UYGULAMA: ORGANİZE LOJİSTİK BÖLGE YER VE BÜYÜKLÜK SEÇİMİ

5.1. Temel Kavramlar

Uluslararası ticaretin büyük bir ivme ile küreselleşip çok büyük ehemmiyet kazanmaya başladığı günümüz şartlarında, ülkelerin dış ticaret politikaları ve bu politikalar içindeki, değişik ekonomik enstrümanların kullanım şekilleri her geçen gün biraz daha önem kazanmaktadır. Bu kapsamda, özellikle de gelişmekte olan ülkeler bakımından dış ticaret politikalarının önemli unsurlarından biri halinde ön plana çıkan serbest bölgeler; uygulamadaki farklarına rağmen genel bir yaklaşımla ülkelerin milli sınırları içinde bulunmakla birlikte, vergi ve gümrük mevzuatlarının uygulanması bakımından gümrük hattı dışında bırakılan yerler olarak kabul edilmekte ve tanımlanmaktadır.

Organize Sanayi Bölgesi, sanayinin uygun görülen bölgelerde yapılanmasını sağlamak, kentleşmeyi yönlendirmek, çevre sorunlarını enaza indirgemek, bilgi ve bilişim teknolojilerinden faydalanmak, imalat sanayi türlerinin belirli bir planda yerleştirilmeleri ve geliştirilmeleri nedeniyle, sınırları onaylı arazi parçalarının gerekli alt yapı hizmetleriyle ve ihtiyaca göre tayin edilecek sosyal tesisler ve teknoparklar ile donatılıp planlı bir şekilde ve belirli sistemler dahilinde sanayi için tahsis edilmesiyle oluşturulan ve 4562 sayılı Kanun hükümlerine göre işletilen mal ve hizmet üretim bölgesidir. OSB, kamu yararı gerekçesiyle adına kamulaştırma yapılabilen veya yaptırılabilen bir özel hukuk tüzel kişiliğidir. OSB, yer seçimi yönetmeliğine göre uygun görülen yerlerden Bakanlığın onayı ile kurulur. OSB’lere ait yer seçimi Bakanlığın koordinatörlüğünde ilgili kurum ve kuruluşların temsilcilerinin katılımıyla oluşan yer seçimi komisyonunun yerinde yaptığı inceleme sonucunda varsa 1/2500 ölçekli çevre düzeni planı kararları dikkate alınarak oybirliği ile OSB ilan edilir (www.spo.org.tr, 4562 Sayılı Organize Sanayi Bölgesi Kanunu).

179

OSB’nin kurulması için seçilen bölgede özel mülkiyette olan araziler bulunması halinde bu araziler rızaen satın alma veya kamulaştırma yoluyla iktisap edilir. Bu nitelikteki taşınmazlar hakkında 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu hükümleri uygulanır (www.spo.org.tr, 4562 Sayılı Organize Sanayi Bölgesi Kanunu).

OSB’ler;

a) İl Özel İdaresinin

b) OSB’nin içinde bulunacağı il, ilçe veya belde belediyesinin, Büyükşehirlerde ayrıca Büyükşehir belediyesinin,

c) İl ve ilçelerdeki mevcudiyet durumuna göre sanayi odası, ticaret odası ve ticaret ve sanayi odasının,

d) Sanayici dernek ve kooperatiflerinin,

birinin veya daha fazlasının temsilcilerince imzalı ve valinin olumlu görüşünü muhtevi kuruluş protokolünün Bakanlıkça onaylanmasıyla tüzel kişilik kazanır (www.spo.org.tr, 4562 Sayılı Organize Sanayi Bölgesi Kanunu).

5.2. Türkiye’de Organize Sanayi Bölgeleri

19. yüzyılın sonlarında sanayinin belirli bir planda yerleştirilmesi ve geliştirilmesinin önemine bağlı olarak dünyada ilk örneğinin İngiltere’de görüldüğü organize sanayi bölgesi uygulaması, 20. Yüzyılın başlarında başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere diğer gelişmiş ülkelerce uygulanmaya başlanmıştır.

İlk uygulamaların amacı sanayicilerin altyapılı arsa ihtiyaçlarının karşılanması yoluyla bu bölgeleri inşa eden özel firmaların kar elde etmeleri olmuştur. Bir başka deyişle ilk uygulamalar özel sektör tarafından kar elde etmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. İkinci Dünya Savaşıyla birlikte başlayan dönemde OSB’ler bir devlet yatırımı olarak uygulanmaya başlamış ve az gelişmiş ülkelerde küçük ve orta ölçekli işletmelerin geliştirilmesi amacına hizmet eder bir biçimde düzenlenmiştir. Türkiye’de sanayileşme çabaları Cumhuriyet’le birlikte yoğunluk kazanarak ekonomik kalkınmanın ve yeni kazanılan siyasi bağımsızlığın temeli olarak görülmüştür. Sanayileşme, Cumhuriyet’in ilk yıllarında özel kesimin girişimlerine bırakılmış ancak gerek mali gücünün yetersizliği, gerekse deneyim yoksunluğu

180

nedeniyle özel kesim bu görevi beklenen şekilde yerine getirememiştir (www.osbuk.org, OSB Üst Kuruluşu).

Bu ilk sanayileşme çabalarına müteakiben, Devlet 1931 yılında uygulamaya konan “I. Beş Yıllık Sanayi Planı” çerçevesinde sanayi alt yapısının oluşturulması çalışmalarına başlamıştır. I. Sanayi Planı döneminde bütünüyle kamu girişimciliği ön planda tutulmuş Sümerbank, Etibank, Denizcilik Bankası gibi kuruluşlar faaliyete geçmiştir.

1960 yılında başlayan planlı kalkınma döneminde ise sanayinin “lokomotif” sektör olduğu açıklıkla belirtilmiş, ekonomik dengenin kurulması, ekonomik ve toplumsal kalkınmanın birlikte gerçekleştirilmesi, belli bir hızda büyüme ve sanayileşmeye önem verilmesi gibi uzun vadeli hedefler belirlenmiştir.

Belirlenen hedefler doğrultusunda; ülkede sanayinin geliştirilmesi amacıyla uygulamaya konulan pek çok teşvik tedbirlerinden biri olan OSB uygulamalarına, ilk olarak 1962 yılında Bursa’da bir OSB kurulmasıyla başlanmıştır (www.osbuk.org, OSB Üst Kuruluşu).

1962 yılından başlayarak bugün gelinen noktada; 18.287 hektar büyüklüğünde, 18 adedinin atıksu arıtma tesisi de inşa edilmiş olarak, 77 adet Organize Sanayi Bölgesi hizmete sunulmuştur.

Organize Sanayi Bölgeleri şu hedeflere yönelik kurulmuşlardır:  Sanayinin disipline edilmesi,

 Şehrin planlı gelişmesine katkıda bulunulması,

 Birbirini tamamlayıcı ve birbirinin yan ürününü teşvik eden sanayicilerin bir arada ve bir program dahilinde üretim yapmalarıyla, üretimde verimliliğin ve kar artışının sağlanması,

 Sanayinin az gelişmiş bölgelerde yaygınlaştırılması,

 Tarım alanlarının sanayide kullanılmasının disipline edilmesi,

 Sağlıklı, ucuz, güvenilir bir altyapı ve ortak sosyal tesisler kurulması,  Müşterek arıtma tesisleri ile çevre kirliliğinin önlenmesi,

181

Tablo 5.1. İstanbul’daki Organize Sanayi Bölgeleri (www.osbuk.org, OSB Üst Kuruluşu) İstanbul’da Yer Alan OSB’ler Faaliyet Gösteren İşyeri Sayısı Doluluk

Oranı Kapasitesi ^İstihdam İstihdam ^Fiili Yerleşim ^Toplam Alanı (m2) Toplam Kapalı Alan (m2) İkitelli 30.000 65% 300.000 130.000 7.000.000 6.850.000 Dudullu 2.220 95% 30.000 20.000 2.650.000 1.029.415 Beylikdüzü 656 90% 15.000 10.000 1.600.000 2.000.000 TUZLA (mermerciler) 165 35% 7.500 2.500 722.000 590.000 TUZLA (deri) 496 75% 20.000 5.520 689.000.000 1.000.000 TUZLA (boya ve vernik) 102 42% 3.000 850 517.887 323.513 TUZLA (kimya sanayicileri) 166 40% 2.700 1.050 742.208 590.000

OSB’lerin yer seçimleri, çevrenin, doğal ve kültürel kaynakların korunması, diğer kurumların projeleriyle birlikte, imar ve çevre düzeni planlarıyla uyumlu çalışmaların yürütülmesi kriterleri esas alınarak yapılmaktadır.

a) Yörede projesi olan bütün kurumların çalışmaları irdelenerek, yürütülen projeleri engellemeyen ve onlarla uyumlu, yörenin coğrafi ve ekonomik koşullarını göz önüne alan ve doğal kaynakların kirlenmesine yol açmayacak yerlerde alternatif alanlar tespit edilmektedir.

b) Yer seçimi etüt çalışması sonucu belirlenen OSB alternatif alanları, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı koordinatörlüğünde, mahallinde oluşturulan ve ortalama 22 ilgili kuruluş temsilcisinin katıldığı yer seçimi komisyonunca incelenmekte ve söz konusu alternatif alanlardan birinin oy birliğiyle seçilmektedir. Ancak yer seçimi esnasında bazı bakanlık yetkililerinin zamanında görüş bildirmemiş olması nedeniyle işlemler uzamakta, bu nedenle de, yer seçimlerinin bir ay içinde sonuçlanabilmesi için yeni kanun tasarısında bu aksaklıklara ve uzatmalara çözüm getirilmesi ön görülmüştür.

182

c) Ülkemizin deprem kuşağında yer alması nedeniyle ileride meydana gelebilecek olası felaketleri önlemek amacıyla öncelikle OSB talebinde bulunan kuruluşa “gözlemsel jeolojik etüt” hazırlattırılmaktadır. Mahallinde yapılan bu çalışmalar Sanayi ve Ticaret Bakanlığı elemanları denetiminde ve Bakanlıkça hazırlanan teknik şartnameler doğrultusunda yapılmaktadır.

d) Yapılan gözlemsel jeolojik etüt sonucunda zemini yapılaşma açısından sakıncalı olmayan alanlar OSB yeri olarak kesinleşmektedir (www.osbuk.org, OSB Üst Kuruluşu).

5.3. İkitelli OSB

İstanbul’da özellikle tarihi yarımada (Fatih-Eminönü) Kağıthane ve Haliç çevresine yayılan ve çıkardıkları atık, duman, gürültü gibi insan sağlığına zararlı unsurlarla çevreyi kirleten, bu suretle kent ve kent insanına zarar veren, ayrıca şehircilik açısından olumsuz bir durum ortaya çıkaran küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerini, meskun alanlar dışında şehircilik ilkelerine uygun ve her türlü altyapısı hazırlanmış alanlarda toplayarak, çevreye zarar vermeden faaliyetlerini sürdürmelerini sağlamak amacıyla kurulmuştur.

183

Tablo 5.2. İkitelli OSB Bünyesinde Bulunan Sanayi Siteleri 1. ATATÜRK Oto Sanatkarları Sanayi Sitesi

2. AYKOSAN Sanayi Sitesi

3. AYMAKOOP AYAKKABICILAR Sanayi Sitesi 4. BAĞCILAR-GÜNGÖREN Sanayi Sitesi

5. BİKSAN Sanayi Sitesi 6. ÇEVRE Sanayi Sitesi

7. ÇORAP VE TRİKO İMALATI Sanayi Sitesi 8. DEMİRCİLER Sanayi Sitesi

9. DEPO ve ARDİYECİLER 10. DERSAN Sanayi Sitesi 11. DOLAPDERE Sanayi Sitesi 12. ESENLER OTO TAMİRCİLERİ 13. ESOT Sanayi Sitesi

14. EVREN Sanayi Sitesi

15. GALVANO TEKNİK Sanayi Sitesi 16. GİYİM SANATKARLARI Sanayi Sitesi 17. HASSEYAD Sanayi Sitesi

18. HESKOP Sanayi Sitesi 19. İMSAM Sanayi Sitesi

20. İPKAS PLASTİKCİLER Sanayi Sitesi 21. İSDÖK Sanayi Sitesi

22. İSTANBUL KERESTECİLER Sanayi Sitesi 23. İSTEKS Sanayi Sitesi

24. İSTOÇ İSTANBUL TOPTANCILAR ÇARŞISI