Uluslararas› Ceza Hukuku Kavram› ve Ceza ‹fllerinde Adli Yard›mlaflma

Günümüzde ise postmodern bir Ceza Hukuku’na do¤ru gidilip gidil-medi¤i sorusu doktrin taraf›ndan s›kça sorulmakta ve irdelenmektedir.

Klasik egemenlik anlay›fl›n›n oldukça de¤iflti¤i ve “güç kaybetti¤i” bu dönemde Milletleraras› anlaflmalar kanunlaflt›rma çal›flmalar›n›, mevcut kanunlar› ve uygulamay› etkilemekte ve milletleraras› yükümlülükler Ceza Hukuku’nda da belirleyici rol oynamaktad›r ⁵. Oysa Devletler, zo-runda olmad›klar› sürece, uluslararas› niteli¤i olan bir normun iç hukuk-ta sonuç do¤urmas› fikrine temkinle yaklaflm›fllard›r.

2 BECCARIA C., Brevi riflessioni intorno al Codice generale sopra I delitti e le pene per Cio che ri-guarda I delitti politici, in BECCARIA C., Opere, a cura di S.ROMAGNOLI, Firenze, 1971, s.713 3 TEZCAN D., Ulusal Mahkemelerin Evrensel Yarg› Yetkisi ve Belçika Örne¤i, Adalet ve Hukuk,

Sa-y›:1, s.77 vd.

4 CARTUYVELS Y., D’ou vient le code pénal? Une approche généalogique des premiers codes pénaux absolutistes, Bruxelles, Montréal, Ottowa, Deboeck Université, PUM,POM,1996, s.4

5 CHEVALLIER J., Vers un droit post-moderne? Les transformations de la régulation juridique, Revue de droit public, 1998, No:3, s.660-689

Tarihte Ceza Hukuku’nun uluslararas› unsurlarla karfl›laflmas›na ilk örnek konusu politik suçlular›n iade edilmesi olan iki tarafl› sözleflmeler olmufltur ⁶. Bunlar, Milletleraras› Ceza Hukuku içersinde son derece ge-nifl hacme sahip olan bir kurallar blokunu bar›nd›rmaktad›r.

Bununla birlikte doktrinde Ceza Hukuku’nun bir kolu olarak telakki gören Milletleraras› Ceza Hukuku : «Uluslararas› planda Ceza Huku-ku’na ait sorunlar›n çözümünü düzenlemektedir”⁷. Bu tan›m Milletlera-ras› Ceza Hukuku’nun ifltigal sahas›n› belirlemek aç›s›ndan tüm müellif-lerce kabul görmekle birlikte uygulamada ortaya ç›kan bir tak›m tan›m-sal tereddütleri bertaraf etmeye yetkin görülmemifl ve farkl› bir tan›mtan›m-sal önerme ortaya ç›km›flt›r. Global olarak bu tan›mdan yola ç›kan ancak bir alt ayr›m yapan J.Pradel’e göre uygulamada “Milletleraras› Ceza Hu-kuku” terimi birbirinden farkl› hipotezler için kullan›lmaktad›r⁸. Dokt-rinde G.Corstens ve M.Massé gibi müelliflerin bafl›n› çektikleri bu görü-fle göre ilk hipotezde iki ülke aras›nda meydana ç›kan ve Ceza Huku-ku’nun klasik problemlerinin tart›flma konusu oldu¤u durumlar akla gelmektedir. Buna en temel örnek ise adi suçlarda yarg›lama erkinin hangi devlet yarg›c›na ait olaca¤›d›r. Hangi yarg›ç yarg›lama yetkisini haiz kabul edilirse edilsin yetkili yarg›ç anlaflmazl›¤a taraf olan devlet-lerden birinin yarg›c› olacakt›r. J.Pradel’e göre bu durum Milletleraras›

Ceza Hukuku’nun mu¤lak bir yans›mas›ndan ibarettir.

J.Pradel’in Milletleraras› Ceza Hukuku’nun bir di¤er yans›mas› olarak gördü¤ü “droit pénal international mondial” kavram› dilimize “Dünya Milletleraras› Ceza Hukuku” olarak çevrilebilir. Yazar›n “mondial” ifade-sini kullanmas›ndaki amac› kayna¤›n› Birleflmifl Milletler ve ona ba¤l›

olan teflkilatlardan alan normlar› vurgulama iste¤idir. Bu normlar genel olarak insanl›¤›n temel de¤erlerini hedef alan suçlar›n tespiti, bu fiillerin faillerinin yarg›lanmas› ve bu hususlarda Devletlerin alaca¤› ortak tu-tumlar› ihtiva etmektedir. Uluslarararas› toplumun güvenlik, sa¤l›k ve esenli¤ini hedef alan bu milletleraras› suçlar, Bar›fla Karfl› Suçlar, ‹nsan-l›¤a Karfl› Suçlar ve Savafl Suçlar›’d›r ⁹.

6 Bu hususta bkz.BAYRAKTAR K., Siyasal Suç, ‹stanbul Üniversitesi Yay›nlar›, ‹stanbul, 1983, s.35 7 HUET A.;KOERING-JOULIN R., Droit pénal international, PUF, Paris, 2 éd.., 2001, s.1

8 PRADEL J., CORSTENS G., Droit pénal européen, Dalloz, Paris, 2 éd., 2002, s.1 9 HUET A.; KOERING-JOULIN R.,age., s.25

Devletlere ve onlar›n yöneticilerine karfl› isnad edilebilir olan bu suç-larla ilintili normlar bloku da Milletleraras› Ceza Hukuku kavram› içer-sinde telakki edilmektedir¹⁰.

Pradel taraf›ndan ortaya at›lan bu kavram Nuremberg Uluslararas›

Mahkemesi’ni kuran Statü ile ortaya ç›k›p günümüzde Milletleraras›

Ceza Divan›’n›n kurulmas›na kadar devam eden bir süreci kapsamak-tad›r.

Belirtmek isteriz ki Pradel’in Birleflmifl Milletler’e gönderme yapmak sureti ile bu sahay› irdelemesi de sebepsiz de¤ildir. Birleflmifl Milletler Milletleraras› Ceza Hukuku’nun gelifliminde ve iflleyiflinde belirleyici bir fonksiyon tafl›yagelmifltir. “Devletin Uluslararas› Sorumlulu¤u” fikrine dayanan Milletleraras› Ceza Hukuku’nun bu sahas› uluslararas› hukuk kapsam›ndaki yükümlülüklerin iyiniyetle yerine getirilmesi ilkesine ifla-ret etmektedir. Sorumluluk kavram›n›n uluslararas› hukukta ele al›n›p düzenlenmesi bir hayli yenidir¹¹. Sözü edilen bu sorumluluk uluslararas›

hukukun temel konular›ndan birini teflkil etmektedir. Sorumlulu¤un ne zaman ortaya ç›kaca¤› hususunda doktrinde genel kabul gören görüfle göre bir devletin baflka bir devlete karfl› giriflti¤i uluslararas› haks›z faali-yetler sonucunda ortaya ç›kmaktad›r¹².

Birleflmifl Milletler taraf›ndan 1998 y›l›nda Uluslararas› Hukuk Komis-yonu (UHK)’na haz›rlat›lan rapor çerçevesinde bu sorumluluk, üç temel bafll›k alt›nda incelenmektedir:Uluslararas› Sorumlulu¤un Kayna¤›;

Uluslararas› Sorumlulu¤un Ölçüleri, Çeflitleri ve ‹çeri¤i; Uyuflmazl›¤›n Çözümü¹³. UHK taraf›ndan haz›rlanan bu rapor uluslararas› suçun tan›-m› yapmaktad›r. Uluslararas› bir suçun ifllenmesinden sonra ise yine ad-li iflbirad-li¤i ve yard›mlaflma kavramlar›na at›f yapmaktad›r. fiöyle ki an›lan rapora göre uluslararas› bir suç iflleyen devlete karfl› di¤er devletler

afla-¤›daki tutumlar› benimsemekle yükümlüdürler:

10 PRADEL J., CORSTENS G., age., No: 49

11 AZARKAN E., Nuremberg ’ten La Haye’ ye Uluslararas› Ceza Mahkemeleri, Beta, ‹stanbul, 2003, s.5 12 E.AZARKAN, age, s.6.

13 Metin ile ilgili daha ayr›nt›l› bilgi için bkz: KAYE D., Introductory note in International Law Commission Draft Articles on State Responsibility, International Legal Materials, Vol.37, 1998, s.35.

- Uluslararas› suçun, hukuki bir durum yaratma giriflimini tan›ma-mal›d›rlar.

Suç iflleyen devletin yaratt›¤› durumun korunmas› veya meydana gel-mesi konusunda yard›mda bulunmamal›d›rlar.

Uluslararas› yükümlülüklerin uygulanmas› için di¤er devletlerle iflbir-li¤ine gitmelidirler.

Suçun yaratt›¤› sonuçlar›n giderilmesi konusunda al›nan önlemlerin uygulanmas› için di¤er devletlerle iflbirli¤i yapmal›d›rlar.

Görüldü¤ü üzere an›lan metin aç›kça devletleraras› geliflecek

iflbirli-¤ini tavsiye etmekten öte bu tarz bir iflbirliiflbirli-¤ini Uluslararas› Hukuk kural-lar›n›n ifllerli¤i ve güvencesi için zorunlu saymakta ve devletlere bu yönde bir yükümlülük getirmektedir.

Pradel’in üçüncü yans›ma olarak olarak dikkat çekti¤i Bölgesel Ceza Hukuku kavram› ise co¤rafi olarak makul bir birlik tafl›yan, en az üç ül-keyi ba¤layan ve amac› ceza ifllerinde iflbirli¤i olan normlar bütünüdür¹⁴. Bu bütünlü¤e örnek olarak Avrupa Ceza Hukuku’nu gösterebiliriz. Avru-pa Ceza Hukuku akademik çevrelerde AvruAvru-pa Birli¤i Hukuku ile ilgili olarak en s›k tart›fl›lan konular›n bafl›nda gelmekte, üye ve aday ülke hu-kukçular› baflta ceza ifllerinde iflbirli¤i olmak üzere mevzuat›n yak›nlaflt›-r›lmas› ve ceza kararlar›n›n uluslararas› de¤eri gibi konularda yo¤un fle-kilde çal›flmaktad›r. Avrupa Ceza Hukuku da Milletleraras› Ceza Huku-ku’nun bir görünüm flekli olan Bölgesel Ceza Hukuklar› kavram›n›n için-de telakki edilmektedir¹⁵. Avrupa Birli¤i Ceza Hukuku bölgesel bir ceza sistemi olarak kabul edilmeye bafllanm›flt›r. Avrupa Birli¤i’ne üye devlet-ler aras›nda imzalanan ve adli yard›mlaflma konulu sözleflmedevlet-ler ise son derece genifl bir hacim ihtiva etmektedir. Adli yard›mlaflman›n do¤rudan do¤ruya veya daha önceden öngörülen ve sistemli bir bilgi a¤› arac›l›¤›

ile yap›lmas›na göre iki farkl› grupta da incelendi¤i görülmektedir. Anl›k bilgi taleplerinin nakli, ceza soruflturmas›n›n gerektirdi¤i durumlarda ta-n›¤›n ya da uzman kiflilerin dinlenmesi, istinabe vs gibi adli yard›mlaflma

14 PRADEL J., CORSTENS G, No:2

15 U. SIEBER, ‘Union européenne et droit pénal européen. Proposition pour l’avenir du droit pénal européen.’, RSC, 1993, p.249

flekillerinin kendili¤inden adli yard›mlaflman›n içersinde incelenirken, Schengen Bilgi A¤› gibi sistemler organize ve kurumsallaflm›fl adli yar-d›mlaflma kavramlar› içersinde telakki edilmifltir¹⁶.

Okunabilirli¤i ve anlafl›labilirli¤i oldukça k›s›tl› bulunan ve bu ne-denle s›kça elefltirilen bir dizi sözleflme, ortak pozisyon, çerçeve karar ve karar, Avrupa Ceza Hukuku’nun ceza ifllerinde iflbirli¤i blokunu oluflturmaktad›r¹⁷. Uluslar aras› sahada imzalanan bu sözleflmelerin say›-lar›n›n son derece yüksek oluflu kimi çevrelerce temkinle karfl›lanm›fl ve normlar›n varl›¤›n›n yan›nda uygulanabilirli¤inin ve ifllevselli¤inin de üzerinde önemli durulmufltur¹⁸. Belirtmek isteriz ki Bölgesel Ceza Hu-kuku sistemleri kümesinin tek eleman› Avrupa Birli¤i Ceza HuHu-kuku

de-¤ildir.

Avrupa Birli¤i’nin d›fl›nda 1960 y›l›ndan beri faaliyet gösteren, amac›

milli mevzuatlar›n yak›nlaflt›r›lmas› ve ceza ifllerinde iflbirli¤i olan Kuzey Ülkeleri Birli¤i Danimarka, ‹zlanda, Norveç, Finlandiya ve ‹sveç taraf›n-dan kurulmufltur. Bu ülkeler aras›nda özel bir s›n›rd›fl› anlaflmas› da mev-cuttur¹⁹ ve tarihten beri beraberlerinde getirmifl olduklar› ortak siyasi ve hukuki geçmiflleri sayesinde oldukça uyumlu iflleyen bir iflbirli¤i

gelene-¤ine sahiptirler. Bölgesel Ceza Hukuku sistemlerine bir di¤er örnek ise Hollanda, Belçika ve Lüksemburg aras›nda imzalanan Benelux Ülkeleri Karfl›l›kl› Adli Yard›m Sözleflmesi ve bu sözleflmeye ek olarak imzalanan Suçlular›n ‹adesi sözleflmesidir. Say›lan bu devletler aras›nda da yüzy›l-lard›r var olan bir hukuk sahas›nda iflbirli¤i kültürü bulunmaktad›r. Bu-nun yan›s›ra ekonomik seviyeleri ve kültürel renklerinin benzerli¤i gibi faktörler sayesinde etkin adli yard›mlaflma yürütülegelmektedir.

16 DELMAS-MARTY M., Rapport Général Introductif, Société Internationale de Défense Sociale, Actes du XI Congrès International de Défense Sociale, Buenos Aires 1986, s.98.

17 KOERING JOULIN R, L’entraide judiciaire répressive au sein de l’Union européenne, in Quelle politique pénale pour l’Europe : sous la direction de M.DELMAS-MARTY,Economica, 1993, Paris, s.170.

18 MASSE M., La multiplication des conventions internationales, RSC, 1991.815, s.882. Bununla bir-likte Avrupa Birli¤i bünyesinde gerçekleflen ceza ifllerinde adli yard›mlaflmaya dair ifllemlerin basitlefltirilmesi yolundaki çal›flmalar için bkz. KOERING JOULIN R. age. s.182 vd.

19 ROMANDER H., Les tentatives d’harmonisation et d’unification du droit pénal et de la procédure pénale dans les Etats nordiques», in Droit pénal européen, Institut d’études européennes, Univer-sité libre de Bruxelles, s.557.

Bölgesel Ceza Hukuku sistemlerinin hukuk dünyas› d›fl›na ç›karak aktüel hayatta dahi tan›nm›fl hale gelen üyesi Schengen Adli Sahas›

(espace judiciaire Schengen) baflta Schengen Bilgi A¤› olmak üzere vi-ze, içgüvenlik ve polisiye iflbirli¤i konular›nda ayr› bir Ceza Hukuku Bölgesi olarak telakki edilmektedir. Alt›n› çizmek isteriz ki her ne ka-dar AB müktesabat›n›n içersinde telakki ediliyor olsa da, Schengen ve ek protokolleri Avrupa Birli¤i’nden ayr› bir hukuk sahas›n› ifade et-mektedir.

Birlik üyesi ülkelerden Birleflik Krall›k bu anlaflmaya taraf de¤ilken Birlik’in d›fl›nda bulunan ‹sviçre, Norveç ve ‹zlanda anlaflmaya taraf ol-mufllar ve büyük ölçüde Schengen Adli Sahas›’nda yer alm›fllard›r. Av-rupa Ceza Hukuku’nu Bölgesel Ceza Sistemleri içersinde incelerken dikkat çekmek istedi¤imiz bir husus ise “Avrupa” kavram›ndan ne anla-fl›lmas› gereklili¤idir. Avrupa Konseyi’ne üye 54 devlet Büyük Avru-pa’y› olufltururken, Avrupa Birli¤i’ne üye 25 devlet Küçük Avrupa ola-rak adland›r›lmaktad›r. Avrupa Konseyi ise çal›flmam›za konu olan ceza ifllerinde adli yard›mlaflma konusunda adete bir itici güç olmufltur.Bu konuda at›lan ilk ad›mlar›n neredeyse tamam› Avrupa Konseyi taraf›n-dan haz›rlanan ve üye devletlerin imzalar›na aç›lan anlaflma ve bunlara ek protokoller vas›tas›yla gerçekleflmifltir. Avrupa Konseyi taraf›ndan haz›rlanan bu anlaflmalara ileride ayr›nt›lar› ile girilecek ve ülkemizin bu anlaflmalarla yükümlendi¤i edimler de dikkate al›narak incelene-cektir.

Pradel taraf›ndan ifade edilen ve Milletleraras› Ceza Hukuku’nu üç ay-r› görünüm alt›nda aç›klayan bu görüfl, ceza ifllerinde adli yard›mlaflmay›

her grubun içersinde var olmas› gerekli bir unsur olarak belirlemifltir.

Milletleraras› Ceza Hukuku kavram›ndan Ceza ‹fllerinde Adli Yard›mlafl-ma alt bafll›¤›na geçecek olursak karfl›m›za ç›kan ilk soru bu kavram›n tan›m› meselesidir. Bu hususta genel kabul gören görüfl doktrinde Au-bert taraf›ndan flu flekilde özetlenmifltir: Adli yard›mlaflmay› “Bir ülkede soruflturma, karar ve cezaland›rma safhalar›na ait yarg› erkine dahil olan baz› unsurlar›n, talep eden ülkenin adli otoritesine ödünç verilmesi” ola-rak tan›mlayan Aubert’in alt›n› çizdi¤i bu “ödünç verme” ifadesi²⁰, Ceza

20 AUBERT B., Entraide judiciaire (en matière pénale), Rép. Internat. Dalloz, sept. 2002, No:5

Hukuku’nun temeline ifllenmifl bulunan Devletin Egemenli¤i gerçe¤i ile ilk bak›flta örtüflmemektedir. Demanet taraf›nda ortaya konan benzer bir tan›m ise flu flekildedir: Bir Devlet’in adli merciinin (yard›m talep edilen ülke) kendi yetki sahas› içersine giren bir dizi ifllemi bir di¤er Devlet ad-li merciinin yerine getirmesidir”²¹. Yazarlar›n ›srarla “bir di¤er merciin ad›na yerine getirme” ibaresini kullanmad›klar›, öncelikle gözlemledi¤i-miz bir husustur. Milletleraras› Ceza Hukuku’nda Adli Yard›mlaflma kav-ram›n›n tan›m› yap›l›rken bu iliflkinin devletletleraras› vekalet ya da tem-sil oldu¤u fikrinden kaç›n›lmaktad›r.

Doktrinde Pradel ve Corstens yetki delegasyonu teorisi ile dikkat çekmektedir. Müellifler taraf›ndan yap›lan tan›m içersinde ikili bir ayr›-m› ihtiva etmektedir. Bu görüfle göre adli yard›mlaflma do¤as› gere¤i olarak ve teknik hukuk aç›s›ndan iki farkl› grupta toplan›r.

Baz› durumlarda yard›m talep edilen devlet yard›m talep eden devle-te sadece adli bir desdevle-tek verir. ‹kinci grupta ise adli yard›mlaflma bir ad-li organ›n yabanc› bir Devlet ’in talebi do¤rultusunda çal›flmas› ile iflle-mektedir.

Birinci durumda hiçbir adli otorite yard›m istenen devlet taraf›ndan çal›flt›r›lmaz. Basit bilgi de¤iflimleri bu türe verilen temel örneklerdendir.

Pradel’e göre adli yard›mlaflman›n bu basit türü ‹kincil Yard›mlaflma’d›r (Entraide secondaire). Ancak adli yard›mlaflman›n öyle baz› görünümle-ri vard›r ki yard›m talep edilen devlet basit bir destek vermekten çok daha öteye giderek bir ceza prosesüsünün bir k›sm› ya da tamam›n›n meydana getirilmesinde belirleyici rol oynar. Yazar›n “Birincil Adli Yar-d›mlaflma” (Entraide primaire) olarak tan›mlad›¤› bu adli yard›mlaflma türünde yard›m talep eden devletten yard›m talep edilen devlete bir yet-ki transferi mevcuttur. Müelliflere göre bu durum yard›m talep eden devletin egemenlik hakk›n› yetki delegasyonu sayesinde yard›m talep edilen devlete vermesidir²². Di¤er yandan “uluslararas› suç” kavram›n›n da tan›m› doktrinde kimi yazarlarca yap›lm›fl bulunmaktad›r. Uluslarara-s› suç (infraction internationale), kural olarak, iki veya daha fazla

devle-21 PRADEL J.- COSTENS G. No:18; DEMANET G., ‘Considérations sur l’entraide judiciaire en matière pénale., RDPC 1997, p.809 et s., not. p.811.

22 PRADEL J.- COSTENS G. No:22.

tin s›n›rlar› dahilinde ifllenen suçlard›r²³. Bununla birlikte faili ya da ma¤durunun farkl› uyruktan oluflunun da bir suçu uluslar aras› suç hali-ne dönüfltürece¤i fikri savunulmaktad›r²⁴.