Uluslararas› Ceza Hukuku Kongresi (Roma, 29 Eylül - 5 Ekim 1969)

Çeviren Stj. Av. Burak Candan^*

* ‹stanbul Barosu’nda Stajyer Avukat

Öneriler:

Cezai koruma, bar›fla ve insanl›¤a karfl› suçlar gibi kiflisel de¤erleri veya toplumsal temelleri koruyucu nitelikte olmal›;

Suç say›lan fiillerin belirlenmesinde kanunilik ilkesi kat› bir flekilde uygulanmal›, mesleki olarak sorumlu tutulacak kiflilerin veya tehlike fle-killerinin aç›k bir flekilde belirlenmeli;

Tehlike suçlar›n›n cezaland›r›lmas›nda hâkime en etkili olabilecek cezay›, güvenlik tedbirleri veya toplumsal müdahaleyi belirleme yetkisi verilmeli.

II. Bölüm

Ceza Davas›n›n ‹ki Bölüme Ayr›lmas›:

Girifl

Kongrede temsil edilen ülkelerde çok say›da ve farkl› ceza sistemleri-nin uygulanmas›, belirli bir metot önermeyi imkâns›z k›lmaktad›r. olma-s›n› önermek mümkün görünmemektedir. Bu nedenle, belirtilecek olan öneriler genel niteliktedir.

Her ceza sisteminde yap›lacak uyum çal›flmalar›nda, hukuki düzenle-melerin “corpus juris” ve genel amac›na uygun davran›lmal›d›r.

Kararlar

1. Hâkim, en az›ndan tehlikeli suçlarda, kusurluluk ve maddi olay aç›s›ndan delilleri inceleme ve ilk bölümde tart›flma hakk›na sahip olmal›d›r. Di¤er bir de¤iflle delilleri suçun objektif ve subjectif un-surlar› aç›s›ndan de¤erlendirebilmelidir.

Böyle bir durumda, mahkeme bu bölümde uygun yapt›r›m› belir-lemek ad›na san›¤›n kiflili¤ini irdelememelidir, sadece belirli du-rumlarda bu incelemeyi yapabilir. (örne¤in zihinsel bir hastal›k kusurlulu¤u ciddi flekilde etkiledi¤inde, ilk aflamada bu durumun incelenmesi gerekebilir.)

2. Davan›n iki bölüme ayr›lmas›, delillerin incelenmesinin ve itirazla-r›n incelenmesi ya da ikinci bölümün yarg›ç taraf›ndan belirlene-cek olan ileri bir tarihe b›rak›lmas›yla gerçekleflir.

Davan›n ertelenmesi, mümkün olan en yak›n zamana olmal›d›r.

Baz› sistemlerde, yapt›r›ma iliflkin sorunlar›n incelenmesi için flüp-helinin r›zas›n›n al›nmas› aranmaktad›r.

3. Yapt›r›m›n belirlenmesi amac›yla toplanan bilgiler (flüphelinin ki-flisel ve ailevi durumu kastedilmektedir) mümkün oldu¤u ölçüde ortaya ç›kar›lmamal›d›r. Bu bilgiler suçun ifllendi¤inin kabul edil-mesinde önce hakime bile aç›k olmamal› ve bilgilerin herkes tara-f›ndan bilinmesi, flüpheli için zedeleyici ve zarar verici ise bu bil-giler kamu ile paylafl›lmamal›d›r. San›¤›n kiflili¤i göz önünde bu-lundurularak gerçeklefltirilen araflt›rmalar ve sonuçlar›, daha sonra savunma avukat› ve savc›n›n gerekti¤inde baflvurabilece¤i flekil-de, gizlice dosyalanmal›d›r.

4. Ceza davalar› iki ayr› bölüme ayr›ld›¤›nda, ikinci bölüm, ayn› hu-kuki otorite taraf›ndan yürütülebilece¤i gibi, yapt›r›m› belirlemeye yetkili baflka bir hukuki otorite önünde de yap›labilir. ‹kinci du-rum söz konusu ise, özel yeterlili¤e sahip kriminoloji uzmanlar›-n›n suçlunun kiflili¤inin adli makamlar önünde de¤erlendirilme-sinden sonra bu aflamay› gerçeklefltirmeleri gerekir. (Büyük bir ço¤unluk ilk seçene¤i tercih etmektedir.)

5. ‹kinci bölümde, san›¤›n kusurlulu¤una dair flüpheleri art›ran yeni delillerin ortaya ç›kmas› durumunda, hüküm bu deliller ›fl›¤›nda yeniden ele al›nacakt›r.

6. E¤er dava iki bölüme ayr›l›rsa, öngörülen yasal bütün garantilerin ikinci bölüm s›ras›nda da dikkate al›nmal› ve yapt›r›m gerekçeli olmal›d›r.

III. Bölüm

Cezan›n Belirlenmesi ve Uygulanmas›nda Hakimin Rolü 1. Cezan›n ve güvenlik tedbirlerinin belirlenmesinde hakimin

dikka-te almas› gereken unsurlar, en az›ndan genel bir flekilde kanunla belirlenmelidir.

2. Masumiyet karinesi, insan flahs›na ve ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’ne sayg› göstererek hâkim, bir durumu suç olarak nitelendirmek ve suçlunun kiflili¤ini aç›klamak için, sosyal ve fen bilimlerini dikka-te almal›d›r.

3. Cezan›n ve güvenlik tedbirlerinin uygulanmas› için kullan›lan me-totlar kanunla düzenlenmelidir. Bir ve ikinci bölümlerin sonuçlar›-na göre, hakim, gerekçeli karar vermelidir.

4. Hakim, cezan›n ve güvenlik tedbirlerini uygulanmas›nda, savc› ve savunma avukat›na dan›flmal›d›r.

5. Hakimin karar›n› belirleyen cezan›n ve güvenlik tedbirlerinin uy-gulanmas›n›n gerekçeleri belirlenmelidir.

Ceza yarg›lamas›n›n sorumluluklar›, konusunda böyle bir sorum-lulu¤u alan hakime gerekli e¤itimin verilmesi gerekir.

IV. Bölüm

Suçlular›n ‹ade Edilmeleriyle ‹lgili Güncel Problemler Suçlular›n iadesi, suç ile mücadelede dünyaca kabul edilen bir ku-rum oldu¤u kabul edilerek;

‹ade hukukunun geliflimi, sadece iade hukukunun teknik geliflimini de¤il, ayn› zamanda uluslararas› hukukun genel prensiplerindeki de¤i-fliklikleri, uluslararas› ceza hukukundaki yenilikleri, adli politikadaki ve insan haklar›n›n tan›nmas›ndaki yeni prensipleri de göz önünde bulun-durmas› gerekti¤i kabul edilerek;

Öneriler s›ralanm›flt›r:

I

‹adeyi düzenleyen esaslar bütünüyle ulusal düzeyde de¤erlendiril-memeli ve uygulanmamal›d›r.

II

Arzu edildi¤i taktirde devletler, uluslararas› sözleflmelerin olmad›¤›

durumlarda bile iade için baflvuru yapabilmelidir.

III

Mütekabiliyet (karfl›l›kl› olma) durumlar›, adalet talebiyle kanuna ba¤lanmam›fl olup, bunun iade kanunu içerisinde kat› bir kuralm›fl gibi ileri sürülmemesi istenilmektedir.

IV

1. Genel olarak, “çifte suçluluk” prensibi, suçluyu ülkesine iade et-meye zorunlulu¤u oluflturan bir durum olarak kabul edilecektir.

2. Bununla birlikte, e¤er talep eden Devlet’in belirli koflullar› bask›y›

gerektiriyorsa ve talebin yöneltildi¤i Devlet’in kamu düzeni buna karfl› ç›km›yorsa, bu prensip göz ard› edilebilir.

3. Ayn› zamanda, iade için elveriflli olaylar›n talep edilen ifade içeri-sinde (in concreto fleklinde) cezaland›r›labilir olma zorunlulu¤u anlafl›lmal›d›r.

4. a) ‹ade talebinin alt›nda yatan suçlay›c› unsurlar›n, talep edilen ifadenin kanunu do¤rultusunda (in abstracto fleklinde) ceza-land›r›labilir oldu¤unu bildirmek memnuniyet verici olabilir.

Sadece güvenlikle ve e¤itimle ilgili tedbirlerin göz önünde bu-lundurulmas› durumu d›fl›nda, e¤er ortada savunman›n kiflinin olay› gerçeklefltirmedi¤ine dair apaç›k hakl› nedenleri mevcut-sa, iade talebini geri çevirmek mümkündür.

b) Talebin alt›nda yatan suçun sadece talebin yöneltildi¤i Dev-let’in kanunlar› alt›ndaki suç duyurusuyla cezaland›r›labilir ol-mas›, iade için fark yaratmayacakt›r.

c) Talebin yöneltildi¤i Devlet ve bu Devlet’in kanun yönergeleri do¤rultusunda tan›nan genel aff›n - suç, talep edilen ifadenin yetki alan›na farkl› bir bafll›kta sebebiyet vermedi¤i sürece- ia-de aç›s›ndan bir önemi bulunmayacakt›r.

V

1. Talebin yöneltildi¤i ülkenin kanunlar› alt›nda, suç siyasi bir suç teflkil ediyorsa, iadenin reddine izin verilecektir.

2. E¤er ilgili suç insanl›¤a karfl› bir suç, savafl suçu ya da 1949 Ce-nevre Sözleflmeleri’nde geçen önemli a¤›r suçlardan birini teflkil ediyorsa, kimse bu reddin kabulü zeminine itimat etmemelidir.

3. E¤er ortada, aranan kifliye iliflkin olan prosedürün, cezai sürecin, insan haklar›n› koruyucu bir görüflle, uluslararas› seviyede kabul gören minimum standartlar›n› karfl›layan hukuki teminat›n›

ver-medi¤ine dair korkular› do¤rulayan inkar edilemez olgular mev-cut ise ya da aranan birey cezas›n› insani olmayan koflullar alt›nda çekecek ise, siyasi suç istisnas›, talebin yöneltildi¤i ülkenin talebi reddetmesine izin veren genel kurallar alt›ndan düzenlenecektir.

4. Savafl suçlar› durumunda, iade reddedilemeyecek ve zamanafl›m›

ileri sürülemeyecektir.

VI

1. Mali, ekonomik ve askeri suçlar iadenin d›fl›nda b›rak›lmayacakt›r.

2. Bu suçlar için, iadenin, özellikle askeri pakta mensup olan ya da ekonomik sistemi belirgin olan ülkeler aras›nda düzenlenmesi is-tenilmektedir.

VII

1. a) Talebin yöneltildi¤i devletleraras› suçun iade edilmemesi kura-l›n› korumak isteyen ülke, yetkilisini kullanmal› ya da talepte bulunan ülkenin karar›n› uygulamal›d›r. Baflka bir deyiflle, ül-kesinde, bir seviyede gerekli yasal önlemleri benimsemelidir.

b) Mütekabiliyetin olmamas›ndan dolay› iadenin kabul edilmeme-si hususunda, ülkeler her suç için cezai yarg›lamas›n› gerçek-lefltirmelidir.

2. Talebin yöneltildi¤i ülkenin, yukar›da de bahsedilen suçlardan dolay›, kendi vatandafl›n› iadesine izin verilecektir.

3. Kendi vatandafl›n›n devletleraras› suçtan dolay› iade edilmemesi prensibi geri çekilmeli, böylece kendi vatandafl›, yarg›lanmak üze-re suçun ifllendi¤i ülkeye gönderilmeli ancak, böyle durumlarda yapt›r›m›n uygulanmas› hakk› ulusal devlette sakl› tutulmal›d›r.

VII

1. Yarg›lamada bu tarz bir de¤erlendirme yap›lmas› bildirilmemifl ise, talebin, suçlay›c› unsurlar›n de¤eri üzerinde çözümlemeler yapan iade talebinde bulunan ülkenin son karar›n› temel ald›¤›

durumlarda, cezai ifllem amac› güden iade talepleri reddedile-cektir.

2. Suçun esas› konusunda, talebin yöneltildi¤i ülke ya da üçüncü bir ülke taraf›ndan önceden karara ba¤lanm›fl olmas› durumunda ia-de redia-dedilecektir. Mahkumiyet durumunda iaia-de, ceza infaz edil-miflse, cezan›n infaz› devam ediyorsa, genel af ya da zamanafl›m›

ile ortadan kald›r›lm›flsa ya da iptal edilmiflse reddedilecektir.

IX

1. E¤er istek gönüllü olarak dile getirilmifl ve hükümden önce ve

ba-¤›ms›z olarak seçilmifl bir müdafinin huzurunda belirtilmifl ise, sa-n›k talepte bulunan ülkeye geri dönmek isteyebilir.

2. Gönüllü iade mecburi iade ile benzerlik gösterebilir.

X

‹adeyi kolaylaflt›rmak ad›na, talepte bulunan ülkenin talebini do¤ru-layacak flekilde, toplad›¤› delillere ba¤l› olarak iadenin koflullar›n› aç›k-ça belirtmesi gereklidir. E¤er suçlamalar yeterliyse ve tutuklama ülkenin kendi kanunlar› alt›nda iyi flekilde temellendirilmifl ise, inceleme s›n›rl›

yap›lmal›d›r. Her anlamda iade talebinde bulunulan kifli, herhangi bir s›-n›r olmaks›z›n, suçlaman›n yanl›fll›¤›n› beyan etmesine olanak tan›yan deliller getirme hakk›na sahiptir.

XI

1. ‹ade prosedüründe, insan haklar›na sayg› gösterilmelidir. ‹adesi istenilen kiflinin, ilgili tüm ülkelere karfl› kendisini müdafaa ede-bilme zorunlulu¤u vard›r.

2. E¤er iadesi istenilen flah›s, ilgili ülkede, kendi insan haklar›na say-g› gösterilmedi¤ini düflünüyorsa, ba¤›ms›z bir mahkemeye müra-caat etme hakk›na sahiptir.

Bu haklar› garanti alt›na almak ad›na, iadesi talep edilen flahs›n insan haklar›n›n ihlal edilip edilmedi¤ini belirleyecek olan uluslararas› bir mahkemenin kurulmas› planlanmaktad›r.

XII

1. Suçlanan ya da mahkum edilen kiflinin iadesi, iade prosedürünün kurallar›na uygun bir flekilde gerçeklefltirilmek zorundad›r. ‹adesi

talep edilen kiflinin, talepte bulunan ülkeye iadesinde zor kullan-maya ve hileye baflvurmaktan kaç›n›lmal›d›r. Ayn› flekilde, iadesi talep edilen flahs›, kendisini cezaland›rmak amac›yla arayan ülke-ye do¤rudan ya da dolayl› olarak yönlendirmesi uygun ise, prose-düre ba¤l› olarak gerçeklefltirilen iadeye ya da flahs›n s›n›r d›fl›

edilmesine izin verilmemektedir. Bu son kural, suçun ifllendi¤i ül-kenin s›n›rlar› içerisindeki s›n›r d›fl› etme hakk›n› ba¤lamamakta-d›r/ilgilendirmemektedir.

2. San›k, s›n›r d›fl› edildi¤i için ya da iadenin bertaraf edilmesi ama-c›yla dava açmak istedi¤i taktirde, kald›¤› ülkedeki ya da kendisi-ne karfl› dava yürüten ülkedeki hakime baflvuru yapmal›d›r.

3. ‹ade talebinde bulunulan ülke, kiflinin kaçmas›, güç kullanmas›

gibi durumlarda cezaland›rma hakk›n› kullanabilir.

4. Örne¤in ilgili ülkelerin adli mercileri aras›ndaki yaz›flmalar kabul edilerek ve iadesi talep edilen kiflinin, Art. IX.1.’de öngörülen ko-flullar› kabul etmesine izin verilerek, iade prosedürlerini feshet-mek için olan e¤ilimler hassas bir sadelefltirmeyle azalt›lmal›d›r.

XIII

1. Yarg›lamay› yapan devlet talep etti¤inde, mahkum edilen kiflinin kendi s›n›rlar› içerisinde kalmas› durumunda, kökenin ba¤l›

oldu-¤u ya da ikamet edilen ülkede karar›n uygulanmas›yla, bu flekil-de, uluslararas› iflbirli¤inin belirli kurallara ba¤l› olmas› ve iade kurallar›na ayk›r› bile olsa kabul edilebilir olmas› sa¤lanmal›d›r.

2. E¤er suçlu bulunan kifli, yarg›lama yapan devletinden baflka bir ülkede ikamet ederse ve bu devlet, e¤er belirtilen durum için al-d›¤› tedbirlerin uygun oldu¤una kanaat getirirse, hükmün uy-gulanmas› için iadeyi talep edebilir.

3. Tam tersi bir durumda, ikamet edilen ülke taraf›ndan da hükmün uygulanmas› talep edilebilir.

XIV

‹adesi talep edilen kiflinin iade edilmeyece¤i durumlarda, özellikle, bu kiflinin uyru¤u ve ikamet durumu ya da suçunun cezas› iadeye

uy-gun de¤ilse, uluslararas› görüflmeler sayesinde ya da iç hukuk çerçeve-sinde gerekli tedbirlerin al›nmas› yoluyla, ikamet edilen ülkenin ceza davas›n› sürdürebilmesi için olas›l›klar› art›rmak uygundur.

Tamamlay›c› Kararlar

Suçlular›n ülkelerine iade edilmeleri konusunda, insanl›k taraf›ndan çok arzu edilen, uluslararas› ceza kanununun bir parças› olacak ulus-lararas› ceza yönetmeli¤i oluflturulmas›nda, afla¤›daki maddeler arzu edilmektedir:

- Devlet içinde ayn› ideolojik görüfle ve kanun koyma e¤ilimine sa-hip olan gruplar iade konusunda yap›lan çok tarafl› toplant›larda sonuca ulaflmak için makul çabay› göstermelidirler.

- Uluslararas› ceza mahkemesine getirilmeden önce, bu görüflmele-rin uygulamalar›n› ilgilendiren davalar zorunlu ya da en az›ndan seçime ba¤l› olmal›d›r.

Evrensel bir iade sözleflmesinin kabulü, ileride evrensel uluslararas›

ceza mahkemesi s›n›rlar› içerisinde nelerin yarg›lanabilece¤ini belirle-yen bir uygulama elde etmek ad›na ideal olabilir.

I. Bölüm

Ceza Hukukunun Yöntem ve Araçlar›n›n Geliflimi I

Bast›rma ve ödetmeye dayanan geleneksel ceza hukuku gittikçe elefltirilmekte ve yerini kiflinin topluma kazand›r›lmas› ve yeniden e¤iti-mine dayanan bir sisteme b›rakmaktad›r. Bu yeni ceza siyasetini, araçla-r›n› ve metotlar› tan›mlayarak gelifltirmek ve modernlefltirmek gerekir.

Bu ceza siyaseti öncelikle flu 3 temel gereksinimi karfl›lamal›d›r:

1) Amaca en az bask›, en yüksek etkililik ve yeniden e¤itim olanak-lar› ile ulaflma;

2) ‹nsanc›l de¤erler çerçevesinde temel haklar› ve insan onurunu ko-ruma;

3) Yarg›lama hakk›n› ve yarg›lama sürecini bütün sonuçlar›yla dü-zenleyen usul yasalar› güçlendirme.

Ayn› zamanda, suçla mücadele konusunda araçlar›n ve metotlar›n belirlenmesinde sadece hukuk bilimine dayanan bir yaklafl›m›n ötesin-de bütün sosyal bilimlerin uzmanlar› ile ötesin-de iflbirli¤i içinötesin-de olunmal› ve suç önleme politikas› konusunda teknik geliflmelerden de yararlan›lma-l›d›r.

II

Suçla mücadele siyasetinin tan›m› yap›l›rken, suçun karmafl›k sosyal bir olgu oldu¤unu dikkate al›nmal› ve suçun sadece tek bir çözümün ko-nusu olmad›¤›, tam tersine suçluy, somut olay› inceleyen ceza hakimin belirledi¤i ceza veya di¤er yapt›r›mlar göz önünde bulundurulmal›d›r.

11. Uluslararas› Ceza Hukuku Kongresi

Belgede TEMMUZ A USTOS EYLÜL 2009 SAYI 3 TÜRK CEZA HUKUKU DERNEG TARAFINDAN ÜÇ AYDA B R YAYIMLANIR. (sayfa 109-118)