâkıdî, II, 617.}

176 _{Zührî, 56; Vâkıdî, II, 607; İbn Hişâm, III, 317.} 177 _{Vâkıdî, II, 608-609.}

178 _{Bkz., Demirci, Abdurrahman, ‚Hz. Muhammed’in Öfke Kontrolü (Hz. Ömer’le Diyalogları Bağ-}

lamında)‛, Mukaddime:Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (2014), V/2, 113- 139, 125.

179 _{Bkz., Özkan, Mustafa, ‚Hudeybiye Antlaşması Özelinde Hz. Ömer’in Kişilik Tahlili Denemesi‛,}

İSTEM (İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi), (2010), VIII/15, 43-59, 51-52.

lifini kabul etmeyip hem işin başından beri durumun farkında olup hem gö- rüşmelerin tamamına katılıp hem anlaşmaya da şahitlik edip hem de böyle bir tepki gösterdiğini kabul etmek –tabi ki samimiyet sorgulamasına girmeksizin– tek kelimeyle tutarsızlıktır. Şahsî görüşümüz; râvilerin bu sorgulamayı bir par- ça abarttığı yönündedir. Burada Hz. Ömer’in suikasta gitme haberinde olduğu gibi anlık gelişen bir davranış içerisinde olduğunu söylemek de biraz zor gö- rünmektedir. Zira Hudeybiye Anlaşması anlık değil, kendisinin de içerisinde yer aldığı bir sürecin neticesinde gerçekleşmiştir. Görüşümüzü destekleyecek bir diğer husus ise kendisine atfedilen şu sözlerdir:

<İbn Abbâs, ‚Ömer b. el-Hattâb dedi ki, ‚Resulullah (sav), Mekkelilerle sulh yaptı ve onlara bir şeyler verdi. Şayet Allah’ın Nebisi, üzerime bir emir tayin etseydi ve o da Allah’ın Nebisi’nin yaptığını yapsaydı, onu ne dinlerdim ne de itaat ederdim. Onlara verdiklerinden biri; kâfirlerden kim Müslümanlara sığınacak olursa iade edilecek, kim kâfirlere sığınırsa iade edilmeyecekti.‛181

Hz. Ömer’in hazır bulunup müdahil olduğu diğer görüşmeler ise, Ebû Süfyân’ın ve Sakiflilerin Müslüman olma görüşmeleridir. Rivâyetlerde Hz. Ömer’in Ebû Süfyân182 _{ve Sakiflilerle}183_{yapılan görüşmelerde söze girdiği ve}

aslında pek de beklemediği tepkiler aldığı işlenmiştir. Ebû Süfyân, ‚Sen kötü- sün. Sana gelmedim ey Hattâb’ın oğlu. Ben amcamın oğluna geldim ve onunla konuşuyorum‛184 _{derken Sakifliler de ‚Biz sana gelmedik ey Hattâb’ın oğlu‛}185

diyerek neredeyse benzer tepkiyi vermişlerdir. Görüşmeler esnasında sahabe- nin sık sık konuşmalara karıştıklarına dair rivâyetlere binaen Hz. Ömer’in bu müdahalelerinin de anormal olmadığını belirtmeliyiz. Burada Hz. Ömer’e at- fedilen sözlerin de tehdit içerikli veya ağır ifadeler taşıdığını ayrıca eklemek durumundayız.