Temel Kavramlar

Akıllı Ulaşım Sistemleri (ITS) taşıma sistemlerindeki maliyetleri azaltmak üzere gelişmiş teknolejilerin uygulanmasını içermektedir. Akıllı Ulaştırma Sistemleri (ITS) “gelişmiş elektronik ve iletişim teknolojilerinin kullanılarak insanları, araçları ve yolları entegre, akıllı sistemlere dahil etmeyi içerir” (Nissan, 1998).

Elektronik ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerden yararlanan ITS: i) Nakliye dağıtım maliyetlerini azaltabilir

ii) lokal teslim araçlarının verimliliğini artırabilir. ii) ticari araç işletimindeki güvenilirliği artırabilir iii) güvenliği artırabilir

Kent taşıma sistemlerinin kapasitesini artırabilir (ek trafik altyapısı gerektirmeden) Akıllı Ulaştırma Sistemleri’nin (ITS) iki anahtar elemanı vardır: akıl ve entegrasyon. Akıl, veri toplama ve bilgi işleme yoluyla bilgi kazanmayı içerir. Entegrasyon sistemin ana elemanlarının koordinasyonu ve birleştirilmesiyle ilişkilidir.

Gecikme ve trafik maliyetlerindeki azalma yoluyla verimlilikteki gelişmeler, entegre bilgi sistemleri geliştirilerek sağlanabilir. Bu, aynı zamanda yükün kent alanlarındaki hareketi ile ilişkili sosyal ve çevresel etkileri azaltacaktır.

110

Akıllı Ulaştırma Sistemleri etkin Kentsel Lojistik şemalarının geliştirilmesi için bir dizi fırsat yaratır. Birçok şehirde yeni yollar için para ve yerin yetersiz olması nedeniyle, varolan taşıma sistemlerini etkin olarak kullanacak yollara ihtiyaç vardır. Tam zamanında (just-in-time) taşımacılığın artması ile taşımacıların performansının ve esnekliğinin artırılması yönünde ihtiyaçlar belirlenmektedir (OECD,1992).

Kentsel Lojistik tabanlı Akıllı Ulaştırma Sistemleri (ITS) aynı zamanda organizasyonlar arasında bilgi ve veri paylaşımını gerektiren yatay veri entegrasyonuna dayanmaktadır. Bu da yüksek derecede taahhhüt ve koordinasyonu gerektirir. Bilgisayar sistemleri tüm organizasyonlar arasında uyumlu olmalıdır. Akıllı Ulaştırma Sistemleri’nin genellikle üç elemanı vardır:

 veri toplama  veri işleme

 bilginin neşredilmesi

Bu bölüm Kentsel Lojistik için başarılı Akıllı Ulaştırma Sistemleri (ITS) yaratılması için gelişmiş teknolojinin nasıl geliştirileceğini ve kullanılacağını tartışmaktadır. 3.3.2. Veri Toplama

Akıllı Ulaştırma Sistemleri’nin önemli bir bileşeni Yönetim ve işletme prosedürleri için girdi oluşturacak verilerin toplanmasıdır. Kentsel Lojistik, Akıllı Ulaştırma Sistemleri için yaygın bir veri kullanımına ihtiyaç vardır.

Değişkenlikleri, kesinlikleri ve kaynakları ile karekterize edilen değişik tipte verilerin toplanması gerekir.

a) Değişkenlik

i) Statik (sabit)

ii)Dinamik (sıklıkla değişen) b) Kesinlik

i) Deterministik (kesin) ii) Probabilistik (gelişigüzel)

111 c) Kaynak

i) Kamu sektörü (yollara veya alanlara bakan resmi kurum) ii) Özel sektör (taşıyıcılar ve müşteriler)

Tablo 3.1 Sistemsel Veri Toplama (Thompson, 2001) Değişkenlik Kesinlik Sistem spesifikasyonu

Ulaşım ağı geometri & düzenlemeler

Statik Deterministik Arazi kullanma yöntemleri Statik Deterministik Sistem Talebi

İstatistiki trafik yoğunluğu ve diğer araçların sıfatları

Statik Deterministik Sistem Performansı

Seyahat süreleri –istatistiki Statik Probabilistik

-gerçek zamanlı Dinamik Probabilistik

Olaylar(kaza,hava durumu, özel olaylar)

Dinamik Deterministik

Tablo 3.2 Dağıtım Yönetimi için Veriler (Thompson, 2001) Değişkenlik Kesinlik Filo

Araçlar Statik Deterministik

Araç lokasyonu Dinamik Deterministik/Fuzzy Müşteriler

Lokasyon -istatistiki Statik Probabilistik -gerçek zamanlı Dinamik Deterministik Zaman pencereleri –istatistiki Statik Deterministik -gerçek zamanlı Dinamik Deterministik Talep - istatistiki Statik Deterministik - gerçek zamanlı Dinamik Deterministik

Ulaşım ve arazi kullanım sistemleri ile ilgili veriler genellikle kamu sektörü tarafından toplanır. Taşımanın doğası ile ilgili veriler genellikle taşıyıcılar tarafından toplanır. (Tablo 3.2) Araçların yerleşimi ile ilgili veriler deterministik (depoda,müşteride veya GPS kullanarak) veya bulanık olabilir. Kamyonlar yüklenmeden elde edilen veriler statiktir ve doğa gereği deterministiktir. Taşıma araçları için yol düzenleme yönetmelikleri ağırlık, yükseklik, park süreleri, dönüş yasakları gibi konuları içerir.

Dinamik ve gerçek zamanlı bilgiler özel belirleme teknolojileri ile sürekli veri toplanmasını içerir:

112

a) trafik (seyahat süreleri,hacimler,olaylar) b) hava durumu

c) araç lokasyonu (örn:GPS)

Statik bilgiler yol ağ elemanlarını kapsar (örn:hız limitleri)

Kentsel Lojistik şemaları temelli ITS için veri toplama programının oluşturulması ve bakımı, katılımcıların ihtiyaçlarını ve sorumluluklarını tanımlamayı içerir. Bazı konular ele alınmalıdır:

a) Kayıt etme

i) frekans ve güncelleme ii) depolama

iii) veri gerialma b) Sahiplik

i) fiyatlandırma

ii) verinin kalite kontrolü (entegrasyon) c) Özellik

i) mahremlik

ii) güvenlik (özellikle araç lokasyon bilgisi)

Günümüzde mobil telefonlar ve radyolar sürücüler, kontrol merkezleri ve müşterilerin haberleşmesinde kullanılmaktadır. Ancak veri toplanmasını ve iletişimi mümkün kılan bir dizi gelişmiş bilgi teknolojisi mevcuttur.

Kamyon verilerinin otomatik olarak toplanması için değişik teknolojiler mevcuttur. Gelişmiş ölçüm cihazları, kamyonların uzunluk, yükseklik ve hız gibi özelliklerini ölçebilmektedir (Bergan, 1995; Karuo ve Koyasu, 1995). Bu ölçümler gözlem merkezleri ile ilişkilendirilerek, planlama, yönlendirme ve filo yönetimi amaçlı kullanılabilmektedir.

Akıllı Ulaştırma Sistemleri (ITS) aslında araç seyahat sürelerini otomatik olarak toplamak amacıyla oluşturulmuştur (Kurosaki, 1993). Araç seyahat sürelerini gerçek zamanlı olarak toplamak üzere görüntü işleme tekniklerine dayanan araç plaka tanımlama teknolojileri geliştirilmiştir (Takahashi, 1996).

113

Kaldırımlara yerleştirilen çoklu elektro-manyetik halka sensörleri kamyonların uzunluğuna ve dingil sayısına bağlı olarak standartlara uygunluğunu ölçebilmektedir (Vincent, 1986).

Japonya’da araç radar dedektörleri araç tiplerini ayırdetmede, bazı özel kameralar plakaları görüntülemede kullanılmakta ve bütün bunlar gerçek zamanlı görüntü işleme yöntemleriyle bütünleştirilerek seyahat sürelerini hesaplamada kullanılmaktadır (Trafik Bürosu, Milli Polis Teşkilatı, 1998). Araçlarla iki yönlü optik haberleşmeyi sağlamak üzere infrared ışınımı kullanan araçları tespit etmek üzere infrared araç dedektörleri de kullanılmaktadır.

Gerçek zamanlı araç lokasyon ve pozisyon verileri işlerin dinamik olarak atanmasını ve müşterilere mallarının şimdiki lokasyonları ve günclleştirilmiş varış zamanları konusunda bilgi vermeyi mümkün kılar. Araçlarla ilgili seyahat sürelerinin otomatik olarak toplanmasında kullanılabilecek çeşitli yöntemler mevcuttur. Bu da GPS (Global Pozisyon Belirleme Sistemleri) ve elektronik etiketler gibi araçlar içindeki gelişmiş cihazlarla yapılır.

GPS, A.B.D. Savunma Bakanlığı tarafından geliştirilmiş obje takip sistemidir. Uydu tabanlıdır ve dünyanın her yerinde, tüm zamanlarda kullanılabilir. Havacılık ve denizcilik gibi pekçok ulaştırma alanlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. GPS, uydu teknolojileri kullanılarak, araçların dinamik lokasyonunun bulunmasını mümkün kılar. Araçların lokasyonunun koordinatları gerçek zamanlı olarak verilir. Oldukça pahalı olsa da GPS, otomatik araç lokasyonlarının belirlenmesi için başı çeken tekniktir. VRS amaçları için yeterli olan, 10m’den az hassasiyeti sağlayabilmektedir. Kent alanlarındaki kararsız performansın üstesinden gelebilmek için giroskop tabanlı hesaplama yöntemleri GPS ile bağlantılı şekilde kullanılmaktadır. Bu da dijital haritalar üzerinde (örn:GIS) gösterilebilmektedir. Diğer alernatif yöntemler, haberleşme ve izleme amaçlarıyla kullanılan kaldırım fenerleri,uzmanlaşmış mobil radyo kuleleri ve jeo-senkronize uydu ağlarıdır. Ancak bu tekniklerin hassasiyeti GPS’e oranla daha azdır Bireysel şirketler filolaının gerçek zamanlı olarak görüntülenmesi için bu tür araçlar satınalabilir.

Kent dağıtım ağlarının performansını görüntilemek üzere değişik ağ performans verileri toplanabilir:

114 b) Olaylar

c) Yol bakımı

Araçlara takılan elektronik etiketler, araçlar dedektörlerden geçtiği sırada okunan indüksiyon halkaları ve tarama ekipmanları ile takip edilebilir. Seyahat süreleri aynı aracın ağda değişik lokasyonlarda okunan çoklu okuma değerlerinin karşılaştırılması ile bulunabilir (Kloot, 1999). Pekçok kentte trafik sıkışıklığının yönetimi ve performans izleme amaçlarıyla, otomatik seyahat süresi verileri toplama sistemleri bulunmaktadır.

Melborn’da anayol ağında elektronik taşıt etiketleri ve kavşaklarda okuyucularla seyahat süresi verileri toplanması önerilmektedir. Özel olarak finanse edilen Kent Bağlantısı gişelerinde kullanılmak üzere “e-etiketler” yüzbinlerce araç sahibi tarafından satınalınmıştır. CENstandardı olan 5.8 GHz’de çalışan ve 200 kavşaktaki trafik ışıklarına yerleştirilen antenler kullanılacaktır. Etiket okuyucular antenlerden gelen sinyalleri okuyarak, SCATS trafik sinyali iletişim sisteminde karşılaştırılmak üzere bunları merkezi bir bilgisayara gönderecektir.