Temel Kavramlar ve Geçmişe Yönelik Çalışmalar

Son yıllarda kentler, yük taşımacılığı pek çok problemle karşı karşıyadır. Yük taşıyıcılarından daha düşük maliyetli tam zamanlı (just-in-time) taşıma sistemlerinin çerçevesinde daha yüksek hizmet seviyeleri beklenmektedir. Trafik arzındaki seviyelerin artmasına paralel olarak, şehir yollarındaki trafik sıkışıklığı sürekli artmaktadır. Belli başlı şehirlerde trafik nedenli çevresel problemler önemli konular haline gelmektedir. Büyük kamyonlar NO-SPM (askıda parçacık maddesi) ve diğer gazları yayarak şehir alanlarında önemli ölçüde hava kirliliğine neden olmaktadır. Enerjinin korunumu da sadece doğal kaynakların sınırlı olmasından değil, ancak küresel ısınmayı sınırlandırmak üzere, CO2 emisyonlarının azaltılması gerekliliğinden de önemli bir konudur. Kamyon kazaları toplum için önemli travmalara yol açmaktadır.

Bu bölüm Kentsel Lojistiğin geçmişine yönelik çalışmaları anlatmaktadır. Yük taşımacılarının, lojistik faaliyetlerinden doğan sorunlar kadar şehir alanlarında enerji tasarrufu, trafik sıkışıklığı, çevre ve sosyal konulara da ışık tutmaktadır. Vurgulanan, taşıma maliyetlerini düşürmek ve sosyal problemleri çözmek için etkin önlemler alma potansiyeli olan Akıllı Ulaşım Sistemleri (ITS)’nin son yıllardaki hızlı gelişimidir. Örneğin, kamyonlar için Global İşaretleme Sistemi (GPS) ve mobil telefon yardımıyla yük taşıyıcıları için araç rotalama ve çizelgeleme mümkün hale gelmiştir. Bu da taşıma maliyetlerini enküçüklemekte ve araçlar tarafından seyahat edilen toplam süreyi kısaltmaktadır.

Dünyada kentleşme yönündeki eğilim giderek artmaktadır. Kentler iş sağlama, eğitim, kültür ve spor faaliyetlerinde daha cazip fırsatlar sunmaktadırlar. Endüstrileşmiş ve gelişmekte olan ülkelerde nüfusun büyük şehirlerde toplandığı

68

görülmektedir. Bu da yeterli kentsel lojistik politikalarının olmaması, dolayısıyla kent alanlarının genişlemesine ve yük taşıma sorunlarına neden olmaktadır.

Toplam mal hareketinin önemli bir kısmı şehirler içinde gerçekleşmektedir. Örneğin, 1994 yılında yapılan bir araştırmaya göre Tokyo ve çevresindeki alanlarda meydana gelen mal hareketinin tonaj olarak % 67’si kaynak ve hedef olarak 23 merkezi esas almaktadır. Bu, şehir alanlarında mal hareketlerinin önemini vurgulamaktadır.

Şehirlerdeki mal hareketlerinin sonucunda parasal ve zaman olarak önemli bir maliyet sözkonusu olmaktadır. Kamyonlar malların büyük bir bölümünü şehir içinde taşımaktadır.

Taşıma maliyeti kamyonların daha düşük yükleme faktörleri nedeniyle daha pahalı hale gelmiştir. Kamyonların yükleme faktörlerindeki bu düşüşler, tüketicilerin daha geniş bir kapsam içindeki ihtiyaçlarını karşılamak üzere daha küçük miktarda yüklerin daha sık olarak taşınmasından kaynaklanmaktadır.

Kentler şimdi sürdürülebilir bir ekonomik refah için gerekli olan etkin bir ulaştırma sisteminde yatırım ve ticaret yapacak global bir yarışla karşı karşıyadır. Bu nedenle, etkin ve çevre dostu lojistik sistemler kentlere ekonomik gelişme konusunda yarışabilir olma konusunda yardımcı olmaktadırlar.

E-ticaret (electronic commerce) alanındaki son gelişmeler Kentsel Lojistiği daha önemli hale getirmiştir. E-ticaret’in gelişmesi ve Kentsel Lojistik konusunda etkileri ile ilgili 2 önemli nokta vardır.

A) E-ticaret müşterilerin ve tüketicilerin taleplerine büyük bir öncelik vererek lojistik faaliyetlerini değiştirir.

B) Lojistik faaliyetleri, e-ticaret ile içiçe geçerek mal hareketlerinin arz ve talep dengesini kurar.

Böylelikle e-ticaret işe iş (B2B), işe tüketici (B2C) gibi direkt ve bireysel ve hızlı iş konularında düşük maliyetli bir fırsat yaratır. Bunun sonucunda, üreticiler lojistik sistemlerini daha yüksek müşteri bireysel talep seviyelerini karşılayacak daha düşük maliyetli, daha güvenilir ve hızlı sistemlerle değiştirmek ihtiyacını duyarlar. Mal hareketlerinin arz ve talep dengesini internet üzerinden kurabilen platform, kamyonların yükleme faktörlerini artırarak lojistik sistemlerin daha akılcı hale getirilmesini sağlar. Bu değişiklikler, trafik sıkışıklığının azaltılması ve çevrenin

69 Göndericiler (Üreticiler, toptancılar ve perakendeciler) Yük Taşıyıcılar (Nakliyeciler, ambar şirketleri) Yöneticiler (Ülke, eyalet ve kent

seviyesinde) Yerleşimciler

(Tüketiciler)

iyileştirilmesinde rol oynayabilir de oynayamaz da. Demek ki, Kentsel Lojistik insiyatiflerinin uygulanması taşıma maliyetlerinin azaltılması ve sosyal sorunların çözülmesi için daha önemli olacaktır.

“Kentsel Lojistik” kavramı (Ruske, 1994; Kohler, 1997; Taniguchi ve van der Heijden 2000a) yukarıda bahsedilen zor ve komplike problemlerin çözüm potansiyeline sahiptir. Taniguchi (1999a) Kentsel Lojistiği, “şehirleşmiş alanlarda trafik çevresini, trafik sıkışıklığını ve enerji tüketimini dikkate alarak özel şirketler tarafından yürütülen lojistik ve taşıma eylemlerinin pazar ekonomisi çerçevesinde optimimizasyonu” olarak tanımlamıştır. Kentsel Lojistiğin amacı bir şehirsel alanda, şemaların kamuya olduğu kadar özel sektöre de yararlarını ve maliyetlerini dikkate alarak lojistik sistemleri global olarak optimize etmektir.

3.1.2. Taraflar

Kent taşımacılığında dört ana taraf yer almaktadır: a) Göndericiler

b) Yük taşıyıcılar c) İkamet edenler d) Yöneticiler

Şehir yük taşımacılığında bu tarafların herbirinin kendi belirli hedefleri vardır ve değişik biçimde davranırlar. Kentsel Lojistik modelleri bu faktörleri dikkate almak durumundadır.

70

Göndericiler, başka şirketlere mal gönderen veya onlardan mal alan yük taşıyıcılarının müşterileridir. Göndericiler genellikle maliyetleri, yükleme zamanını, taşımanın güvenilirliğini kapsayan servis seviyelerini en yükseğe çıkarmak isterler. Son zamanlarda taşıyıcıların müşterilerine yükleme/boşaltma için belirlenmiş zaman aralıklarında ulaşmaları yaygın hale gelmiştir. Japonya’da, Osaka ve Kobe’de yapılmış olan son bir araştırma, yük taşıyıcıların yük teslimatında %52, yük toplamada %45 oranında önceden belirlenmiş zaman aralıklarında çalışmalarının istendiğini göstermiştir. Bu kısıtlayıcı zaman pencereleri daha küçük miktarlarda ve daha sık taşımayı beraberinde getirmiştir. Malların teslimatındaki güvenilirlik tam zamanında (just-in-time) yükleme sistemlerinde daha önemli olmuştur. İki tür güvenilirlik vardır:

a) mallara zarar vermeden teslimat

b) daha önceden belirlenmiş müşteri teslimat zamanına uyum

Yük taşıyıcılar karlarını enbüyüklemek için malları toplamak ve müşterilere teslim etmekle ilgili maliyetleri enaza indirmeye çalışırlar. Müşterilere daha düşük maliyetle daha yüksek hizmet seviyesi sağlamak için büyük bir baskı vardır. Bu, özellikle taşıyıcıların müşterilere belirli zaman aralıklarında uğraması istendiğinde önem kazanır. Ancak, yük taşıyıcılar şehiriçi yollardaki trafik sıkışıklığına bağlı olarak araçlarını işletmekte zorluk çekerler. Bu küçük yükler taşınırken kamyonların verimsiz kullanılmasına ve erken varmaları nedeniyle müşteri lokasyonlarının yakınında beklemelerine neden olur.

Yerleşimciler, şehirde yaşayan, çalışan ve alışveriş eden kişilerdir. Taşıdıkları yükler kendileri için gerekli olsa da, büyük kamyonların ara yollarda dolaşmalarından hoşlanmazlar. Yerleşim alanlarının yakınındaki trafik sıkışıklığını, gürültüyü, hava kirliliğini ve trafik kazalarını enaza indirmek isterler. Şehrin ticari alanlarındaki parakendeciler, malları onlar için elverişli bir zamanda teslim almak isterler. Ancak bu bazen ikamet edenlerin sakin ve güvenli lokal yollar istekleriyle çelişir.

Şehir yöneticileri şehrin ekonomik gelişmesini sürdürmek ve iş olanaklarını artırmak isterler. Trafik sıkışıklığını ortadan kaldırmak, çevreyi iyileştirmek ve şehir içinde yol güvenliğini artırmak isterler. Tarafsız olmaları ve şehiriçi taşımacılığında taraf olan diğer katılımcılar arasında çıkabilecek anlaşmazlıkları çözmede önemli bir rol

71

oynamaları beklenmektedir. Bu nedenle Kentsel Lojistik insiyatiflerini koordine edecek ve hızlandıracak olanlar yöneticilerdir.