3. LÜKSEMBURG ZĠRVESĠ’NDEN NĠCE ZĠRVESĠ’NE KADAR OLAN
3.1. Gündem 2000
Gündem 2000, AB Komisyonu tarafından 15 Temmuz 1997 yılında kabul edilen bir belgedir. Komisyon, bu belgeyi AB Konseyi tarafından kendisine yöneltilen AB‟nin geniĢlemeci ortak politikalarının reformu, 31 Aralık 1999 tarihinden sonra AB‟nin mali çerçevesinin nasıl olması gerektiği sorularına yanıt olarak hazırlamıĢtır. Komisyon‟un üyelik baĢvuruları için öngördüğü düĢüncelerin de içinde olduğu bu belge XXI. yüzyılın baĢında AB‟nin gündeminde yer alacak sorunların hemen hemen hepsini kapsamaktadır.107
15 Temmuz 1997‟de Amsterdam Zirvesi‟nde kabul edilen Amsterdam AnlaĢması ile AB‟nin yeni geniĢleme stratejisi yönünde bir karar alınmıĢ aynı zirvede Avrupa Komisyonu, XXI. yüzyılda AB‟nin gündeminde bulunacak bütün sorunları ele alan ve geniĢleme ile ilgili bir belge olan Gündem 2000‟i kabul etmiĢtir.108
24-25 Mart 1999‟da gerçekleĢtirilen Berlin Zirvesi‟nde Gündem 2000 üzerinde uzlaĢmaya gidilmiĢtir. Gündem 2000 ile Birlik içerisinde Ģu konularda geliĢme sağlanması kararlaĢtırılmıĢtır.109
ĠĢgücü piyasasının iyileĢtirilmesi, Parasal birliğin gerçekleĢtirilmesi,
Birlik politikalarının güçlendirilmesi ve uyumlaĢtırılması, Ekonomide rekabetin geliĢtirilmesi,
Eğitim, bilim ve teknolojinin desteklenmesi,
Birliğe dahil olan ve aday ülkelerde ekonomide uyumlaĢmanın sağlanması,
AB‟nin geniĢleme sürecinin baĢarıyla yürütülmesi, Birlik vatandaĢlarına daha kaliteli hizmet sunmak.110
107 “Gündem 2000”, http:www.ikv.org.tr/sozluk2.php?ID=1105 (10.12.2007)
108 CoĢkun Can Aktan, “Amsterdam AnlaĢması, Gündem 2000 ve GeniĢleme Kararı”,
http://www.canaktan.org/ekonomi/avrupa-birligi/amsterdam.htm ( 11.12.2007)
109 CoĢkun Can Aktan, “Amsterdam AnlaĢması, Gündem 2000 ve GeniĢleme Kararı”, http://www.canaktan.
org/ekonomi/avrupa-birligi/amsterdam.htm, (11.12.2007)
110 CoĢkun Can Aktan, “Amsterdam AnlaĢması, Gündem 2000 ve GeniĢleme Kararı”, http://www.canaktan.
AB‟nin XXI. yüzyıldaki geliĢim çerçevesini çizen Gündem 2000‟de, AB‟nin öngördüğü geniĢleme ile bağlantılı olarak kalkınma düzeyleri birbirinden farklı ülkelerin yeni üyeler olarak AB içinde yer alması olasılığının, ekonomik ve toplumsal uyum ve dayanıĢma hedeflerini her zamankinden daha önemli hale getirdiği vurgulanmaktadır. Ġstihdamın artırılması, sürdürülebilir kalkınmanın ve rekabete dayalı geliĢmenin sağlanması Gündem 2000‟de uyum politikasının ana eksenleri olarak belirlenmiĢtir. Buna bağlı olarak, gerek geri kalmıĢ, gerekse yeniden yapılanma sürecindeki bölgelerde insan kaynaklarının geliĢtirilmesi için sürekli mali destek gerekliliği üzerinde durulmaktadır. Yapısal fonların yoğunlaĢtırılması, etkinleĢtirilmesi ve basitleĢtirilmesi yaklaĢımı hedef bölgelerin önceden altı olan sayısının üçe indirilmesi sonucunu doğurmuĢtur. Bu hedeflerin ikisi bölgesel, biri de insan kaynaklarına yönelik olarak tanımlanmıĢtır. AB tarafından 1993-1999 yılları arasındaki dönem için yapısal fonlara ayrılan 200 milyar ECU, 2000-2006 dönemi için 260 milyar ECU‟ye çıkarılmıĢtır. 60 milyar ECU‟lük bu artıĢın 47 milyar ECU‟lük bölümünün aday devletlere tahsis edilmesinin öngörülmüĢ olması ve bu meblağın katılım öncesi yapısal politikalara ayrılmıĢ 7 milyarlık bölümünün kullandırılmasına 1 Ocak 2000‟de baĢlanmıĢ bulunması konunun Türkiye açısından da önem arz ettiğini ve yakından izlenmesi gerektiğini göstermektedir.111
3.1.1. Gündem 2000 ve Türkiye
Gündem 2000 belgesinde Türkiye geniĢleme sürecinde yerini almıĢtır. Fakat Türkiye ne katılım müzakereleri açılacak ülkeler arasında, ne de katılım öncesi dahil ülkeler kapsamındadır. Türkiye, Avrupa Komisyonunun “Gündem 2000‟‟ ile aynı zamanda açıkladığı ve Türkiye ile iliĢkilerin güçlendirilmesini hedef alan “Bildirim” çerçevesinde ele alınmıĢ olup, yalnızca iliĢkilerin GB ötesine geçecek Ģekilde geliĢtirilmesi önerilmiĢtir.112
Bu belgede ülkemiz ile ilgili olarak GB ‟nin iĢlediği ve AB ile ülkemiz arasında iliĢkilerin geliĢtirilmesi için sağlam bir dayanak teĢkil ettiği, ancak siyasi durumun mali
111 “AB Bölgesel Kalkınma Politikaları”, http://www.gap.gov.tr/Turkish/Dergi/D9152001/abbkp.html
(14.07.2007)
112
iĢbirliği ile siyasal diyaloğun 6 Mart 1995‟te kararlaĢtırıldığı Ģekilde sürdürülmesine imkan vermediği, GB‟nin uygulamasının ülkemizin birçok alanda AB müktesebatını baĢarıyla üstlenebileceğini gösterdiğini, buna karĢılık ekonomimizin makro ekonomik istikrarsızlık durumundan kurtulamadığı belirtilmiĢtir. Siyasi konularda insan hakları ve güneydoğu sorunu ile ilgili bilinen görüĢler tekrar edilmiĢ ve bu soruna askeri değil, siyasi bir çözüm bulunması gerektiği önerilmiĢtir.113
Gündem 2000 belgesinin açıklanmasını izleyen dönemde Türkiye, AB üyesi ülkeler ve AB Komisyonu düzeyinde yoğun ikili temaslar içine girmiĢtir. GörüĢmelerde Türkiye, Komisyonun kendisini AB‟nin halihazır geniĢleme sürecinden dıĢlayan Gündem 2000‟deki önerileri hakkında olumsuz görüĢlerini belirterek, AB‟nin bu yönde bir tutum almasının Türkiye-AB iliĢkilerinin müktesebatıyla ciddi biçimde çeliĢeceğini dile getirmiĢ ve Lüksemburg Zirvesinden toplantısından beklentilerini aĢağıdaki biçimde ortaya koymuĢtur.114
Türkiye‟nin AB‟nin geniĢleme sürecine dahil olduğunun resmen ilanı
Türkiye‟nin uygun bir katılma öncesi stratejisi ile desteklenmesi
Türkiye‟nin Avrupa Daimi Konferansı‟na diğer adaylarla eĢit statüde katılması.115
olarak belirlemiĢtir.
Türkiye Gündem 2000 strateji raporunun geniĢleme bölümünde aday ülkeler kapsamında yerini almıĢtır. Türkiye, ayrı baĢlık altında ele alınsa da. Türkiye‟ye ayrılan bölüm çok kısadır.1989 yılında Türkiye‟nin baĢvurusunu reddeden, ancak tam üyelik ehliyetine de değinen AB Komisyonu Raporu‟na atıfta bulunulmuĢ ve Türkiye ile iliĢkilerin GB çerçevesinde iĢleyeceği belirtilmiĢtir. Türkiye‟nin ekonomik ve siyasi durumu reflection paper (görüĢ metni) baĢlıklı ayrı bir raporda yer almıĢtır. Türkiye diğer
113 “Türkiye Avrupa Birliği ĠliĢkilerinin Tarihçesi”, http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=11181= 1
(17.08.2007)
114 “Türkiye Avrupa Birliği ĠliĢkilerinin Tarihçesi”, http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=11181= 1,-
(17.08.2007)
115 ““Türkiye Avrupa Birliği ĠliĢkilerinin Tarihçesi”, http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=11181= 1
12 aday ülke gibi tam üyelik adaylar arasında sayılmamıĢtır. GB kapsamında iliĢkilerin geliĢtirilmesi yönündeki Komisyon Raporu, Türkiye için yeterli görülmüĢtür. Bu yeni bir geliĢme değildir. Çünkü 1993 Kopenhag Zirvesi‟nde AB‟nin tutumu net olarak resmi bir Ģekilde AB Konseyi Belgesi kapsamında belirtilmiĢtir.116
AB Komisyonu‟nun GörüĢ Metni niteliği taĢıyan Raporu‟nda, “tam üyelik ehliyeti” ve ülkenin “Avrupalılık Yönelimi” (Europeanization) dile getirilmiĢtir. Türkiye, diğer aday ülkeler kapsamında değerlendirildiği için bu kavram anlamını kaybetmiĢtir. Rapor‟da, Türkiye‟nin diğer aday ülkelerle aynı standartlar ve kriterler çerçevesinde değerlendirileceği açıklanmıĢtır. Oysa Gündem 2000‟de diğer aday ülkeler hakkındaki görüĢ raporları dikkate alındığında, bu ülkelerle Türkiye‟nin aynı kriterlerle değerlendirilmediği açıkça farkedilmektedir. Rapor‟da, Türkiye ile iliĢkilerin geliĢtirilmesi siyasi alanda ilerleme kaydedilmesi ile iliĢkilendirilmiĢtir. Bu konular Ģunlardır:
Yunanistan ile iliĢkilerin iyileĢtirilmesi, Uluslararası hukuk ilkelerine uyulması,
Ġnsan haklarının uluslararası platformda kabul edilebilir seviyeye getirilmesi,
Terörizm ile mücadelede insan hakları ve hukuk devleti kurallarına uyulması,
Kıbrıs konusunda adil ve kalıcı bir çözüm için Türkiye‟nin BirleĢmiĢ Milletler kararları çerçevesinde çaba göstermesi.
Raporda, özel sektörün dinamizminin vurgulanmasına karĢılık Türkiye ile iliĢkilerin iyileĢtirilmesi, ekonomik alanda ilerleme kaydedilmesi gerektiği vurgulanmıĢtır. Bu alanlar Ģunlardır:
Ekonomik reform yapılması ve istikrarlı kamu maliyesi politikası izlenmesi,
Dengeli ekonomik büyüme ve istihdam artıĢı için enflasyonu düĢürmeye yönelik para politikası izlenmesi,
Kamu sektöründe ve tarım sektöründe reform yapılması,
116
Fiziki ve sosyal altyapının geliĢtirilmesi.117
Güney Kıbrıs Rum Kesimi‟nin (GKRK) bile Gündem 2000 kapsamında sayılırken Türkiye‟ye yer verilmemesi Türkiye‟de büyük tepkilere sebebiyet vermiĢtir. Türkiye‟nin tepkisi Aralık 1999 Helsinki Zirvesi‟ne kadar devam etmiĢtir.118
Yeni aday ülkelerden bazılarının coğrafî konumundan kaynaklanan sorunlar, bu ülkelerin komĢularındaki sorunları AB‟ye taĢıması riskini ortaya çıkarmıĢtır. Özellikle sınırların denetimi, mülteciler, göçmenler ve vize iĢlemleriyle ilgili uluslararası kurallara uyulması açısından AB sıkıntılı bir durumdadır. Ancak geniĢleme süreci, Birliğe bu alanlardaki ortak sorunlarla daha etkin bir biçimde savaĢma fırsatı verecektir. 119 AB gerçekte, bütçe disiplini çerçevesinde, tarımsal harcamaları sınırlamayı amaçlamakta, dolayısıyla, yeni üye katılımlarında, tarımsal harcamalar için öngörülen tutarı, destekleme yoğunluğunu azaltarak gerçekleĢtirmektedir. Nitekim, Gündem 2000 çerçevesinde, Ortak Tarım Politikaları (OTP) harcamaları 2006 yılına kadar hemen hemen sabitleĢtirilmiĢtir. Benzer bir yeniden yapılandırılma uygulaması Türkiye‟nin AB‟ye katılımı öncesinde de söz konusu olabilecektir120
Gündem 2000‟e bundan sonraki zirvelerde de değinilmiĢ ve çalıĢmalar yapılmıĢtır. Özellikle Lüksemburg Zirvesi ve 24-25 Mart 1999 tarihlerinde gerçekleĢtirilen Berlin Zirvesi‟nde Gündem 2000 üzerinde uzlaĢmaya varılmıĢtır.121 Gündem 2000‟de “AB‟nin Türkiye‟nin sorunlarını çözme ve AB ile daha yakın iliĢki kurma çabalarına destek olmaya devam etmesi” mütalaa edilmiĢ ve bu noktada 15 Temmuz 1997‟de Komisyon tarafından Türkiye ile iliĢkilerin daha ileri düzeye getirilmesi konusunda kabul edilen belgeye gönderme yapılmıĢtır.
Bu belge GB‟nin konsolide edilmesi, yeni alanları (hizmet ve tarım) kapsayacak Ģekilde geniĢletilmesi ve bazıları ikinci ve üçüncü ayak kapsamında bulunan çeĢitli
117 a.g.y., s. 123.
118 Mustafa ġahin, Avrupa Birliği’nin Self-Determinasyon Politikası, Ankara, Nobel Yayın Dağıtım, 2000,
s. 73.
119
a.g.y., s. 73-74.
120 Cemil Ertuğrul, „ „Gündem 2000 Çerçevesinde AB Ortak Tarım Politikasının Yeniden Yapılandırılması
Ve Türkiye‟‟, http://ekutup.dpt.gov.tr/planlama/42nciyil/ertugruc.pdf, 04.07.2007
121 Öznur Yücel, Tam Üyelik Sürecinde Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri, Edirne, YayınlanmamıĢ Yüksek
sektörlerde (çevre, enerji, telekomunikasyon vb.) iĢbirliğinin arttırılması için bir dizi önlem önermektedir. Komisyon Türkiye‟ye ayrıca insan hakları durumunu iyileĢtirme konusunda yardımcı olma önerisinde bulunmuĢtur. Bu amaçla Komisyon, Türk yetkililerinin insan hakları ve hukukun üstünlüğüne olan saygıyı arttırma çabalarına katkıda bulunmak üzere, yetkili Türk merciileri ve sivil toplum örgütleriyle iĢbirliğinde bulunmayı öneren program taslağını hazırlamıĢtır. Bu öneri Türk yetkilileri tarafından henüz iĢleme konulmamıĢtır.122
Özetle, Gündem 2000‟de Türkiye‟ye yönelik yapılan değerlendirmeler, aslında Komisyonun 1989‟da görüĢ raporunda çok farklı bir nitelik teĢkil etmiyordu. Geçen süre içinde tam üyelik Türkiye‟nin tek hedefi olarak kalırken, AB, Türkiye‟yi sorunlu ve stratejik bir bölgede önemli ve iyi iliĢkiler kurulması ve sürdürülmesi gereken bir ortak olarak görme eğilimini sürdürmüĢtü. Türkiye Gündem 2000‟in açıklamasını takip eden aylarda, AB‟nin belgede ifade edilen pozisyonunu değiĢtirmesi için yoğun bir çaba içine de girmiĢtir. Bu bağlamda, Türkiye öncelikle Brüksel‟e Kıbrıs ile müzakerelere baĢlanmasının adadaki sorunun çözümünü olumsuz etkileyeceği mesajını vermiĢtir.123
Gündem 2000 belgesinde Türkiye‟ye tam üyelik perspektifi verme niyetinde olmadıklarını, iliĢkilerin GB çerçevesinde yürütülmesi gibi bir yaklaĢımı benimsediklerini çeĢitli platformlarda dile getirmiĢlerdir. Lüksemburg Zirvesi‟nde, yeniden ele alınacak olan Türkiye‟nin de geniĢleme sürecine dahil edilmesiyle ilgili giriĢimlerde bulunmuĢtur.