4. NĠCE ZĠRVESĠ’NDEN KOPENHAG ZĠRVESĠ’NE
4.5. Uyum Yasası Paketleri
Türkiye‟nin gerçekleĢtirdiği uyum paketlerinden ilki 3 Ekim 2001 tarihinde AB için kabul edilen 34 maddelik anayasa değiĢikliği Ģeklindedir. 4709 sayılı kanun kapsamında yapılan bu değiĢiklikler, radikal yenilikler getirmektedir.215
3 Kasım 2002 seçimlerine kadar hükümetin baĢında bulunan DSP, MHP,ANAP oluĢan koalisyon hükümeti yerine seçimlerden sonra Adalet ve Kalkınma Partisi iktidara gelmiĢtir. 1. 2. 3. Uyum Paketleri DSP-MHP-ANAP hükümeti zamanında çıkarılmıĢtır. 4. 5. 6. 7. Uyum yasası paketleri AK Parti tarafından çıkarılmıĢtır.
211 “Laeken'de dönüm noktası2, http://yenisafak.com.tr/arsiv/2001/aralik/15/d2.html, (15.02.2008)
Konvansiyon‟a, AB üyesi ve adayı ülkelerden bir hükümet ve iki parlamento temsilcisi katılması öngörülmektedir.
212
DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı, Avrupa Birliği ve Türkiye, s. 262.
213 Yiğit, Avrupa Birliği Genişleme Sürecinde Avrupa Birliği Türkiye İlişkileri,s.140 214 Yücel, Tam Üyelik Sürecinde Türkiye-Avrupa Birliği İlişkiler, s. 136.
215 Ali Resul Usul; “AB‟nin 2002 Ġlerleme Raporu‟nun Siyasi Kriterler Kısmı: Ġlk DüĢünceler”, Stratejik
1. Uyum yasası paketiyle birlikte ilk anayasa değiĢiklikleri TBMM‟den geçmiĢtir.216
DüĢünce özgürlüğü kapsamında TCK‟nın 159 ve 312. maddeleriyle Terörle Mücadele Yasası‟nın 7 ve 8. maddelerinde değiĢiklik yapılmıĢtır. Hapis cezası süreleri düĢürülmüĢtür.DGM‟lerde 15 güne kadar uzatılan gözaltı süresi 4 güne indirilmiĢtir. Özel hayatın gizliliği, haberleĢme ve konut dokunulmazlığına güvence getirilmiĢtir.217
TartıĢma çıkarmayacak maddelerden oluĢan pakette dernek kurma yasası, kitle iletiĢimdeki kısıtlamaların kaldırılması gibi değiĢikliklerle yetinildi. Ġdam cezası kanunları gündeme alınmamıĢtır.218
Ġkinci uyum yasası paketinde de (9 Nisan 2002) Türkiye‟nin tutumunda bir değiĢiklik olmamıĢtır. Siyasal partilerin kapatılmasını zorlaĢtıran, basın, dernekler, DGM, toplantı ve gösteri yürüyüĢleri ile ilgili kısıtlamalar kaldırılmıĢtır.219
Ġkinci uyum yasa paketi Ģu yenilikleri getirilmiĢtir:
18 yaĢında ve fiil ehliyetine sahip herkese dernek kurma hakkı tanınması; affa uğramıĢ olsalar bile, bazı suçlardan daha önce hüküm giyenlerin ise dernek kurması yasaklanması, 312. maddeden hüküm giyenler de 5 yıl süreyle bu haktan mahrum edilmesi,
Dernek, sendika ve meslek kuruluĢları amaçları dıĢında da toplantı ve gösteri yürüyüĢü yapabilmeleri, bu toplantıları düzenleme yaĢı da 21‟den 18‟e indirilmesi,
ĠĢkence ve kötü muamele sebebiyle Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi‟nin hükmettiği tazminat, bu suçları iĢleyen görevlilere ödettirilmesi,
Parti kapatmalarda “odak olma” tanımında partiler lehinde düzenleme yapılması, Ayrıca partilere kapatma yerine Hazine yardımından men cezası verilebilmesi,
Basın Kanunu‟nda yer alan “yasaklanmıĢ dil” kavramı kaldırılması, suç iĢleyen basın kuruluĢlarının kapatılma süresi de 30 günden 15 güne indirilmesi, basılı eserlerin toplatılması, basım
216 Yusuf Uysal, Egemenlik Kavramı Temelinde 1999 Helsinki Zirvesi‟nden sonra Avrupa Birliği
Konusunda Türkiye Kamuoyunda YaĢanan Siyasi TartıĢmalar,YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi,Kütahya, 2006 s. 69.
217 “Uyum Paketleri”, http://www.izto.org.tr/IZTO/TC/Web+Servisler/E-Inkubator/Uzman+Kosesi/ab/
iliskiler/uyum/ (10.04.2008)
218 Uysal, Egemenlik Kavramı Temelinde 1999 Helsinki Zirvesi‟nden sonra Avrupa Birliği Konusunda
Türkiye Kamuoyunda YaĢanan Siyasi TartıĢmalar, s. 69.
219 Uysal, Egemenlik Kavramı Temelinde 1999 Helsinki Zirvesi‟nden sonra Avrupa Birliği Konusunda
makineleri ve aletlerine el konulması ise mahkeme kararı ile olabilmesi,
Sanık ile avukatının görüĢmelerini sınırlandıran madde kaldırılması,
Kaymakamlara sadece mülki idare amirliği sınıfından olanlar vekâlet edebilmesi,
Jandarma komutanları bundan böyle kaymakamlara vekâlet edemeyecek.220
3. uyum yasası paketiyle, ciddi değiĢiklikler yapılmıĢtır. Anayasa değiĢikliği çerçevesinde kanunlardaki idam cezaları kaldırılarak yerine müebbet ağır hapis cezası getirilmiĢtir. Azınlık vakıflarının taĢınmaz mal edinmelerinin önündeki engeller kaldırılmıĢtır.Radyo ve televizyonlarda Kürtçe yayın yapılmasına iliĢkin düzenleme hayata geçirilmiĢtir. Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi‟nin Türkiye aleyhine verdiği kararların yeniden yargılama sebebi sayılmasına iliĢkin değiĢiklik yapılmıĢtır. 221
Türk Ceza Yasası‟ndaki değiĢiklikle terör suçlarında ölüm cezası kaldırılarak bu ceza müebbet ağır hapis cezasına dönüĢtürülürken, savaĢ ve yakın savaĢ tehdidi hallerinde iĢlenmiĢ suçlara verilen ölüm cezaları korunmuĢtur. Ġdam cezaları müebbet hapis cezasına dönüĢtürülen terör suçluları, ceza indirimlerinden ve Ģartla salıvermeye iliĢkin hükümlerden yararlanmaları engellenmiĢtir.222
4. uyum yasası paketi TBMM‟de, kabul edilmiĢtir. Siyasi Partiler Yasası ve Adli Sicil Kanunu‟nda değiĢiklik yapılarak siyasi yasaklar yumuĢatılmıĢtır. Siyasi yasaklıların milletvekili seçilmelerinin önündeki engel kaldırılmıĢtır.Siyasi Partiler Yasası‟nda değiĢiklik yapılarak parti kapatılmasını zorlaĢtıran düzenlemeler getirilmiĢtir. ĠĢkence cezalarının paraya çevrilemeyeceği ve ertelenemeyeceği yönünde değiĢiklik yapılmıĢtır.223
Paket ile siyasi yasaklar yumuĢatılmıĢtır. Ayrıca iĢkence ve cezalarının para cezasına çevrilemeyeceği ve ertelenemeyeceği yönünde ilgili yasalarda değiĢiklikler
220 “2.Uyum Yasaları Paketi‟‟, http://www.ihb.gov.tr/mevzuat/4748_2._uyum.doc (12.04.2008)
221 “Uyum Paketleri”, http://www.izto.org.tr/IZTO/TC/Web+Servisler/E-Inkubator/Uzman+Kosesi/ab/
iliskiler/uyum/(15.04.2008)
222 Uysal, Egemenlik Kavramı Temelinde 1999 Helsinki Zirvesi‟nden sonra Avrupa Birliği Konusunda
Türkiye Kamuoyunda YaĢanan Siyasi TartıĢmalar, s. 69.
223 “Uyum Paketleri”, http://www.izto.org.tr/IZTO/TC/Web+Servisler/E-Inkubator/Uzman+Kosesi/ab/
yapılmıĢtır. Olağanüstü hal bölgesinde tutuklu ve hükümlülerin on gün olan sorgulanma süresinin yedi güne indirilmesi sağlanmıĢtır.224
AB‟ne uyum sürecinde çeĢitli yasalarda değiĢiklik yapan 5. paket ; komisyonlarda üzerinde bazı değiĢiklikler yapılan tasarı, TBMM Genel Kurulu‟nun 23 Ocak 2003 tarihli 26. BirleĢiminde kabul edilmiĢtir. 4793 sayılı yasa, 4 ġubat 2003 tarihli Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Yasa, Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi kararları bakımından muhakemenin iadesi yoluna gidilmesini kolaylaĢtırılmıĢtır.225 Ġki madde altıncı uyum paketi kapsamından çıkarılmıĢtır. Bunlardan biri, kat maliklerinin rızası ve önceden planlanan projelerde de belirtilmesi gereken ibadethanelerin açılmasıdır. Ġkinci olarak; Türkiye‟deki seçimlerin uluslararası düzeyde incelemeye açılmasıdır.226 Özel televizyonlarla birlikte TRT‟nin Kürtçe yayın yapabilmesine imkan sağlanmıĢ, çocuklara bazı isimlerin konulamayacağına iliĢkin yasak kaldırılarak, Devlet Güvenlik Mahkemeleri ile diğer mahkemeler arasında mevcut olan yargılama farklılığına son verilmiĢtir.227
30 Temmuz 2003‟de TBMM Genel Kurulu‟nda kabul edilen Yedinci Uyum Yasası Paketi Milli Güvenlik Kurumu (MGK), Genel Sekreteri‟nin Türk silahlı kuvvetleri mensupları arasından yapılmasının öngörülmesi halinde Genel Kurmay BaĢkanı‟nın görüĢü alınır” hükmü ile MGK Genel Sekreterinin asker olma Ģartı kaldırılarak sivilleĢtirilmiĢtir.228
MGK‟nın görev tanımı değiĢtirilerek yetkilerine bazı sınırlamalar getirildi. MGK Genel Sekreterliği‟nin kurul kararlarını takip ve kontrol yetkisi kaldırılmıĢtır. Ayda bir toplanan MGK‟nın iki ayda bir toplanabileceği hükme bağlanmıĢtır. SayıĢtay‟ın askerî harcamaları, gizlilik esası çerçevesinde denetlemesi imkanı getirildi. Sivillerin barıĢ zamanında askerî mahkemelerde yargılanması kaldırılmıĢtır.Yasa, Türk Ceza Kanunu, Dernekler Kanunu, Ceza Muhakemeleri Usulu Kanunu (CMUK), SayıĢtay Kanunu, Milli Güvenlik Kurulu ve Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği Kanunu, Toplantı ve Gösteri YürüyüĢleri Kanunu, Yabancı Dil Eğitimi ve Öğretim Ġle Türk VatandaĢlarının Farklı Dil ve Lehçelerinin Öğrenilmesi Hakkında Kanun, Vakıflar
224 Burcu Emek, Avrupa Birliği’nin Anayasallaşma Süreci ve Türkiye, YayınlanmamıĢ Y. Lisans Tezi,
Ankara, 2005, s. 121.
225 “5.Uyum Yasaları”, http://www.ihb.gov.tr/mevzuat/4793_5._uyum.doc (18.05.2008) 226 Erdoğan, Avrupa Birliği Genişleme Siyaseti ve Türkiye, s. 107
227 Emek, Avrupa Birliği’nin Anayasallaşma Süreci ve Türkiye, s. 121. 228
Genel Müdürlüğünün TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, Terörle Mücadele Yasası, Türk Medeni Kanunu ve Askeri Mahkemeleri KuruluĢu ve Yargılama Usulleri Kanunu‟nun çeĢitli maddelerinde değiĢiklik yapıldı.TBMM Genel Kurulu‟ndaki görüĢmeler sırasında, MGK‟nın görevlerinin yeniden tanımlandığı 24. maddeye, AKP‟li milletvekillerinin önergesiyle, “BaĢbakan, MGK‟nın tasviye kararları ve görüĢlerini değerlendirmek üzere Bakanlar Kurulu‟na sunulması ve bu tavsiye kararlarının Bakanlar Kurulu‟nda kabul edilmesi halinde, bunların uygulanmasında koordinasyonu izlemek üzere bir baĢbakan yardımcısını görevlendirebilecek” hükmü eklenmiĢtir. 229ĠĢkence suçlarının yargılamada öncelikle ele alınması mümkün olmuĢ, genel ahlaka aykırı yayınların imha edilmesi uygulamasına son verilmiĢtir.230
ĠĢkence suçlarına yönelik soruĢturmalara öncelik ve ivedilik verilmekte, barıĢ zamanında askerlikten soğutucu eylemde bulunma suçlarının askeri mahkemelere gitmesi yasaklanmıĢtır.231
Uyum yasası paketlerinin ötesinde Türkiye, insan hakları ve demokratikleĢme konusunda evrensel normları belirleyen en önemli uluslararası belgelerden biri olarak kabul edilen BirleĢmiĢ Milletler Siyasi ve Medeni haklar sözleĢmesini 15 Ağustos 2000 tarihinde ek ihtiyari protokolü ise 12 ġubat 2004‟te imzalanmıĢtır.232
9 Ekim 2002‟de açıklanan Türkiye‟nin ilerleme raporu, özellikle AT-Türkiye Ortaklık anlaĢması çerçevesinde, Türkiye‟nin Kopenhag siyasi kriterler açısından durumunu kaydettiği ilerlemeyi ele almıĢtır.233 Türkiye‟nin Kopenhag Siyasi Kriterlerini karĢılayamadığı açıkça belirtilerek, temel hak ve özgürlüklerin kullanılması üzerindeki sınırlamaların tam olarak kalmadığına iĢaret etmiĢtir.234
229 “Uyum Paketleri”, http://www.izto.org.tr/IZTO/TC/Web+Servisler/E-Inkubator/Uzman+Kosesi/ab/
iliskiler/uyum/ ( 12.05.2007)
230
Emek, Avrupa Birliği’nin Anayasallaşma Süreci ve Türkiye, s. 122.
231 Erdoğan,, Avrupa Birliği Genişleme Siyaseti ve Türkiye, s. 108. 232 Emek, Avrupa Birliği’nin Anayasallaşma Süreci ve Türkiye ,s. 121. 233 Karluk, Avrupa Birliği ve Türkiye, s. 889.
234