Veri İşleme

Veri işleme Kentsel Lojistik ITS’in önemli bir bileşenidir. Veriler bilgiye dönüştürülmelidir. Bilginin bilgi olması için karar vermede uygun olan biçimlerde ve zamanda iletilmesi gerekmektedir (Bowyer ve Taylor, 1985). Dolayısıyla bilginin karar vericiler için uygun zamanda ve anlaşılabilir bir biçimde sağlanması gerekmektedir.

Bilgi dönüştürülmüş veridir, demek ki: a) işlenmiş b) yapısallaştırılmış (organize) c) ulaşılabilir d) kıyaslanabilir e) karşılaştırılabilir f) kullanılabilir g) uygun

115 h) bilgilendirmek üzere iletilebilir olmalıdır.

Veri işleme genellikle aşağıdaki prosedürleri kapsar: a) gerçekleme

b) özetleme c) entegrasyon d) tahmin

Bu görevleri gerçekleştirmek üzere özel prosedürlerin gerçekleştirilmesi gerekir. Bunların doğası sistemin spesifik görev yapmasına bağlıdır.

Verinin görünür hatalarının (eksik veya geçersiz olması) bulunması veri işlemenin önemli bir bileşenidir. Düzeltme prosedürlerinin oluşturulması gerekebilir. Kabul edilebilir hata seviyeleri ve veri hassasiyet seviyeleri belirlenmelidir.

Özetleme, veriyi bir zaman veya uzay boyutunda toplamayı kapsar. Entegrasyon değişik kaynaklardan gelen verinin birleştirilmesidir. İlişkisel yapılar tanımlanmalıdır. Tahmin için matematiksel modellerin geliştirilmesi gerekir.

Kent Lojistiği, Akıllı Ulaştırma Sistemleri (ITS) için gerekli veri işleme prosedürleri bilginin geliştirilmesinin yönetimi için bir sistem oluşturulmasını gerektirir. Veri tabanları tasarlanmalı ve oluşturulmalıdır. Bu da dosya yapılarının (örn:kayıtlar ve sıfatlar) oluşturulmasını, insan arayüzlerini ve formların düzenlenmesini kapsar. Veri için yeterli fiziksel depolama kapasitesi kadar yedekleme ve güvenliği de dikkate alan yöntemler geliştirilmelidir. İlişkisel yapılar veri tabanlarının entegre olmasını sağlar.

Performansı ve gelecekteki koşulları tahmin etmek üzere modeller geliştirilmelidir: a) işletme maliyetleri

b) hizmet seviyesi c) seyahat süreleri

116 3.3.4. Bilgi Yayılımı

Kentsel alanlarda mal hareketinin verimli olmasını sağlamada bilginin yayılması, Akıllı Ulaştırma Sistemleri (ITS) tabanlı Kentsel Lojistiği şemalarının önemli bir bileşenidir. Bu da, bilginin kullanıcılarının karar verme çevresinin anlaşılmasını içerir. Potansiyel kullanıcıların bilgi ihtiyaçlarının dikkate alınması, yayılımın formunu ve zamanlamasını etkileyecektir. Varolan teknolojinin kullanımı dikkate alınmalıdır. Karar vericilere bilgiyi yaymanın değişik yolları vardır.Bazı konuların dikkate alınması gerekir:

a) Karar vericiler kimlerdir? (bilginin kullanıcıları) i) sürücüler

ii) yükleyiciler iii) filo yöneticileri

b) Bilgiye neden ihtiyaç duyulmaktadır? (uygulama) i) filo yönetimi

- araç rotalama ve çizelgeleme - araç takibi

- sürücü iletişimi ii) araç yönetimi - rotalama

- araç operasyonu - acil durum bilgileri

c) Bilgi nasıl sunulmalıdır? (örn:hangi ortamda) - internet - telefon - fax - kamyon molaları - TV - radyo

117

Kullanıcı ihtiyaçlarını karşılamak üzere genellikle iki yönlü iletişim gereklidir. Son teknolojik gelişmelere paralel olarak bilgiyi ticari araç operatörlerine iletmek için değişik yöntemler vardır (örn:ticari araç radyo yayınları, mobil telefonlar veya internet).

Karar vericilerinin bilgiyi alma ve anlama yetenekleri çoğu zaman kısıtlı olacak ve kulanıcı tipine ve lokasyonuna bağlı olark değişecektir:

a) Kullanıcılar i) yükleyiciler ii) sürücüler iii) yöneticiler b) Lokasyon i) kontrol merkezi ii) yolkenarı iii) araç

Araç bilgisayar sistemlerinin ticari araç işletenler için belirli sayıda yararı vardır ve bunların kent lojistiğinde etkin bir araç olma potansiyelleri vardır (Hellaker, 1996; Suziki, 1999).

Sürücüler tarafından ele alınması gereken ve verimlilik artışına yol açan pekçok idari görevin otomasyonunda kullanılrlar. Araç bilgisayar sistemleri ücretleri hesaplayabilir, performansı gözlemleyebilir ve raporlar üretebilirler. Dokümantasyon ve faturalama da gerçekleştirilebilir.

Yükleme merkezleriyle iletişim müşteri taleplerini gerçek zamanlı olarak işeyerek müşterilerin yeniden çizelgelenmesini sağlayabilir. Araç lokasyonları, kargo miktarı ve diğer gelişmeler mobil telefonlar kullanılarak kontrol merkezlerine iletilebilir. Varış zamanlarını belirlemek üzere navigasyon teknikleri kullanılbilir. Bu da yük faktörlerinin artmasını, seyahat süresinin ve gerek duyulan araç sayısının azalmasını sağlar.

Araç bilgisayar sistemleri ile bağlantılı olarak bir dizi güvenlik yararı da sözkonusudur. Sürücünün telefonu kullanmasına gerek kalmadan, bilgisayar işle ilgili bilgileri alabilir. Tehlikeli sürüşler, hızlanma, ani fren ve hızlı ivme ile ilgili

118

uyarılar sürücülere verilebilir. Bu olayların gözlenmesi sürücü eğitimine de yardımcı olabilir.

Araç bilgisayarları, operasyonel verimliliğin izlenmesi, yakıt tüketimi, araç hızı, sürücülerin çalışma süresi, bakım ve çizelgeleme sistemlerine geri bildirim gibi sürücü ve araç performansı konularında otomatik olarak bilgi yükleyebilirler. Müşterilerde ve depoda yükleme/boşaltma yapmak için bekleme sürelerini izleyerek araç ve mal kontrolünün etkinliğinin artmasını sağlayabilirler.

Araç pozisyonlarını tanımaya yönelik araç birimleri yol fiyatlandırmasını hızlandırma potansiyeline sahiptir. Bölge giriş ve çıkışlarındaki yol fiyatlandırma sistemleri ile ilgili testler Hong Kong’da gerçekleştirilmiştir (Kakihara, 1999). Navigasyon şehir haritaları ve sürücülerin yerel bilgileri ile gerçekleştirilmektedir. Gerçek zamanlı trafik koşulları ile ilgili bilgiler, radyodaki trafik bültenlerinden, CD radyodan ve mobil telefonlardan alınmaktadır. Ancak araç navigasyon sistemlerinin zaman ve maliyet tasarrufu, sürücünün işyükünün azalması, daha güvenilir çizelgeleme ve daha basit koordinasyon gibi bir dizi yararı vardır. Almanya’da 4000 filo operatörü üzerinde yapılan bir ulusal araştırma kamyon navigasyon sistemlerine olan ihtiyacı göstermiştir (Just ve Krug, 1999).

Trafik ve hava koşulları ile ilgili gerçek zamanlı verilerin önemi yüksek ve çok yüksek olarak hesaplanmıştır. Pazar nüfuzu; birimlerin maliyeti, güvenilirliği, gerçek zamanlı veriye hassasiyeti ve sürücülerin verilen talimatları anlamalarıyla ilişkili bulunmuştur.

Araçlar, müşteriler ve kontrol merkezleri arsındaki iletişimler değişik biçimler alabilirler:

a) Araçlardan

i)lokasyon bilgisi

ii) araç statüsü(yük faktörü) iii)kargo statüsü

b) Araçlara i)talimatlar

119 iii) trafik ve hava durumu bilgisi c) Müşterilere

i)malların lokasyonu ii) beklenen varış zamanı

Araç bilgisayarları kullanılarak sürücü talimatları oluşturmaya yarayan rotalama bir dizi kriter temelinde oluşturulmaktadır:

a) Mesafe

b) Seyahat süresi-gerçek zamanlı (olaylar ve yol bakımı)

c) Kısıtlamalar-bağlantılar&dönüş hareketleri (yükseklik, ağırlık ve zaman)

d) Geçiş ücretleri e) Dönüş sayısı

Rotalama sistemlerinin aşağıdaki yararları vardır: a) Artan filo verimliliği

b) Azalan sıkışıklık c) Artan güvenilirlik

Örneğin Arizona için geliştirilen FlettOnline yazılımı, kent alanları için her 30 dakikada bir güncellenen TrafficCast tahminlerini kullanmaktadır (Li, 1999).

Kamyon rotaları ağını ve kamyon bilgilerini içeren Bremen şehrinin dijital yol haritası kamyon şirketlerine bedava olarak dağıtılmıştır (Just ve Krug, 1999). Bu da kamyon rotalarını kullanan kamyon sayısının artışına ve tali yolları kullananların azalmasına yol açmıştır.

İnternet, ITS tabanlı Kentsel Lojistik şemalarının dayandığı bilgilerin yayılması için güçlü bir araçtır. Geniş bir alanda değişik tipte bilgisayar arsında veri alışverişini mümkün kılar. Kent alanlarında malların dağıtımını iyileştirmek amacıyla belirli sayıda Internet tabanlı sistem geliştirilmiştir (Wild ve Moller, 1997). Örneğin, Yunanistan Aspropyros’ta bir bilgi kiosku, seyahat planlama ve rezervasyon hizmetleri konusunda faaliyet göstermektedir.

120

İnternetin işten işe (B2B) ticaretin geliştirilmesinde ve bilgi paylaşımında önemli bir potansiyeli vardır. Elektronik veri paylaşımının (EDI) teknoloji ağırlıklı çalışan sınırlı sayıda şirket tarafından kullanıldığı durumlarda, internete erişim kolaydır ve kuruluşlar arsındaki iletişimi sağlamaktadır. B2B bilgi paylaşımında tek bir standart iletişim protokolü sağlamaktadır. İnternetin, ITS Kentsel Lojistik şemalarının ayrılmaz bir şekilde kullanılmasının çeşitli yolları vardır:

a) arz zinciri üzerinde gerçek zamanlı envanter ve sipariş izleyebilme b) müşteriler ve ticaret ortakları arasında etkileşim

c) yük izleme d) pazarlık sistemleri 3.3.5. Coğrafi Bilgi Sistemleri

Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) uzamsal veriyi işleyen,haritalayan ve saklayan bilgisayar tabanlı prosedürlerdir. Uzamsal objelerin (örn:caddeler) sıfatları tek bir veritabanında depolanabilir. Uzamsal ağlarda analiz yapmak üzere çeşitli teknikler mevcuttur. Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS), trafik ağını ve performans verilerini entegre eden bir çerçeve oluşturarak oluşturlacak trafik ağının temsili için gerçekçi veriler sağlar.

Varolan araç rotalama ve çizelgeleme prosedürleri geliştirilmesi beklenen trafik ağının realistik bir temsilini mümkün kılmaz (Eibl, 1996) Yol ağ bilgileri (örn: dönüş kısıtları, parketme ve hız limitleri, çizilen rotalar, şerit sayıları, meyiller)

GIS ile yönetilebilir ve modellerle entegre edilebilir. Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS), gereken görevleri gerçekleştirme potansiyeli olan Bilgisayarlı Araç Rotalama ve Çizelgeleme (CVRS) sisteminin (Calogero, 1994; Keenan, 1998) başarılı bir şekilde işletilmesi için uzamsal ve entegre bir referans sistemidir. Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS), kentsel alanlarda müşteriler arasındaki minimum maliyetli rotaların tahmininde gerekli olan yol nitelik bilgilerinin (geometri ve seyahat süresi) verimli bir şekilde depolanmasını ve kullanılmasını sağlar. Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS), yazılımının analitik, haritalama ve veritabanı özellikleri, CVRS sistemlerine de destek olmaktadır. Örneğin, adres belirlemede (geocoding) bir lokasyonun (depo, müşteri vs) bilgisayarlı bir haritada otomatik olarak lokasyonunun belirlenmesi gerçekleştirilir. Yolların bağlanabilirliği, kanuniliği ve tavsiye edilebilirliği

121

bağlamında rotalar geliştirilebilir. Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS)’nin araç rotalama ve çizelgeleme sistemleri ile entegre edilebilmesi için çeşitli yollar mevcuttur. Birinci olarak Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) rotalama ve çizelgeleme prosedürlerinde arayüz olarak kullanılabilir. Rotalama ve çizelgeleme prosedürleri ile Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) arasında veri aktarımları mümkündür. Böyle bir durumda optimizasyon modülleri, Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS)’nden ayrı olarak koşulur. Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) sadece ağ verisini yönetmek ve sonuçları göstermek için kullanılır.Bunu yapabilmek için dinamik veri alışverişi (DDE) protokolleri kullanılarak iki paket arasında süreç içi ilişki bağlantısı (IPC) kurulması gerekir. Araç rotalama ve çizelgeleme modülleri Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS)’nin içine de alınabilir. Bunlar kullanıcı tanımlı modüller olabileceği gibi, içe konmuş prosedürler de olabilir. Pek çok Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS), masaüstü uygulamasında gruplama, ağ bölümleme, zaman pencereleri ile araç rotalama gibi lojistik prosedürler ve rotalama kümeleri vardır. Pekçok, Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) (örn:MapInfo ve TransCAD) içine konmuş prosedürler gibi çalışan ve diğer programlama ortamlarında geliştirilmiş modüllerin kullanımını mümkün kılar. Mal dağıtım analizi için Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) kurulmasında, trafik ağıyla bunun performansı kadar dağıtım ağı da belirlenmelidir. Buna, diğer fiziksel geometrik bilgiler de katılabilir. Bağlantılar için seyahat süreleri dahil edilebilir veya mesafelerden tahmin edilebilir. Depoların ve yükleme / boşaltma noktalarının lokasyonu da tarif edilmelidir. Mal miktarı ve belirlenen varış zamanı gibi özellikler de sıfatlar olarak depolanabilir.

Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) kütüphanalerine aynı zamanda tek başına duran (stand alone) programlama çevrelerinden de ulaşılabilir ve uzmanlaşmış optimizasyon prosedürleri entegre edilebilir. Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) içine dağıtım ağlarını dahil etmek ve görüntüleme ve düzeltme için spesifik programlar geliştirilebilir. Bunu gerçekleştirmek için ağ formatının optimizasyon modelleri için daha uygun bir yapıya dönüştürülmesi ve optimal rota ve çizelgelerin görüntüleme ve sonuçların analizi için Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) ortamına aktarılması gerekir. Buna örnek olacak bir sistem Melbourne için geliştirilmiş ve DELPHI programlama ortamında MapObject Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) aracı kullanılmıştır (Thompson, 1999). Lokasyon detayları, mallar için olan talep ve montaj fabrikalarının zaman pencereleri, entegre yazılım geliştirme ortamında ele alınmıştır.

122

Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) kent taşımacılığındaki son uygulamalar, tehlikeli rotaların planlanması (Kim, 1998) ve gerçek zamanlı filo planlaması (Wang, 1998) konularındadır.